لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 8
مقدمه
دستاوردها و اندوخته‌های با ارزش تجربه شده در هر فعالیتی، دستمایه بسیار مناسبی برای استفاده‌های حال و آینده است. این موضوع در مورد محصولات و تولیداتی که به پشتوانه‌های ملی و بومی‌و توسط توده مردم وعوام از گذشته‌های دور رواج پیدا کرده و به مرور توسعه پیدا کرده و سیر تکامل پیموده، بسیار حائز اهمیت است. به خصوص اگر آن پشتوانه‌ها در فرهنگ مردم ریشه داشته باشد. با توجه به این که پشتوانه‌های فرهنگی هر محصولی اساساً هویت یک محصول را رقم می‌زند، بنابراین شناخت عمیق و همه جانبه تجارب، اهمیت بیشتری هم پیدا می‌کند.
البته تجارب بومی و عامیانه و دستمایه‌های آن که در طول زمان سینه به سینه از نسلی به نسلی دیگر انتقال یافته است، به ندرت ثبت شده و به مجموعه درآمده است. محصولات و تولیدات آن هم به خاطر این که واجد ارزشهای فرهنگی و هنری و کاربردی و بیشتر منحصر بوده، دست به دست گشته، متفرق شده و تعداد کثیر و بی‌شماری نابود شده است. این مسئله مخصوصاً آثار هنرهای بومی‌و سنتی، به ویژه دستبافتهای سنتی از جمله فرش را بسیار شامل می‌شود. چه، مسلم است که فراگیرترین محصول دستی که واجد ارزشهای فرهنگی و هنری و کاربردی، هم به لحاظ خالقان و دست اندرکاران تولید و هم به لحاظ استفاده‌کنندگان، فرش دستباف است. در این باره انواع پارچه‌ها و عموماً پوشاک با وجود فراگیری فراوان نمی‌تواند مورد نظر باشد، زیرا سال‌هاست که این‌گونه محصولات به طور عمده از چرخه تولید دستی خارج شده است.
طرحها و نقشمایه‌ها و رنگ فرش دستباف ایران از مؤلفه‌هایی است که سهم عمده و اساسی در شکل‌گیری هویت فرهنگی و هنری فرش ایران داشته و دارد. جایگاه طرح و نقش و رنگ در کنار سایر جنبهای کیفی فرش که آن را از لحاظ مادی و معنوی ارزشمند می‌سازد، از همه مهم‌تر است. آنچه باعث تنوع و گوناگونی بیش از حد تصور فرش است همان طرح و نقش و رنگ است که به تعداد تولیدکنندگان (بافنده، طراح) می‌توان انتظار تنوع داشت. در واقع طرح و نقش و رنگ جریان دائم و تحول پذیر فرش است و در طول حیات خود تحولات بسیاری به خود دیده است. از این چرخة دائم در حرکت، همواره تعدادی از طرحها خارج شده و گاه به فراموشی سپرده شده است و شماری دیگر اقبال بیشتری پیدا کرده و زمان و وسعت بیشتری را برای تجلی یافتن به خود اختصاص داده است.
به جز عوامل ذاتی که اوج و حضیض طرح و نقشمایه‌ها را رقم زده، عوامل بیرونی دیگری نیز تکامل و فراگیری طرحها و عکس آن یعنی فراموشی و خروج از گردونه تولید را باعث شده است. از آن جمله جایگاه یافتن فرش در اقتصاد کشور و به دنبال آن سلیقه‌ها و انتظارات خریدران است. درخصوص عوامل ذاتی و درونی که باعث به اوج یا حضیض رفتن طرح یا نقشمایه یا رنگبندی می‌شود، ویژگیهای ظاهری و باطنی طرح و امکان تجلی یافتن به واسطه فنون بافت و مواد اولیه فرشبافی است. بدین معنا که اگر طرح یا نقشمایه‌ای در جلوه‌ای از رنگبندی، ظاهری خوشایند نداشته باشد و از مفهوم و معنا تهی باشد، به مرور به کار گرفته نمی‌شود. اگر هم گرفته شود چندی نپاییده و از رواج می‌افتد. مثال بارز آن بسیاری از طرحهای ابداعی دهه‌های گذشته و امروز است که بعضی شاید یک بار هم شانس به تجلی درآمدن بر بستر فرش نیافته است و بعضی یک یا چند بار، آن هم در یک دوره و با یک ذهنیت خاص. گروهی دیگر از طرحها که تناسبی با امکانات تولید و فنون بافت و مواد اولیه ندارند نیز قابل ذکرند. گروه عمده فرشهای به اصطلاح «تابلویی» از این دست نقشه‌هاست که مسلماً به ترفند مضاعف نمودن رجشمار و تغییر شیوه پودکشی و نوع گره و رنگرزی پرمشغله و نازک نمودن هر چه بیشتر تار و پود ممکن شده و قبل از اینکه فرش باشد تصویری است از یک موضوع در تابلو که از ابتدا به نیت بافته شدن به وجود نیامده است.
البته مجموعه دلایل ذاتی ذکر شده خود میدان و وسعت چنین طرحهایی را تعیین می‌کند تا مسیر معلوم خود را طی نماید. اما گروه کثیری از طرحهای فرش ایران که‌همه ویژگیهای ذاتی تداوم و رواج را داشته است، گاه بر اثر عوامل بیرونی ازرواج می‌افتد. از جمله دلایل، به جز جنبه اقتصادی یافتن فرش، تغییر شرایط زندگی بافندگان و یا تغییر دیدگاه تولیدکنندگان و یا اساساً ضعف اندیشه و دیدگاه دست اندرکاران است.
کم نیستند طرحهایی که سالها دستمایه بافت فرشهای متعدد شده اما به دلیل ضعف بنیه مالی بافنده و یا تغییر شرایط زندگی وی به مررو با همان نسل به خاک سپرده و فقط آثار آن در فرشها به جا مانده و آن هم، همان گونه که ذکر شد، آنقدر دست به دست گشته و متفرق شده که مهجور شده و به دید نمی‌آید.
با این وضع معلوم می‌شود که به مجموعه درآوردن و مدون کردن اطلاعات درباره‌هنرهای بومی، ضروری و با اهمیت است و با توصیف فوق مسلم است که در مورد طرحها و نقوش و رنگبندی فرش این کار به‌همان بزرگی و عظمت، سخت و دشوار و حساس است. با این حال یکی از ضرورت‌های اجتناب ناپذیر برای انتقال تجارب گذشته، مجموعه کردن طرحها و نقشمایه‌های فرش دستباف است و نتایج ویژه‌ای هم به دنبال خواهد داشت که بعضی از مهمترین آنها عبارت است از:
1- مشاهده مجموعه‌ای از طرحهای فرش ایران با تنوع و تفکیک منطقه‌ای، زمینه مطالعه، بررسی و تطبیق و الهام پذیری را فراهم می‌کند.
می‌دانیم یکی از علت‌های رکود فرش ایران به علت استفاده از نقشه‌های تکراری یا نسبتاً مشابه است. این در حالی است که در فرش ایران با همین وضع تعداد قابل توجهی نقشه مورد استفاده قرار می‌گیرد. مسلم است که اکتفا به ذهن و حافظه طبیعی برای ثبت و یادآوری نمونه‌ها و استفاده و الهام و بازنگری بر پایه این اندوخته‌های ذهنی، کافی نیست. همان طور که پیش از این ذکر شد، در هر دوره و در هر وضعیت اجتماعی گروهی از طرحها استفاده بیشتری پیدا کرده است و در این میان موارد قابل توجهی از دیده و ذهن طراحان و تولید کنندگان دور شده است. و قطعاً پیش از نابودی، به واسطه دست به دست گشتن از ذهن طراحان یا (بافندگان ) فراموش شده است آن چنان که معرفی دوباره آنها برای بعضی از طراحان یا تولید کنندگان نسل جدید، غریبست و تازه می‌نماید. این حکایت همان فراموشی است. بنابراین با وجود چنین مجموعه‌ای از طرح فرش:
الف) در صورت لزوم می‌توان بعضی از نمونه‌ا را با طراحی و بازسازی مجدد نقشه، تکرار یا احیاء کرد.
ب) می‌توان با مطالعه و بررسی نمونه‌های مختلف، در بعضی از طرحها بازنگری کرد.
ج) در نهایت می‌توان با شناخت ضرورت‌ها و نیازهای امروز و مطالعه و دقت و بهره‌گیری از قوه خلاقه، به نوآوری طرحهایی دست زد.
2- وجود مجموعه‌ای از طرحهای فرش و اطلاعات مربوط شامل رجشمار، ابعاد، قدمت و محل بافت، زمینه مطالعه سبک‌شناسانه را برای علاقمندان فراهم می‌کند. با توجه به اینکه شناخت سبک، مکتب و شیوه در فرش ایران الزماً با شناخت طرحها و نقشمایه‌ها و جلوه‌های رنگ کامل می‌شود، بنابراین با دیدن تصاویر فرشها امکان مطالعة ساختار طرحهای فرش، تناسبات - با توجه به ابعاد فرش - و نقشمایه‌ها و جلوه‌های رنگ در هر طرح به خودی خود یا نسبت به طرحهای مشابه و یا غیر میسر می‌شود.
3- استفاده‌کنندگان فرش دستباف با مشاهدة نمونه‌های فراوان طرحها، نمونه‌های مورد علاقه خود را انتخاب کرده و در صورت تمایل به تولیدکنندگان سفارش می‌دهند. بدین ترتیب حوزة سفارش‌پذیری و انتخاب، معلوم‌تر و حتی رونق هم خواهد گرفت.
4- تدبیرکنندگان در مواجهه با موضوع طرح و نقش و وسعت آن، به نسبتی آگاه‌تر خواهند شد و ممکن است در گرفتن تصمیمات صحیح‌تر نیز مجموعه به آنها کمک نماید.
5- حفظ و انتقال و انتشار تجارب به نحو موثرتری قابل انجام است.
درباره مجموعه طرحهای قالی ایران
گردآورنده مجموعه طرحهای قالی ایران با مشاوره‌ها و مطالعات کارشناسی و با در نظرداشتن توضیحات فوق‌الذکر و اعمال حساسیت فراوان، اقدام به تدوین و ارائه این مجموعه نموده است. در ساده‌ترین حالت، مجموعه حاضر آلبومی‌است حاوی تعدادی تصویر فرش از مناطق مختلف ایران که اطلاعات آن محدود است و البته در حدود وسعت بی‌کران فرش ایران و عظمت آن نیست. قطعاً لازم است در مراحل بعد با به دست آوردن منابع تصویری دیگر تکمیل و غنی‌تر شود. با این حال که در همین حد، تلاش و حساسیت زیادی به خرج داده است لازم می‌داند مواردی برای آگاهی استفاده‌کنندگان این مجموعه مرور شود.
الف- در اولین مرتبه شاید این سؤال پیش آید که چرا اطلاعات مختلف درباره فرشها در کنار تصویر ارائه نشده است؟ از جمله رجمشار فرش، نوع گره، تعداد پود، نوع مواد اولیه، نوع رنگرزی و از این دست که البته برای مطالعه فرش و نقشه آن کاملاً ضروری است.
پاسخ این است که اساساً منابع این مجموعه در این مرحله عموماً از جمله منابع مکتوب شامل کتب، مجلات و ویژه‌نامه‌ها بوده است و ثبت اطلاعات با مشاهده مستقیم فرش مورد نظر صورت نگرفته است. می‌دانیم در منابع مختلف به شیوه‌های متفاوت فرشها توصیف شده و اطلاعات آن درج شده است و هر نویسنده، صاحبنظر یا تدوین‌گری از جنبهای خاص به فرش نگریسته و برپایه محتوای مطلوب نظر، اطلاعات را درج نموده است. از سوی دیگر حتی تهیه‌کنندگانی چند از منابع اشاره شده‌هم، خود به طور مستقیم تصاویر لازم را عکاسی و ثبت مشخصات نکرده‌اند و به ناچار یا ندیدن ضرورت از تصاویر آماده استفاده کرده‌اند. به‌همین دلایل نیز بعضی از تصاویر از کیفیت و وضوح مناسبی برخوردار نیست.
البته بهتر و پر فایده‌تر آن است که تصاویر به طور مستقیم با امکانات خوب عکاسی شود و مشخصات هر دستبافتهای با مشاهده مستقیم توسط متخصص از جمیع
تحقیق و بررسی در مورد نقش فرش