مقدمه
تاریخچه اکتشاف نفت در ایران با واگذاری امتیازات در اواخر دوره قاجاریه همراه است که ورود به آن ازاهداف این مقدمه خارج است امادرهر صورت اقدامات عملی اکتشاف نفت از سال1280با عقدقرارداد "دارسی" آغاز و در خرداد 1287با کشف میدان نفتی مسجد سلیمان وارد مرحله عملی گردید . بابروز جنگ جهانی اول رکورد اکتشاف فراگیرشد و تا سال 1307 که آغاز بحران اقتصادی جهانی بود جمعاًدو میدان نفتی دیگر یعنی هفتگل و نفت شهر کشف گردید. از سال 1309 تا سال 1312 مناقشات ایران و شرکت نفت بریتانیا رکودی دیگر بر روند اکتشاف وارد کرد ولی با تمام این احوال تا سال 1317 میدانهای بزرگی همچون نفت سفید، آغاجاری، پازنان و گچساران کشف شد. از سال 1318 تا سال 1327 بعلت وقوع جنگ جهانی دوم تنها میدان "لالی" کشف شد. کشف این میدان در سال 1327 اولین اکتشاف مخزن "بنگستان" بشمار می آید. از اسفند ماه 1329 تا 1333 تاریخ انعقاد قرارداد کنسرسیوم رکودی کامل بر اکتشاف حکم فرما بود. از سال 1333 تا سال 1337 که فعالیت اکتشافی شرکت های عامل نفت آغاز شد منجر به کشف میدان اهواز (آسماری و بنگستان) و مخزن بنگستان میدان آغاجاری گردید.دهه 1338 تا 1348 یکی از مهمترین و پر بارترین دهه های اکتشاف نفتی در جنوب غربی بود.دهه 1348 تا 1357 که در این دهه که اخرین دهه قبل از انقلاب و سالهای پایانی استیلای شرکت های عامل نفت منابع ایران است.حجم فعالیت های اکتشافی به بالاترین مقدار خود می رسیدو از تمامی امکانات به همراه فناوری روز استفاده گردید.
شرح خلاصه وقایعی که در زیر خدمت شما عزیزان ارایه می گردد تنها بخش کوچکی از تاریخچه فعالیت های نفتی از اکتشاف تا بهره برداری می باشد. جهت ارایه تاریخچه کامل کلیه فعالیت های نفتی کتابی در دست تهیه می باشد که درآینده خدمت شما علاقه مندان عرضه خواهد شد.
تاریخچه
هرودوت (پدر تاریخ) در مورد نفت درایران چنین مینویسد: در 22 کیلومتری شوش محلی است که «اردیکا» نام دارد. دراینجا چاههایی است که با چرخ و خیک )کوزه( از آن نفت و قیر و نمک بیرون آورده و در مخزن میریزند و پس از چندی قیر و نمک ته نشین میشود و نفت به شکل مایع باقی میماند . در پی کاوشهای باستان شناسی در ایران مشخص شده است که ایرانیان از 5 تا 6 هزار سال پیش از قیر در ساختمانسازی، ساخت جواهرات، ظروف سفالین و قیراندود کردن کشتیها به کار میبردند
اولین کارشناس نفتی که از منطقه مسجدسلیمان دیدن کرد و اهمیت حوضچه های نفت آلوده به قیر آن را مورد ارزیابی قرار داد " لافتوس " بود . وی در سال 1234 ش (1855 م) ، ضمن بازدید از حوضچه های قیر مسجدسلیمان مواد موجود در آن ها را به دقت مورد آزمایش قرار داد . مقاله ای را بر اساس یافته های خود منتشر کرد . در مقاله لافتوس آمده بود که به احتمال زیاد تعداد زیادی از آن مخازن در کوهستان های بختیاری و در فواصل بین آتشکده کهن و اسرارآمیز ) سر مسجد فعلی ) و کوه های آسماری ( واقع بین هفتگل و مسجدسلیمان ) وجود دارد که مواد قیری به طور طبیعی از حوضچه های آن تراوش می کند.
در همین هنگام ژاک دمورگان باستان شناس و زمین شناس فرانسوی در غرب و جنوب غرب ایران برای پیدا کردن آثار باستانی حفاری می کرد . او آثار وجود نفت در اطراف مسجدسلیمان و چاه سرخ نزدیک زهاب را مشاهده کرد.
مشاهدات دمورگان بصورت مقاله ای در مجله معادن پاریس چاپ شد. آنتوان کتابچی خان رییس و قانون نویس سابق گمرک ایران که در بروکسل مامور بود در پی مسافرت های خود به نقاط غرب ایران آثار سطحی نفت را مشاهده کرده بود . سفری به پاریس رفت و در آنجا با سردروموند ولف وزیر مختار سابق انگلیس در ایران در مورد امکان بهره برداری از معادن نفت ایران مذاکره کرد . در پی تلاشهای ولف سرمایه داری به نام ویلیام ناکس دارسی آمادگی خود را اعلام کرد.
دارسی اچ ،تی ، بورلز را به همراه یک معاون به نام دالتون برای تحقیق و آلفرد لی تل تن ماریوت را به عنوان نماینده خود به همراه آنتوان کتابچی خان به ایران فرستاد . این گروه در سال 1901 کاوش و تحقیقات خود را انجام داده و گزارش امیدوارکننده ای برای دارسی فرستادند.
بدین ترتیب دارسی نماینده خود را به نام ماریوت در سال 1280 به ایران فرستاد و از دولت ایران امتیاز انحصاری استخراج نفت در سراسر کشور بجز ایالات شمالی به مدت 60 سال را بدست آورد . این امتیازنامه در 28 می 1901در سراسر کشوربجز ایالات شمالی به مدت 60 سال را بدست آورد . این امتیاز نامه در 28 می 1901 توسط دارسی و مظفرالدین شاه امضا شد.
ویلیام ناکسی دارسی یک میلیونراسترالیایی ، نخستین فردی بود که با روشهای جدید روز ودستگاههای حفاری مکانیکی در ایران به اکتشاف نفت وحفر چاه پرداخت.او ابتدا گروهی فنی را به سرپرستی زمین شناسی به نام برلز استخدام و به ایران اعزام کرد. این گروه ، پس از بررسیهای زمین شناسی ، گزارش رضایت بخشی داد.احتمال وجود نفت در حوالی قصرشیرین و شوشتر را زیاد و دردیگرنقاط امیدوار کننده دانست. پس از دریافت این گزارش ،دارسی نماینده ای به نام ماریوت را در سال ۱۹۰۱ به دربار ایران فرستاد ماریوت امتیاز اکتشاف و استخراج نفت در تمام ایران ، بجز پنج ایالات شمالی را از مظفرالدین شاه گرفت.چند ماه پس از امضای قرار داد، حفاری اولین چاه درمحلی به نام چیاسرخ یا چاه سرخ ، در شمال غرب قصرشیرین آغاز شد. کار حفاری به علت نبود راه و ناامنی به کندی پیش میرفت تا آنکه درتابستان ۱۹۰۳ در عمق ۵۰۷ متری به گاز و کمینفت رسید. چاه دوم هم در همین ناحیه در عمقی مشابه به نفت رسید. بهره دهی این چاه درحدود ۱۷۵ بشکه در روز بود. دارسی با ارزیابی نتایج دریافت اگردر ناحیه چیاسرخ نفتی بیش از این مقدار هم بیابد به علت دوری ازدریا ونبود امکان حمل به بازار مصرف ، سودی عاید او نخواهد شد. ناحیه را ترک کرد و به خوزستان روی آورد . منطقه چیارسرخ درمرزبندیهای بعدی به دولت عثمانی واگذار شد واکنون چیاسرخ یک میدان نفتی کوچکی درعراق است.
George Bernard Reynoldsجورج برنارد رینولدز -نماینده دارسی و دومین کارشناس نفتی
درست نیم قرن پس از تاریخی که «لافتوس» از مخازن قیر مسجدسلیمان دیدن کرد، رینولدز پا به مسجد سلیمان گذاشت و باید گفت که او دومین کارشناسی بود که تراوش قیر در این ناحیه توجهاش را جلب کرده بود.
رینولدز در 15 تیر سال 1280 ش (6 ژوئیه سال 1901 م)، تقریبا 4 ماه پس از اعطای امتیاز نفت به ویلیام ناکس دارسی، به استخدام وی در آمد. او فارغالتحصیل کالج مهندسی هندوستان در رشته نفت بود و در موسسه امور عمومی آن کشور خدمت میکرد.رینولدز در مناطق نفتخیز «سوماترا» نیز تجاربی اندوخته بود و از جمله مهندسان فعال و متبحری بود که در حقیقت زمینشناسی را نزد خود فرا گرفته بود. در سوارکاری مهارت داشت و بنابراین میتوانست در راهها و کوههای صعبالعبور به سهولت اسبسواری کند. امتیاز دیگر او آشنایی با زبان فارسی بود، او با این زبان در حدی که بتواند رفع نیاز کند، آشنایی داشت. به دلیل دارا بودن این امتیازها بود که ویلیام ناکس دارسی وی را در سال 1280ش(1901 م) به استخدام در آورد.
رینولدز چند هفته بعد از استخدام، در مرداد سال 1280ش(اوت 1901م) به ایران عزیمت کرد و در 19 شهریور ماه (دهم سپتامبر) به تهران رسید و قبل از آنکه به چیاسرخ در (نزدیک قصرشیرین و نخستین محل حفاری) عزیمت کند مدت دو هفته در پایتخت ماند.
چند ماه پس از امضای قرار داد،دارسی وظیفه حفاری را به مهندسی به نام جورج رینولدز فارغ التحصیل از کالج سلطنتی مهندسی هند سپرد حفاری اولین چاه درمحلی به نام چیاسرخ یا چاه سرخ، در شمال غرب قصرشیرین آغاز شد.
حفاری اولین چاه نفت در چیاسرخ در 17 آبان سال 1281 ش(8 نوامبر 1902م) آغاز شد و رینولدز 5 ماه بعد در بهمن 1282 ش (فوریه 1903م) به لندن بازگشت. در آن هنگام، مشکلات زیادی در چیاسرخ پیش آمده بود: حمله انبوهی از ملخها آب آشامیدنی را آلوده کرده بود. لولههای دیگهای بخار به علت استفاده از آبهای معدنی دچار زنگزدگی شده بود. ماشینآلات موردنیاز حفاری، پشت دروازههای ایران در بصره تعمدا متوقف مانده بود و تدارکات مورد دستبرد و چپاول یاغیان و سارقان قرار میگرفت. شیوع بیماریهای واگیردار نیز مشکل بزرگی بود. از این رو عوامل حفاری به هیچوجه از وضعیت موجود راضی و دلخوش نبودند. علاوه بر اینها،برای کارکنان مشکلات عمومی حفاری در زمینهای ناشناخته نیز وجود داشت.
با بروز چنین مشکلاتی تمام تلاشها و زحمات بیثمر ماند. اگر چه دو حلقه چاه اکتشافی، به خصوص چاه شماره یک چیاسرخ، در سوم اسفند 1282ش (22 فوریه 1904م) به نفت رسیده بود، اما محصول آن به قدری ناچیز بود که بعدها این حوزه نفتی برای تمرکز دادن به عملیات مخازن جنوب، متروک ماند.
دارسی با ارزیابی نتایج دریافت اگر در ناحیه چیا سرخ نفتی بیش ازاین مقدار هم بیابد ، به علت دوری از دریا و نبود امکان حمل به بازار مصرف سودی عاید او نخواهد شد. در نتیجه این ناحیه را ترک کرد و به خوزستان روی آورد . رینولدز و تیمش به ماماتین(شاردین ) در نزدیکی رامهرمز نقل مکان کردند.
رینولدز برای پایان دادن به چنین مشکلاتی به لندن رفت. او در پایان سال 1282ش (اوایل سال 1904م)، پس از تجدید قرارداد خود در لندن به ایران مراجعت کرد و دست به کار کاوش مناطق مناسبی که در لندن پیشنهاد شده بود زد.
در آن هنگام به رینولدز دستور داده شد قبل از پایان فرودین 1283 ش (ماه آوریل 1904م) شش منطقه را جهت حفاری انتخاب کند. رینولدز برای انجام این ماموریت از راه بوشهر یک سفر نسبتا طولانی به مناطق دور و احتمالا خطرناکی چون بهبهان، شاردین، کنداک، مسجد سلیمان، شوشتر، قلعه تل و اهواز را آغاز کرد. در این سفر بود که رینولدز برای اولین بار با بعضی از خانهای بختیاری، همچنین باشیخ خزعل ملاقات کرد.
رینولدز در خرداد 1283ش (ژوئن 1904 م)، مجددا به لندن بازگشت. بازگشت او مقارن با زمانی بود که دارسی به مشکلات سرمایهگذاری اکتشاف نفت وقوف بیشتری یافته بود. سرانجام،مذاکرات با «شرکت نفت برمه» در مرداد 1283 ش (اوت 1904 م) شروع شد، اما تصویب نهایی آن تا 30 اردیبهشت 1284ش (بیستم ماه می 1905 م) به طول انجامید. چنانچه اشاره شد، رینولدز در آن موقع در لندن اقامت داشت، اما مدیران شرکت نفت برمه برای مذاکره با او درباره اکتشاف و بهرهبرداری نفت ایران رغبتی نشان نمیدادند. احتمالا این بیاعتنایی اولیه بود که در مخالفتهای بعدی رینولدز بروز کرد.
در 10 تیر 1284 ش(اول ماه ژوئیه سال 1905 م)، رینولدز به ایران بازگشت. وی در بدو ورود عملیات حفاری را در چیاسرخ تعطیل کرد. ولی میدانست که بدون جلب موافقت و همکاری خانهای بختیاری آن زمان منطقه شاردین و مسجد سلیمان کاری از پیش نخواهد برد.
سرانجام، مشکلات موجود تا حدودی حل شد و با ورود ملزومات و مایحتاج به اهواز در اواخر آذر 1296 ش (اواسط دسامبر سال 1917م) کار حفاری مجددا امکانپذیر گردید. در پایان آن ماه، اولین محموله کاروان با مشقت و زحمت زیاد و پس از ده روز و درست قبل از شروع بارانهای تند و سیلآسایی که منجر به شسته شدن جاده و مسیر راه شده بود، به شاردین رسید. گرچه مهندسان زمینشناسی از نظر امکان حفاری تحتتاثیر موقعیت خوب شاردین قرار گرفته بودند، رینولدز اشتیاقی در این زمینه از خود نشان نمیداد و ترجیح میداد کار حفاری فقط در منطقه نفتون مسجد سلیمان انجام گیرد. نامه زیر که در بهمن ماه 1295 ش(ژانویه سال 1916م)، خطاب به دارسی نوشته شده است، موید این دیدگاه رینولدز است.
«در مورد این که آیا در مسجد سلیمان باید حفاری ادامه یابد یا خیر، باید با صراحت متذکر شوم که به هیچوجه تصمیم شما مبنی بر عدم حفاری در این منطقه را صحیح و عادلانه نمیبینم شما باید بدانید که چنانچه ما هر دو نقطه موردنظر (شاردین و مسجد سلیمان) را حفاری کنیم، تکلیف شاقی خواهد بود و مسوولیت من مضاعف خواهد شد، زیرا ناگزیر باید پیوسته بین دو منطقه، با توجه به نبودن جاده هموار، در تردد باشیم. ولی باید در نظر داشته باشید که من به این منظور به این جا آمدهام که کار خود را تکمیل کنم. اگر شما نخواهید یا نگذارید که در اینجا حفاری شود،نقض غرض شده است...»
به هر حال، مشکلات حفاری در شاردین به مراتب بیشتر بود. در عین حال، برای حملونقل ابزار و ادوات حفاری به مسجد سلیمان، ارزیابی و مساحی و تقویم اراضی آن منطقه، حراست اموال، جلب رضایت حفاران که از زندگی یکنواخت به ستوه آمده بودند و از عدم تنوع غذاها نیز شکایت داشتند و مرتب گله میکردند، تامین آب آشامیدنی، مراقبت در جهت حفظ سلامت مهندسان و کارکنان با توجه به هوای توان فرسای محل، نیز مشکلات زیادی وجود داشت که هر یک انجام کارها را دشوارتر میساخت.
رینولدز به زیر دستان خود میگفت:
«اگر شما به جای بیحوصلگیهای بیفایده به کارهای خود بیشتر برسید، مطمئنا پیشرفتهای بیشتری خواهیم داشت و نگرانیها پایان خواهد پذیرفت. »
او قلب سازمان خود بود و از این رو توجه و اتکای همه کارکنان به او بود. غیر از معاون رینولدز که در چیاسرخ به او کمک میکرد، در مرداد 1285 ش(اوت 1906 م)، دو نفر دیگر نیز به عنوان معاونان جدید او اعزام گردیدند که به محض ورود به ایران بیمار شدند.
در آن هنگام، کار حفاری با کندی پیش میرفت. چاه شماره یک شاردین تا تاریخ 27 شهریور 1285ش (18 سپتامبر 1906 م) فقط به عمق 120 فوتی رسیده بود. آب برای مصرف در دیگ بخار دستگاه حفاری با دست تلمبه میشد و سوخت دستگاه از قیرآلوده به بوتههای خشک بیابان تامین میگردید و این سوخت نامطلوب و کثیف انجام کار را دشوارتر میکرد.
در مهر (اکتبر آن سال)، حفاری چاه دیگری نیز در شاردین آغاز شد و در طول سال 1286 ش (سال 1907 م)، حفاری در شاردین ادامه یافت. در این سال ساختن جاده تا مسجد سلیمان نیز با وجود دشواریهای بزرگی که از لحاظ کمبود کارگر و غذا و آب و گرمای طاقتفرسا وجود داشت، به پایان رسید.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 14 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله تاریخچه اکتشاف نفت در ایران