حفاظت انسان و محیط زیست در برابر اثرات زیانبار مواد و دستگاههای پرتوزا از طریق وضع قوانین و مقررات مربوطه و همچنین کنترل و نظارت بر رعایت آنها، علم فیزیک بهداشت نامیده میشود و حفاظت در برابر اشعه در واقع حرفه ای است که حفاظت انسان، محیط زیست و نسلهای آینده را در برابر اثرات بیولوژیکی پرتوها بر اساس اصول علمی تدوین شده در دانش فیزیک بهداشت بر عهده دارد.
با وجود اینکه کاربرد پرتوهای یونساز در امور مختلف بسیار مفید و بعضاً منحصر به فرد میباشد لیکن عدم رعایت نکات ایمنی میتواند خطرات جدی برای کارکنان، مردم، محیط زیست و حتی نسلهای آینده به همراه داشته باشد. خطرات بالقوه اینگونه پرتوها به فوریت و پس از شناخت مواد پرتوزا در بیش از یکصد سال پیش کشف گردیده است. با پیشرفت در زمینه شناسایی خطرات و توانایی در اندازه گیری پرتوهای یونساز، رهنمودهای مربوطه در خصوص اقدامات حفاظتی رو به گسترش و توسعه نهاد. به طور کلی هدف حفاظت در برابر اشعه، استفاده از مزایای کاربرد پرتوها در زمینه های گوناگون و کاهش هرچه بیشتر خطرات ناشی از اثرات آن توسط کارکنان، مردم، محیط زیست و نسلهای آینده میباشد.
اثرات پرتوهای یونساز
اثرات پرتوهای یونساز به دو دسته اثرات قطعی و اثرات احتمالی تقسیم بندی میشوند:
اثرات قطعی
هنگامی که میزان دز دریافتی نسبتاً زیاد باشد اثرات قطعی پدیدار می گردند و سبب از بین رفتن تعداد زیادی از سلولهای بافتی میشوند. این امر ممکن است به از بین رفتن عملکرد اندامهای آسیب دیده نیز منجر گردد. همواره یک سطح آستانه دز وجود دارد که پایین تر از آن، اثرات قطعی بروز نمی نمایند. حال آنکه در بالاتر از سطح آستانه، با افزایش میزان پرتوگیری، شدت اثرات قطعی افزایش می یابد. حفاظت و ایمنی در برابر اثرات قطعی با پایین نگه داشتن دز در زیر آستانه تضمین می گردد.
مقدمه 1
فصل اول: فلسفه حفاظت در برابر اشعه
اثرات پرتوهای یونساز 4
اثرات قطعی 5
اثرات احتمالی 5
اصل ALARA 6
اثرات بیولوژیک پرتوها 6
عبور پرتوها از میان بافت بدن انسان 7
فصل دوم: منشأ پرتوهای یونساز
انرژی تابشی 11
فصل سوم: پرتوزایی
انواع واپاشی 15
واپاشی آلفا 15
واپاشی 15
واپاشی 15
پرتوهای گاما 16
گسیل ذرة آلفا 16
گسیل بتا 17
تولید نوترون 17
فصل چهارم: دز سنجی تابش
دز جذب شده 20
فصل پنجم: توصیه هایی در مورد انتخاب مواد برای حفاظ
مواد مورد استفاده در حفاظ سازی 24
ماده حفاظ 26
حفاظ 27
فصل ششم: حفاظت در برابر تابش خارجی (اصول پایه)
فنون حفاظت در برابر تابش خارجی 29
زمان 30
فاصله 30
فصل هفتم: حفاظ گذاری
1) حفاظ گذاری در برابر پرتوهای گاما 34
روشهای محاسبه ضخامت موانع اولیه 39
روش استفاده از HVL 40
روش استفاده از منحنیهای آماده 43
تعیین ضخامت موانع حفاظتی در دستگاههای استفاده کننده از مواد رادیواکتیو 47
2) حفاظ گذاری در برابر پرتوهای X 53
حفاظ گذاری مولدهای پزشکی 53
حفاظ گذاری مولدهای غیرپزشکی 54
حفاظ گذاری ساختمانی 54
فاکتور بار کار دستگاه 57
فاکتور اشغال T 57
فاکتور استفاده U 58
تعیین ضخامت حفاظ در برابر پرتوهای اولیه 59
رابطة هم ارزی سرب و بتون 60
طراحی حفاظ فرعی 63
الف- محاسبه حفاظ پرتوهای پراکنده 66
ب- محاسبه حفاظ پرتوهای نشتی 66
ب-1- لامپهای پرتو X تشخیصی 67
ب-2- لامپهای پرتو X درمانی 68
3) حفاظ ذرات بتا 69
برد ذرات بتا 70
ماده حفاظ ذرات بتا 71
ضخامت حفاظ ذرات بتا 72
حفاظ اشعه قرمزی 73
4) حفاظ ذرات آلفا 74
ویژگیهای ذره آلفا و برخورد آن با ماده 74
رابطة برد- انرژی 75
5) حفاظ گذاری در برابر پرتوهای نوترون 77
برخورد نوترونها با ماده 77
محاسبة حفاظ پرتوهای نوترون 78
برخورد نوترونها با ماده حفاظ 79
محاسبة ضخامت حفاظ 82
حفاظ در برابر تابش داخلی 86
خطر تابش داخلی 86
اصل کنترل 87
منابع 89
شامل 92 صفحه فایل word
