مقدمه
خربزه از دیرباز تا کنون یکی از محصولات زراعی کشور به خصوص استان خراسان بوده است . اگر چه این محصولجالیزی در سایر مناطق ایران هم کشت م یگردد اما مهمترین منطقه کشت آن تا به امروز استان خراسان می باشد به طوری که در سفرنامه های مختلف جهانگردان معروف با گذر از منطقه خراسان از خربزه خاص این منطقه نام برده اند . لازم به ذکر است کلیه مطلب ذکر شده در این مجموعه در مورد توده های بومی خربزه خراسان می باشد . البته با توجه به شباهت انواع خربزه از این مجموعه در خصوص سایر موارد نیز می توان استفاده نمود .
خربزه یکی از محصولات جالیزی است . اگر چه جالیزکاری در سالهای اخیر دچار تغییرات شگرفی شده است و انواع گیاهان جالیزی با علم اصلاح نباتات به صورت گلخانه ای ، در انواع شکلها ، اندازه ها و رنگ های مختلف تولید میگردند ولی خربزه خراسان با شکل و طعم خاص خود دچار کمترین تغیرات شده و با جزیی تفاوت به همان شکل قدیمی کشت می گردد و از نظر ژنتیکی اصلاح چندانی بر روی آن صورت نگرفته است و جای کار بسیاری برای متخصصان داخلی دارد .
خربزه در بسیاری ازنقاط استان خراسان کشت می شود اما معروفترین نواحی خربزه کاری شامل جیم آباد در اطراف مشهد – تربت جام – تایباد و خواف می باشد . خربزه کشت شده در نواحی فوق دارای طعم و تردی خاص خود است . در سالهای اخیر با مصرف بی رویه ی کودهای شیمیای ، سموم دفع آفات و از سوی دیگر تغییرات جوی و افت میزان بارندگی ، باعث تنزل شدید کیفیت ، طغیان آفات و امرا ضاین محصول و کاهش شدید برداشت از واحد سطحگردیده که این سیر نزولی همچنان ادامه دارد . لذا بر ا« شدیم تا با ارائه مجموعه حاضر گامیدر بهینه سازی کشت و حل مشکلات این محصول برداشته به تبع آن شاهد افزایش کمیت و کیفیت آن و بالا رفتن صادرات باشیم .
اهمیت اقتصادی خربزه
در منطقه خراسان به خصوص جنوب خراسان که از الحاظ صنعتی پیشرفت چندانی نداشته است کشت خربزه در اقتصاد منطقه اهمیت مضاعفی را دارد . تعداد زیادی از مردم این ناحی با کشت خربزه امرار معاش می نمایند بسیاری از مردم محلی و کارگران غیر محلی هر ساله در فصل کاشت و برداشت در زمینهای خربزه کاری مشغول به فعالیت می شوند و منطقه به محل جذب کارگران تبدیل می شود . در سالهای اخیر نیز شوراهای محلی با اخذ مالیات از کامیونهای حمل خربزه اقدام به کارهای عمرانی می نمایند .
کشت خربزه برای مالکین اهمیت به سزایی دارد زیرا در کشت این محصول مقداری از عملیات داشت با برداشت همزمان بود ه و تلاقی این دو مرحله موجب گردیه است که سرمایه ی مالکین خیلی سریعتر نسبت به سایر کشتها بازگشت نماید . تمام اجزاء خربزه اعم از بوته ، میوه های وازد و تخمهای خربزه می تواند به مصرف تغذیه دادم برسد و اصولا در فصل خربزه به طور طبیعی مقداری از غذای مصرفیدامهای محلی از همین مواد تامین می گرد .
گیاه شناسی خربزه
خربزه گیاهی است بوته ای و رونده از خانواده کدوئیان با نام علمی Cucumis melo یک پایه و دارای دو نوع گل ماده و نر ریشه مستقیم و ساقه طویل و خزنده ، برگهای پهن و پرزدار که به طور متناوب بر روی ساقه ها قرار گرفته تعداد ساقه های منشعب از ریشه پنج الی هشت عدد می باشد .
در ابتدا گلهای نر و سپس گلهای ماده بر روی ساقه ظاهر می شوند همچنین تعداد گلهای نر بیشتر از گلهای ماده می باشد . از نظر شکل ظاهری گلهای نر بر روی یک ساقه کوچک تشکیل می شوند و گلهای ماده بر روی یک خربزه کوچک که در اصل همان تخمدان گیاه است ه بعد از انجام تلقیح شروع به رشد کرده و خربزه را ایجاد می کند .
تخمدان یک خانه و سه برچه است و در داخل آن سه ردیف تخم تشکیل می شود . گرده افشانی عمدتا توسط حشرات گرده افشان و در درجه دوم به وسیله باد انجام ی شود . رسیدگی خربزه همان رسیددگی فیزیولوزیکی گیاه می باشد اما در بعضی موارد مشابه مانند خیار که بسیار شبیه خربزه است رسیدگی فیزیولوژیکی نبوده و اصل بازراپسندی مد نظر قرار می گیرد .
نیازگرده افشانی خربزه از جدول نیازگرده افشانی گیاهان
تنظیم از Free سال 1977
ملاقات توسط زنبور عسل میزان دگرگشنی نیاز گرده افشانی نام فارسی نام انگلیسی نام علمی
می شود
م مقداری
+ ضروری
××× خربزه Melon Cucumis melo
مواد تشکیل دهند
1 – آب 94%
2 – مواد خشک 6%
1-2- گوشت میوه 47%
2-2- پوست و تخمه 53%
قند 12-10% ریبوفلاوین 065/0 واحد درصدگرم
پروتئین 6/0گرم درصد گرم تیامین 045/0 واحد در صدگرم
کلسیم 17 میلی گرم درصد گرم ویتامین ث 30 واحد در صدگرم
ویتامین آ2400 واحد درصدگرم وزن 1000 دانه 35 تا 45گ رم
ویتامین ب 1 وحد در صد گرم
اثر عوامل محیطی
گیاه خربزه خود را با شرایط ویژه حاشیه کویر مانند هوای گرم و خشک ، تابستانهای طولانی و بالا بودن E.C آب آبیاری و خاک تطبیق داده و مراحل رشد خود را تکمیل می کند . بالا بودن املاح به جذب آب و خاک موجب می شود که گیاه با تغلیظ قند در داخل میوه ها اقدام به جذب آب مورد نیاز خود کند . لذا اگر خربزه بومی خراسان د رمناطق شمال کشور که شرایط آب و خاک متفاوت است کشت گردد عطر و طعم خد را از دست می دهد و درصد قند آن افت می کند همین امر موید این است که خربزه به شدت تحت تاثیر عوامل محیطی قرار داردهمچنین کسانی که در منطقه جنوب خراسان به منظور پیش رس کردن خربزه را زودتر از موعد در تونلهای پلاستیکی کشت می کنند با کوچک شدن اندازه خربزه مواجه می شوند .
خربزه در درجه حرارت 12تا 15 درجه سانتیگراد شروع به جوانه زنی کرده و رشدو نمو خود را در 25 تا 35 درجه سانتیگراد کامل می کند .
خاک شناسی
در مناطقه خربزه کاری خراسان خاکها قلیایی و pH بالای 7 می باشد و بافت خاک از شنی رسی تا رسی شنی متغیر است . خربزه در pH های زیر 7 هم رشد و نمو می کند ولی کیفیت خوبی از لحاظ محصول ن خواهد داشت .
ریشه ی خربزه برای جذب آب به اعماق خاک نفوذ کرده لذا احتیاج به خاکهایی با نفوذ پذیری بالا و عمق زیاد دارد . به همین منظور کشاورزان باید از مقدار کافی کودهای دامی جهت اصلاح بافت خاک د رمزارع خود استفاده کنند .
تناوب
با توجه به عمق نفوذ ریشه گیاه خربزه بهتر است با گیاهانی در تناوب قرار گیرد که ریشه آنها از قسمتهای سطحی خاک به جذب مواد غذایی می پردازند لذا می توان خرزه را با گیاهانی همچون گندم ، جو ، تریتیکاله در تناوب قرار داد . در مناطق تربت جام و تایباد اغلب بعد از برداشت گندم و جو در بهار آینده اقدام به کشت خربزه در زمین مذکور می نمایند .
کشت
کشت خربزه شامل مراحل خاک ورزی ، بذرکاری ، اضافه نمودن کودهای لازم و ایجاد جویهای آبیاری است .
از آنجایی که مناطق کشت خربزه در خراسان اغلب خشک و کم باران هستند بهتر است برای کشت آن ابتدا یک شخم خیلی عمیق در پاییز زده شود بعد از آن کود سوپرفسفات تریبل به زمین اضافه گردد . میزان کود لازم با توجه به آزمایش خاک توصیه می شود اما به طور معمول در هر هکتار حدود 100 تا 150 کیلگرم توصیه می شود . دادن کود فسفاته به زمین قبل از کشت به علت دیرحل بودن کود است در این حالت کود فرصت لازم جهت تجزیه شدن داشته و در زمان کشت مورد استفاده قرار می گیرد . همچنین در طول فصل زمستان بارشهای فصلی به اعماق خاک نفوذ می کند و ذخیره ی مناسبی را برای فصل خشک در اختیار گیاه قرار می دهد .
در صورت انجام شخم پاییزه احتیاج به شخم مجدد در بهار نخواهد بود . ولی اگر شخم پاییزه انجام نگرفته باش باید برای شروع کشت در اواخر زمستان زمین شخم عمیق زده شود و در همان زمان کود سوپرفسفات به زمین اضافه شود . البته در این حالت کود مورد استفاده جوانه های اولیه قرار نگرفته اما در طول دوره رسیدگی مورد استفاده میوه ها قرار خ واهد گرفت . امروزه در بین کشاورزان مرسوم است که بعد از کشت و ایجاد ردیفهای آبیاری اقدام به پاشیدن کود فسفاته آمونیم در بین فاروها به مقدار زیاد می کنند که این عمل توصیه نمی شود .
با توجه به اینکه دانه های فسفر در نهایت شعاع 1 الی 2 سانتیمتری اطراف خود را تغذیه می کند یعنی در اصل کود ریشه است . لذا به همین دلیل مورد استفاده ریشه گیاه که به اعماق نفوذ می کند قرا رنمی گیرد و رشدی که بعد از کودپاشی به چشم می خورد مربوط به آمونیم موجود د رکود است . به هنگام شخم پاییزه نیز کود فسفات آمونیم توصیه نمی شود زیرا در اثر ابشویی آمونیمموجود در کود شسته شده و فقط فسفات باقی می ماند . بهتراست در این مرحله کود فسفات به زمین اضافه شود و بعد برای اینکه جوانه ها رشد جهشی داشته باشند کود اوره را به صورت سرک پاشی بعد از کشت و زمان اولین آبیاری اضافه شود .
کود دیگری که برای خربزه توصیه می گردد انواع کودهای پتاسه است . اغلب زمینهای خرزه کاری در خراسان کمبود پتاس را نشان می دهند . لازم به ذکر است کود سولفات پتاسیم قبل از کاشت به خاک اضافه می شود ولی در صورت استفاده از کروروپتاسیم عملیات کودهی باید به صورت سرک و در زمان آبیاری انجام گیرد . استفاده از کودهای پتاسه باید با آزمایش خاک توصیه شود اما به طور کلی حداقل پنجاه کیلوگرم کود پتاسه و در یک مرحله به صورت ریشه یا سرک توصیه می گردد .
بهتر است در زمینهای شور ا زکود سولفات پتاسیم استفاده شود زیرا کلرورپتاسیم باعث تشدید شوری خاک می گردد .
کودهای ریزمغذی
با کشت پیاپی خربزه در زمینهای خربزه کاری زمینها معمولا از نظر مواد غذایی و عناصر میکروالمنت تهی شده و در طول رشد علائم کمبود در گیاه ظاهر می گردد .
در صورت استفاده از کودهای ریزمغذی قبل از کاشت می توان از کود کامل میکرو با توجه به آزمایش خاک استفاده کرد در شرایطی که خاک آزمایش نشده باشد معمولامقدار 15 کیلوگرمدر هر هکتار کود به خاک اضافه می شود که این مقدار برای 2 تا 3 سال عناصر مورد نیاز را فراهم می کند . چنانچه استفاده از کود قبل از کاشت امکان پذیرنگردد می توان به صورت محلول پاشی از انواع کودهای موجود در بازار استفاده کرد که بنابرترکیب کود موجود و توصیه کارخانه سازنده باید اقدام به محلول پاشی بر روی برگها نمود . عملیات محلول پاشی باید حداقل دو مرتبه بر روی گیاه انجام گیرد مرحله اول در هنگام 8 تا 10 برگه شدن گیاه و مرحله دوم حدود 20 روز بعد می باشد.
توجه داشته باشید که در هنگام محلول پاشی با کودهای میکرو لازم است بلافاصله بعد از محلول پاشی مزرعه ابیاری گردد و یا محلول پاشی چند ساعت بعد از ابیاری انجام گیرد .
یکی از ریزمغذیهایی مهم که معمولا مجزا از کود کامل میکرو و به صورت سرک استفاده می شود اهن است که در ذیل به آن می پردازیم .
آهن
به علت بالابودن pH خاک آهن قابل جذب در خاک بلوکه شده و عملا مورد استفاده گیاه قرار نمی گیرد . لذا در این حالت از سکوسترن آهن به صورت سرک در مرحله داشت استفاده می شود . مقدار مورد مصرف بنا بر نیاز 3 تا 5 کیلوگرم در هکتار می باشد که در هر ردیف 50 متری حدود 50 گرم به صورت محلول در آب داده می شود .
بعضی از دیگر ریزمغذیها سولفات روی ،سولفات مس و سولفات منیزیم می باشند که توصیه می شود حتما با آزمایش خاک و در خاکاهای که دجار کمبود هستند استفاده شود .
انواعی از خربزه بومی که در قدیم کشت می گردید به نامهای جباری و قصری که از لحاظ کیفیت میوه از انواع کنونی بسیار برتر بودند ولی به علت محصول بالای انواع امروزی نوع فعلی مرسوم به تخم اوشن کشت می گردد که با اضافه کردن کدهای ریزمغذی به همین گونه می توان کیفیت آن را تا حددی به سطح کیفیت نوع قدیمی رساند .
بعد از عمیات شخم و دادن کودهای لازم عمل دیسک زدن به منظور خرد کردن کلوخه ها ایجاد شده انجام می گیرد . خاکای مناطق خربزه کاری در طول سالهای متمادی کاشت دچار فشردگی شده و کلوخه ها ی حاصل از عمل شخم بزرگ و فشرده هستند . بنابراین عملا باید با دیسکهای سنگین اقام به خرد کردن کلوخه ها نمود .
تسطیح
عملیات تسطیح که با عمل لولرزدن انجام می شود برای بهینه سازی مصرف اب می باشد که و اگر به طور کامل و خوب انجام گیرد در میزان مصرف آب صرفه جویی خواهد شد و راندمان آبیاری بالا خواهد رفت .
ضدعفونی بذر
با توجه به شیوع بیماریهای قارچی که توسط عوامل موجود در خاک انتشار می یابد قبل از کاشت باید بذرها با یکی از سموم قارچ کش مانند کاریوکسین تیرام یا کاپتان وغیره ضدعفونی گردند . برای ضدعفونی کردن معمولا بذرها مقدار کمی مرطوب شده که به خاطر ایجاد چسبندگی در سطح بذرها می باشد . البته توصیه می شود که بذرها به صورت خشک توسط یکی از سموم قارچ کش ضدعفونی شود زیرا اثر سم در این حالت بیشتر است . مقدار مصرف سم باید ب راساس توصیه بروشور سم و یا توصیه کارشناس حفظ نباتات منطقه انجام گیرد .
میزان بذر لازم
با توجه به تراکم بودته در واحد سطح ه بین سه تا چهارهزار می باشد مقدار بذر توصیه شده با بذرکار بین 5 تا 7 کیلوگرم است که بعضا در روشهای سنتی تا 10 کیلوگرم نیز مصرف می شود .
تاریخ کشت
تاریخ کاشت بذر در خراسان از اواسط فروردین شروع و تا اواخر اردیبهشت بوده ولی بهترین زمان کاشت از بیستم فروردین ماه لغایت دهم اردیبهشت است در صورتی که زودتر کشت گردد ممکن است سرماهای دیررس بهاره به جوانه هاآسیب زده و دیرتر از این اموقع کشت کرپه خواهد شد و محصول دیر به دست خواهد داد .
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 34 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله خربزه خراسان
