اصفهان، پایتخت چند دوره تاریخی ایران
اصفهان بنا بر ملاحظات سیاسی، موقعیت جغرافیایی، اوضاع طبیعی و وسعت خاک آن، از هزاران سال پیش تاکنون چندین بار به پایتختی کشور انتخاب شده است و در چند نوبت دیگر هم مقدمات این کار فراهم گردیده، اما مشکلاتی مانع شده است.
مهمترین دورانی که اصفهان رسماً پایتخت ایران بوده است:
الف – در عهد اشکانیان: اصفهان پایتخت ایران بوده و یکی از «ساتراپهای» مهمّ آن زمان محسوب می‌شده است.
ب – در عهد ساسانیان: اصفهان از شهرهای مهم کشور بوده و حتی خانواده‌هایی از هفت خانواده بزرگ ایرانی که در آن زمان مقامات عالی کشوری و لشگری را داشتند، اصفهانی بوده‌اند و اصفهان به منزلة پایتخت بوده است.
ج – دورة دیالمه: زمانی که حسن رکن الدوله دیلمی، سپاه وشمگیر را منهدم ساخت، اصفهان را به تصرّف خود درآورد. از آن زمان اصفهان قلمرو آل بویه گردید و رکن‌الدوله در بسط و توسعه آن کوشید و روزی که قمر در برج قوس بود دستور داد تا کار ساختن بارویی را به دور شهر آغاز کنند،
محیط این بارو 21 هزار گام بوده و تا چندین سال قبل، آثار آن در دروازة طوقچی و جویباره و پایین دروازه وجود داشته است.
در سال 365 هجری، رکن الدوله – که سنش به هفتاد سال رسیده بود – مریض شد. در این زمان ضیافت بزرگی در اصفهان ترتیب داد. خسرو، عضدوالدوله را به ولیعهدی خود برگزید. همدان و قزوین را به فخرالدوله واگذاشت و اصفهان را به مؤیدالدوله داد و در سال 366 بدرود حیات گفت.
اسماعیل بن عبّاد معروف به صاحب بن عبّاد در زمان وزارت مؤیدالدوله و فخرالدوله، در آبادی و عظمت و پیشرفت فرهنگ این شهر کوشش فراوان نمود. صاحب‌بن عبّاد علاوه بر وزارت، مردی فاضل و دانشمند و اهل ادب و بحث و شعر بوده و از منشیان و بلغای زبان عرب محسوب می‌شده است. همچنین کریم و بخشنده بوده، کتابخانه او از نظر تعداد کتاب نظیر نداشت با اینهمه به کتاب اغانی ابوالفرج اصفهانی عشق می‌ورزیده است.صاحب بن عبّاد درماه صفر سال 385 هجری در ری درگذشت و گروه کثیری از دیالمه و ترکها در حالی که شیون می‌کردند و گریبان می‌دریدند و فخرالدوله دیلمی نیز جلو آنان حرکت می‌کرد، جنازه‌اش را به اصفهان آورده و در دهلیز خانه‌اش در طوقچی به خاک سپردند. اکنون آرامگاه او زیارتگاه عالمان اصفهان است. از آثار مهم دیالمه در اصفهان قلعة مهم طبرک، مسجد جامع جورجیر و صفة صاحب بن عبّاد را می‌توان نام برد.
د – دورة سلاجقه: در سال 438 هجری طغرل مؤسس دولت سلجوقی به عزم تسخیر اصفهان شهر را در محاصره گرفت، اما قادر به گشودن آن نشد. او بار دیگر در محرم سال 442 هجری، اصفهان را در محاصره گرفت و یکسال شهر را محصور کرد و مردم را در زحمت زیاد انداخت، تا در محرّم سال 443، به تسخیر اصفهان نایل آمد و دولت دیالمه را برانداخت.با اینکه اهالی اصفهان با او صفایی نداشتند و بارها آثار خلاف و طغیان از آنها مشاهده کرده بود، به قدری به اصفهان علاقه داشت که مدت 12 سال این شهر را اقامتگاه خود قرار داد و حدود پانصد هزار دینار خرج عمارتها و مستحدثات حوالی و حدود شهر، بقاع‌خیر، خانه‌ها و خانقاهها نموده است. طغرل پس از 26 سال سلطنت در سال 455 هجری در سن 70 سالگی در ری وفات یافت.
اصفهان در دورة سلطنت آلب ارسلان و وزارت خواجه نظام الملک مورد توجه آن پادشاه و وزیر دانشمند و سیاستمدار او بود. و چون به موقعیّت این شهر و دیانت مردم آن اتکاء داشت، این شهر را برای اقامت ولیعهد خود انتخاب کرد. ملکشاه یکی از بزرگترین سلاطین سلجوقی است که در عهد او دولت سلجوقی به منتهای وسعت و عظمت خود رسید و اصفهان به همت او و خواجه نظام‌الملک، از مهمترین و آبادترین بلاد جهان گردید.از کارهای مهم ملکشاه در اصفهان، اقدام به اصلاح تقویم و بستن زیج، به سال 467 هجری است که حکیم عمر خیّام، شاعر و ریاضیدان معروف و بزرگ نیز در آن شرکت داشته و این همان تقویم معروف جلالی است.
ملکشاه که در ایام ولیعهدی در اصفهان به سر می‌برد و در آنجا اقامت داشت، بعد از قتل پدر خود، آلب ارسلان رسماً اصفهان را به پایتختی برگزید.عمارات بسیاری به دستور او در گوشه و کنار این شهر ساخته شد و باغها و اماکن زیبایی احداث گردید، از جمله، باغ کاران، باغ فلاسان، باغ احمد سیاه، باغ بکر، قلعه شهر و دز کوه، که خزانه سلطنتی بود. همچنین گنبد نظام‌الملک و گنبد تاج‌الملک و مدرسه خواجه نظام‌الملک از آثار ارزشمند دوران ملکشاه سلجوقی است. مسجد جامع اصفهان که از شاهکارهای معماری تاریخی جهان به شمار می‌آید از آثار مهم این دوره است.
در این زمان ثروت ممالک سلجوقی به اصفهان سرازیر شد، به طوری که وقتی ملکشاه خواست از ثروت مردم مطلّع شود و خواجه نظام‌الملک از مردم جهت رفع حوایج مملکت مبلغی گزاف مطالبه نمود؛ پیرزنی به دربار نامه نوشت و پرداخت آن وجه را به تنهایی تقبل کرد. گویند ثروت مردم در این زمان به قدری بود که صبحگاهان با آفتابه طلا درب منازل خود را آب‌پاشی می‌کردند.
پس از فوت ملکشاه و قتل خواجه نظام الملک، هجوم اسماعیلیه به اصفهان، قتل و غارت فزونی یافت و اصفهان یکی از عرصه‌های مبارزات اسماعیلیان گشت. بنابراین مهمترین واقعة زمان سلجوقیان، قیام خونین اسماعیلیه است. در این زمان فداییان حسن صبّاح همه را به وحشت انداخته بودند و زمانی که ابوالعلا، فرماندة سواره نظام. به دستور ملکشاه، مأمور قلع و قمع اسماعیلیان گردید، شبانه در منزل خود، به ضرب خنجر مرد گردآلودی که خود را بندة خدا معرفی کرده بود از پا درآمد. اگرچه قاتل به دست داروغه گرفتار شد اما رعب و هراس در دل ساکنین پدید آمد. این ابوالعلا مرد رشیدی بود و در محلّة زرگران اصفهان ساکن بود.باغ عدن نیز یکی از اثار زیبای سلجوقیان است که در دالان بهشت اصفهان قرار داشته، و شش عمارت زیبا جهت سوگلی‌های حرم شاهی در آن ساخته شده بود.
شامل 8 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود مقاله اهمیت شهر اصفهان در دوره های مختلف تاریخ
