تعداد صفحات پایان نامه: 185 صفحه
دانلود متن کامل این پایان نامه با فرمت ورد word
دانشگاه شهید بهشتی
دانشکده ادبیات و علوم انسانی
پایان نامه دوره‌ی کارشناسی ارشد ناپیوسته
«نقش و سهم بازرگانان در جنبش مشروطیت ایران
با تکیه بر ایالات چهارگانه تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر
(1313-1326قمری)»
استاد راهنما:
جناب آقای دکتر محمدعلی اکبری
استاد مشاور
جناب آقای دکتر کریم سلیمانی
پژوهش:
میرحواس احمدزاده
چکیده
رساله‌ی حاضر که با عنوان «نقش و سهم بازرگانان در مشروطیت ایران با تکیه بر ایالات چهارگانة تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر (1313-1326هـ.ق) تدوین شده است، به بررسی مبانی تعارضات بازرگانان و حاکمیت به عنوان علل مشروطه‌خواهی آنان و نقش و سهم این گروه اجتماعی در به ثمر رسیدن جنبش مشروطه و حیات نظام مشروطیت تا بمباران مجلس اول می‌پردازد. پرسش اساسی پیش روی پژوهشگر این است که: «علل و عوامل مشروطه‌خواهی بازرگانان و نقش و سهم آنان در مشروطیت تا به توپ بسته شدن مجلس اول چه بود؟».
فرضیة اصلی تحقیق این که: «بازرگانان به عنوان رکن اصلی بازار، یکی از سه گروه رأس هرم قدرت بودند و براساس جایگاه اجتماعی و اقتصادی خود به ایفای نقش در مسایل می‌پرداختند. آنان با آغاز دوره‌ی حکومت قاجارها و سلطه‌گری دول روس و انگلیس با وضعیت بدتری مواجه شدند؛ ضعف حکومت مرکزی و سلطة حکام ستمگر و قدرت‌های خارجی، بازرگانان ایران را به مقام متضررترین قشر اجتماعی تنزل داد. این امر باعث افزایش تضاد بازرگانان و حاکمیت شد. بی نتیجه ماندن تلاش‌های گروهی بازرگانان برای مقابل با تهدیدات داخلی و خارجی باعث شد تا آنان آگاهانه برای تحقق خواسته‌های تاریخی خود از فعال‌ترین گروههای اجتماعی در جریان مشروطیت شوند.
یافته‌های اساسی رساله‌ی حاضر این که: «1ـ بازرگانان ضمن خودآگاهی درونی و کسب علم و تجربه به خصوص از نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم میلادی به بعد باعث شد تا آنان در مقابل تهدیدات داخلی و سلطة خارجی به واکنش‌های سیاسی و تجاری تست بزنند. اما سلطة سنگین این دو مانع اصلی بهبود اوضاع شد. آنان انحطاط شدید اقتصادی کشور را به حاکمیت سیاسی و سیاست‌های اتخاذی آن نسبت می‌دادند و با این فکر، در اصلاح امور با جنبش مشروطه همراه شدند. 2ـ نقش بازرگانان در جنبش مشروطیت شامل حمایت مالی از تجمعات و ارایة فکر و اندیشه در اهمیت قانون مداری و ایجاد حکومت مرکزی قوی و جمهوریت بود. بازرگانان روشنفکر و عمده با اخذ تجربیات از نظام سیاسی دول اروپایی به تالیف آثار و ارایة نظر قبل و پس از مشروطه پرداختند. از جمله آنان طالبوف، زین‌العابدین مراغه‌ای، تقی اف، حاج حسین امین‌الضرب، میرزا محمود تاجر اصفهانی، محمدتقی مازار و معین‌التجار بود. 3ـ سهم بازرگانان از برقراری مشروطیت، گنجاندن خواسته‌های خود در اصول قانون اساسی و متمم آن و تلاش برای قانونمند کردن همة امور ایران بود. حضور جدی و تلاشگر آنان در مجلس اول و کمیسیون‌های آن و عضویت در انجمن‌های ایالتی و ولایتی و حمایت از نظام مشروطیت در برابر بقایای مستبدان و سنگ‌اندازی خارجی‌ها و ارایة طرح‌های ملی در اقتصاد و... از موارد دیگر سهم بازرگانان از مشروطیت بود.
مقدمه:
رساله‌ی حاضر که با عنوان «نقش و سهم بازرگانان دورة مظفری در جنبش مشروطیت ایران» تدوین و نگارش شده است، ضمن بررسی مبانی تعارضات بازرگانان ایران و نارضایتی آنان از ظلم و ستم داخلی و سلطه خارجی، نقش و سهم آنان را به عنوان یک نیروی اجتماعی در واقعه مشروطیت و نظام آن مشخص کرده است.
به لحاظ زمانی، محدودة این موضوع از جلوس مظفرالدین شاه قاجار تا بمباران مجلس شورای ملی دوره‌ی اول است. (25 ذیحجه 1313هـ.ق ـ 23 جمادی‌الثانی 1326هـ.ق). وسعت مکانی آن هم بررسی نقش و سهم بازرگانان در چهار ایالت عمده و تاثیرگذار ایران در جنبش مشروطیت یعنی تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر را دربر می‌گیرد.
روش پرداختن به موضوع براساس روش تاریخی و بررسی توصیفی ـ تحلیلی و تطبیق داده‌ها و اطلاعات از اسناد و منابع است. شیوه گردآوری اطلاعات مراجعه به مراکز کتابخانه‌ای و آرشیوهای اسناد و روزنامه‌ها است.
تاکنون یکصد سال از جنبش مشروطیت به عنوان اولین حرکت تحول‌خواهانة ایرانیان می‌گذرد اما هنوز تحقیق جدی و جزئی در مورد نقش و سهم بازرگانان ایران به عنوان یک گروه پر اهمیت اجتماعی انجام نشده است. تحقیقات جدیدی وجود دارد که در آنان با محور قراردادن موضوع اقتصاد و تجارت بعضاً به بازرگانان مرتبط با موضوع پرداخته شده است. در مورد بازرگانان و مشروطیت مهمترین کار تحقیقی در ایران رساله‌ی دکتری خانم «سهیلا ترابی فارسانی» است. با توجه به آنکه حیطه زمانی ایشان در پرداختن به این موضوع از سال 1907م. به بعد است که تا اوایل دورة پهلوی ادامه داده است، به تمرکز اساسی به نقش بازرگانان در مشروطه نپرداخته است و در یک بخش مقدماتی تنها کلیات موضوع را مشخص کرده است. دوم آنکه ایشان در همین بخش علاوه بر کلی گویی، تنها جریانات مشروطیت ایران را در تهران دنبال کرده‌اند حال آنکه چه در برقراری نظام مشروطیت و چه در شرایط بحرانی پس از آن بازرگانان ایالات عمده از جمله تبریز، یزد و بوشهر جلوه‌های با ارزشی در آزادیخواهی و عدالت‌طلبی و قانونمداری و مبارزه با سلطه خارجی از خود به نمایش گذاشته‌اند و در بررسی موضوع بازرگانان و مشروطیت ایران حایز کمال اهمیت است.
دوره‌ی زمانی محدود و عدم دسترسی به آرشیوهای خانوادگی بازرگانان چهار ایالت از مشکلات تحقیق حاضر بود. استفاده از مراکز اطلاعات و اسناد شهرها به خاطر بعد مسافت ممکن نشد. عدم همکاری مسئولان برخی مراکز آرشیو اسناد از جمله موسسة مطالعات تاریخ معاصر ایران، بی‌احترامی به پژوهش و کار علمی است که این روند انحصارطلبی در آینده سیلی فرهنگی خود را خواهد زد.
سؤالات پیش روی پژوهشگر در بررسی موضوع نقش و سهم بازرگانان در مشروطیت از این قرار است: 1ـ مبانی نارضایتی و تعارضات اساسی بازرگانان با حاکمیت داخلی و سلطه خارجی چه و واکنش‌های آنان به مسایل موجود تا سال 1323هـ.ق چگونه بود؟ 2ـ نقش بازرگانان چهار ایالت عمده تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر در جریانات مشروطه‌خواهی تا صدور فرمان مشروطیت چیست؟ 3ـ سهم گروهی بازرگانان از نهادهای جدید مشروطیت و میزان ایفای نقش آنان در ایالات چهارگانه برای موفقیت و اجرای زمان مشروطیت چقدر بود؟
رساله موجود براساس این فرضیة اصلی استوار است که حضور و ایفای نقش بازرگانان ایران در جنبش مشروطه‌خواهی ایرانیان براساس شواهد موجود هرگز نمی‌تواند یک امر تصادفی و تلاشی از سوی آنان به منظور جا نماندن از سایر اقشار جامعه شهری ایران محسوب گردد. آنان همواره در طول دوره‌ی ناصری و مظفری با متضرر شدن از نفوذ و سلطه خارجی و بی‌توجهی حاکمان داخلی، به واکنش‌های سیاسی و تجاری براساس علم و آگاهی درون گروهی از منافع صنفی و ملّی پرداخته بودند. زمینه‌های جنبش مشروطیت اساساً با اولین تحصن صنفی آنان در حرم شاه عبدالعظیم در سال 1323هـ.ق آغاز شد. در دوران مهاجرت‌ها، آنان برای اجرای خواسته‌های ملی و تاریخی خود به حمایت مالی و فکری در تشکیل عدالتخانه و مجلس شورای ملی کوشیدند و از رهبران نهضت محسوب می‌شدند. در دوره‌ی تشکیل نظام مشروطیت به ایفای نقش در مسایل و تلاش برای حل بحران‌ها سعی در پیشبرد اهداف همیشگی خود داشتند و در بین همه گروههای اجتماعی، فعال‌ترین و خالص‌ترین گروه مشروطه‌خواه ماندند.
محتوای رساله به منظور پاسخ‌گویی به سؤالات تحقیق در سه بخش مجزا ـ شامل شش فصل است. هر بخش در دو فصل به تشریح موضوع می‌پردازد. بخش اول به عنوان بخش مقدماتی در دو فصل به مبانی ساختار اجتماعی و هرم قدرت ایران، روابط بازرگانان با اقشار عمدة اجتماعی و مبانی تعارضات تجار و حاکمیت و پیشینه تحول‌خواهی و مبارزات بازرگانان با تهدیدات داخلی و خارجی پرداخته است. در فصل اول از بخش دوم به عنوان نقش بازرگانان در مشروطیت تهران به تلاش‌ها و نقش بازرگانان در پایتخت در وقایع منجر به مشروطه پرداخته شده و سپس نقش فردی تعدادی از بازرگانان در آن شهر در وقایع مشروطه مشخص شده است. فصل دوم به اقدامات و فعالیت‌های بازرگانان مشروطه‌خواه سه ایالات آذربایجان، یزد و بوشهر اختصاص یافته است. بخش سوم هم در دو فصل به سهم بازرگانان ایران از تشکیل نظام مشروطیت مربوط است؛ فصل اول آن، سهم بازرگانان ایران را در مجلس شورای ملی دوره‌ی اول و تلاش‌های آنان در حل مسایل و اجرای آرمان‌های خود و تصویب قانون اساسی مشخص کرده. این فصل در واقع با محوریت بازرگانان و فعالیت‌ها و تلاش‌های آنان در دورة دو سالة عمر مجلس اول مربوط می‌شود.
در فصل دوم فعالیت‌ها و تلاش‌های بازرگانان ایالات در حمایت از مشروطیت و تلاش آنان در حل مسایل و حذف موانع موفقیت نظام مشروطیت مورد بحث قرار گرفته است. در پایان هم به ذکر نتایج تحقیق در قسمت «نتیجه‌گیری» و سپس ارایة فهرست منابع و تصاویری از بازرگانان فعال در مشروطیت پرداخته شده است.
سرانجام بدون یاری و راهنمایی اساتید محترم گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی طی مسیر چنین راهی مشکل بود. جناب آقای دکتر محمدعلی اکبری با قبول سمت راهنمای این رساله و ارایه‌ی راهنمایی‌های ارزشمند به ویژه در روش کار و متدولوژی تحقیق کمک شایانی کردند. آقای دکتر کریم سلیمانی به عنوان مشاور همراه و همکار بودند. جناب آقای دکتر غلامحسین زرگری‌نژاد مدیر محترم و استاد ارزشمند گروه تاریخ دانشگاه تهران در ارایة منابع و روزنامه‌ها و راهنمایی‌های لازم دریغ نکردند. آقای دکتر ایرج افشار و دکتر سهراب یزدانی در جلسات مختلف نکات مهمی در پرداختن به چنین موضوعی را به اینجانب گوشزد کردند. برادران و خواهران گرانقدرم به همراه پدر و مادرم اصلی‌ترین سرمایه‌های معنوی و حامیان مادی اینجانب در طول سالهای تحصیل دانشگاهی‌ام بودند. خداوند مرا قدردان الطاف خود و این عزیزان کند. دوست خوبم آقای علیرضا سلطانی و آقایان فرهادی و زارع هم همواره به اینجانب لطف داشتند. همه این سروران ارجمند در به سرانجام رسیدن این رساله یاری‌گر و همراه بودند اما مسئولیت هرگونه ایراد و نقصی در این تحقیق تنها متوجه اینجانب است.
منابع و مآخذ عمومی:
منظور از عمومیت منابع در این پژوهش، آن دسته از منابعی است که در مورد چهار ایالت عمده ایران به ارائه اطلاعات و گزارش پرداخته‌اند و در مورد هر ایالتی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در صفحات بعد منابع خاص هر ایالت هم ذکر خواهد شد.
1ـ روزنامه‌ها:
از مهمترین اقدامات اساسی در ایجاد تحول و آگاهی در بین مردم چاپ و نشر روزنامه بود. این اقدام در ایران از دورة ناصری شروع شد. روزنامه‌های دولتی تاثیر چندانی در بیداری افکار و اذهان مردم نداشتند چون در چارچوب خواسته‌های نظام حاکم و تایید مقامات مملکتی گام بر می‌داشتند.
اساساً تاثیر اساسی در تحولات و گزارش از پیشرفت جهان و ایجاد آگاهی در بین گروههای اجتماعی از سوی روزنامه‌های غیردولتی بخصوص روزنامه‌های فارسی زبان چاپ شده توسط ایرانیان در خارج بود.
روزنامة اختر از سال 1292 هـ.ق توسط آقامحمد طاهر تبریزی از آزادیخواهان در استانبول منتشر شد. این روزنامه پیشگام روزنامه‌های فارسی زبان در ایجاد زمینه‌های جنبش مردم و اولین روزنامه فارسی بود که از اهمیت قانون سخن می‌گفت.
روزنامه اختر در هفته دوبار دوشنبه و چهارشنبه در هشت صفحه چاپ می‌شد و تا سال 1308 هـ.ق ادامه حیات داد. این روزنامه به خاطر مطالب تحریک‌آمیزش مخفیانه وارد ایران می‌شد و عمده واردکنندگان آن به ایران بازرگانان بودند.
این روزنامه در وقایع حساس و پراهمیت همچون انعقاد انحصارنامة رژی تنباکو با چاپ مقالات شدیداللحن و پرداختن به ابعاد خسارت و زیان اجرای چنین قراردادی از عوامل آگاهی مردم و جنبش عمومی شد، روشنفکرانی همچون میرزا آقاخان کرمانی از جمله مولفان مقالات اختر بود.
روزنامه حبل‌المتین، اولین بار در سال 1311 هـ.ق به مدیریت سیدجلال‌الدین مویدالاسلام در شهر کلکتة هندوستان منتشر و برای مدت چهل سال ادامه حیات داد. این روزنامه مهمترین ارگان طرفدار تجارت و اقتصاد ملی و بازرگانان ایران بود. مشوق تجّار در پرداختن به طرح‌های ترقیخواهانه بود و در گزارشات خود در ایجاد آگاهی و علم در بین تجار می‌کوشید.
مهمترین نمایندگی‌ها و مراکز پخش روزنامه حبل‌المتین در هر شهری از سوی بازرگانان ایجاد شده بود که با ارسال هزینه انتقال آن به کلکته، شماره‌های مختلف حبل‌المتین به آدرس حجره‌شان می‌آمد و به این طریق حجرة تجار محل فهم مسایل نو و در مقام مدرسه کوچکی برای همه محسوب می‌شد.
بازرگانان خواسته‌های خود را از حاکمیت همچون امنیت و عدالت و تنظیم مالیات‌ها و امور گمرکات و مسایلی همچون فساد داخلی و ناامنی و سلطة اقتصادی بیگانه و انحطاط تجارت ملی را از طریق حبل‌المتین اعلام می‌کردند و به این طریق مسایل تجار را به گوش خوانندگان خود در اکثر مناطق مسلمان‌نشین و به ویژه ایران می‌رساند.
در زمان تلاش ایرانیان برای تشکیل نظام مشروطیت، حبل‌المتین محرک بازرگانان در تحول‌خواهی بود و به آنان آگاهی می‌داد. حبل‌المتین گاه برای تحریک تجار در ایفای نقش در مسایل موجود به انتقاد شدید از آنان می‌پرداخت تا در ذکر خواسته‌های خود برای اصلاح امور همه جوانب امر را براساس آینده‌نگری در نظر داشته باشند نه اینکه با ذکر خواسته‌های شخصی و زودگذر، ادامه حیات استبداد و سلطه استعمار را ممکن کنند.
روزنامة حبل‌المتین با مشروطه شدن ایران از سال 1325-1327هـ.ق در تهران منتشر شد. در این ایام هم از مهمترین منابع اطلاع و آگاهی عمومی و حامیان تجارت ملی و نظام مشروطه بود.
روزنامة ثریا در قاهره از سال 1316هـ.ق به مدیریت میرزاعلی محمدخان کاشانی و با همکاری سید فرج‌الله تاجر کاشانی چاپ و منتشر شد. این روزنامه از دومین سال نشر آن 1317هـ.ق و از شمارة 27 به بعد، شاهد ظهور روزنامة شدیداللحنی از درون خود بود و آن روزنامة پرورش بود.
روزنامه پرورش که اولین شماره آن از سال 1318 هـ.ق منتشر شد، در مقایسه با روزنامه ثریا مقالات تند و شدیدتری منتشر می‌کرد و تاثیر اجتماعی آن به مراتب بیشتر بود. انتقادات شدید آن روزنامه از حکومت و مسایل دربار و دولت به آگاهی بیشتر مردم از اوضاع می‌انجامید.
در این پژوهش، محدودیت دسترسی به مجلات این روزنامه‌ها به خاطر عدم تجدید چاپ و فرسودگی فراوان آنان باعث شد تا میکروفیلم روزنامه ثریا مربوط به سالهای 1316، 1317هـ.ق و 1323هـ.ق روزنامه پرورش چاپ 1318 هـ.ق مورد مطالعه قرار گیرد.
از جملة وجوه اهمیت این دو روزنامه این بود که کانال ذکر معضلات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی بازرگانان بودند. در جریان مشروطیت، بازرگانان را به اقدامات مثبت اقتصادی همچون تاسیس شرکت‌ها و تلاش برای تاسیس بانک ترغیب می‌کردند.
روزنامة رسمی کشور شاهنشاهی ایران به مدیریت محمدهاشمی از معتبرتری منابع گزارش فعالیت مجلس دوره اول قانونگذاری است. این روزنامه در واقع به طور کامل به ذکر مباحث مذاکرات مجلس اول در موضوعات متفاوت پرداخته است و در مورد میزان آگاهی و اطلاع وکلای مجلس اول بخصوص بازرگانان حایز اهمیت است. در این پژوهش از این روزنامه به عنوان یکی از مهمترین منابع بخش سوم یعنی سهم بازرگانان در مصوبات و تصمیم‌گیری‌های مجلس نهایت استفاده گرفته شد.
2ـ اسناد:
مرکز اسناد ملی از مهمترین سازمان‌های ارایه سند است. در این مراکز به منظور یافتن اسنادی از خانواده‌های تجار برای فهم فعالیت آنان بخصوص مربوط به دوره مشروطه‌خواهی تلاش زیادی شد. حاصل تلاش‌ها آنکه اسناد مربوط به موضوعات کلی گمرکات و فعالیت ان و وزارت تجارت و مسایل بازرگانان در طی سالهای دوره مظفری بدست آمد و مورد استفاده قرار گرفت. اما اسناد مربوط به آرشیوهای خانوادگی که به تازگی به این مرکز وارد شده‌اند، به دلیل عدم کدگذاری در دسترس قرار نگرفتند.
مراجعات فراوان برای استفاده از اسناد بنیاد جانبازان و مستضعفان که در مرکز مطالعات تاریخ معاصر نگهداری می‌شوند به دلیل عدم همکاری مسئولان مربوط نتیجه‌ای نداد. با این وجود تلاش شده است تا از منابعی که به طور مستقیم از اسناد خانوادگی تجار عمده از جمله امین‌الضرب استفاده کرده‌اند، بهره گرفته شود. از جمله این منابع: «افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی منتشر نشدة دوره قاجار» تالیف فریدون آدمیت و هما ناطق، «موانع رشد سرمایه‌داری در ایران» اثر احمد اشرف و کتاب «زندگی‌نامه‌ی حاج محمدحسن کمپانی دارالضرب» تالیف شیرین مهدوی نوة حاج حسین آقا امین‌الضرب. این منابع در بسیاری موارد به ذکر نامه‌های بازرگانان و امین‌الضرب و روابط و مسایل آنان پرداخته‌اند و از این لحاظ حایز اهمیت هستند.
3ـ تاریخ مشروطة ایران تالیف احمد کسروی
کسروی از جمله مورخانی است که تاریخنگاری و محتوای آن را متحول کرد. او از پیشگامان مکتب تاریخنگاریی است که به اجتماع و نقش توده در تحولات توجه کرده و آن را به رشته تحریر درآورده است. او در همة آثار خود به این سبک و سنت پایبند است.
وجه دیگر اهمیت آثار و اقوال کسروی اینکه او خود از شاهدان عینی وقایع دوره مشروطیت بود. او ابتدا برای توضیح دیده‌ها و شنیده‌هایش از نقش افراد و گروههای مختلف اجتماعی در مشروطه‌خواهی و وقایع آن دوران به چاپ چند مقاله در ماهنامه‌ای اقدام کرد. این مقالات او مورد استقبال عمومی خوانندگان واقع شد به طوری که در تشویق او برای نگارش کتابی در تاریخ مشروطه به ارسال عکس و منابع و اسناد و مطلب برای او اقدام کردند. این درخواست عمومی باعث نگارش تاریخ مشروطه ایران شد. در واقع در اهمیت این تالیف اینکه مجموعه‌ای است از اسناد و مدارکی که علاقمندان به تاریخ و تحولات مشروطه برای کسروی گردآوری کردند و او با قلم توانایش و براساس مشاهدات خود شروع به کار کرد.
کسروی در ذکر وقایعی که منجر به مشروطه شدند به تاریخ تحلیلی پرداخته است و از وقایع سراسر ایران گزارش داده است. او در تالیف خود، نقش و فعالیت خالصانة گروههای اجتماعی گمنام را بر نقش بزرگان و وزیران ارجحیت داده است و به سبک تاریخنگاری خود به دنبال ثبت فعالیت هم فعالان مثبت و منفی مشروطه بود. در حین تالیف بدبینی خود را نسبت به هرکسی بیان کرده و روش او به راستی شبیه ابوالفضل بیهقی است.
در این تحقیق، از نوشته‌های کسروی مربوط به جنبش مشروطیت و تلاش گروهها و افراد بخصوص بازرگانان تا بمباران مجلس استفاده شده است. از مهمترین بخش‌های کار کسروی گزارش وقایع منجر به مشروطیت تبریز و ذکر نقش بازرگانان در تشکیل انجمن ایالتی و مرکز غیبی و حمایت از مشروطه است.
4ـ کتاب آبی:
گزارش‌های محرمانه وزارت امورخارجه انگلیس دربارة انقلاب مشروطة ایران که در هفت مجلّد توسط احمد بشیری به فارسی نشر یافته است. این گزارشات از سال 1906 م آغاز شده و وقایع منجر به صدور مشروطه و دوره حکومت مشروطه را در ایالات عمده ایران ذکر کرده است. در واقع گزارش کنسول‌های انگلیس در آن ایالات به سفارتخانه و سرکنسول در بوشهر است که آنان به لندن مخابره کرده‌اند.
این مجلات در واقع اسناد سیاسی است که ماموران انگلیسی از اوضاع داخلی ایران یادداشت کرده‌اند و طبق قوانین داخلی کشور انگلستان پس از گذشت چندین دهه (حداقل سی‌سال) از وقایع مربوط در سطح عمومی منتشر می‌شدند.
اهمیت این گزارش‌ها، ارایه اطلاعات از علل مشروطه‌خواهی ایرانیان ـ به ویژه بازرگانان ـ همچون ناامنی و ظلم حکام است. همچنین نقش و فعالیت بازرگانان تهران، تبریز و یزد را در وقایع مشروطیت مشخص کرده است. در دوره پس از صدور مشروطیت هم درگیری بازرگانان با حکام را در تلاش برای اجرای اصول نظام مشروطیت و مقابله با ستم مالیاتی نشان داده است.
متن کامل را می توانید دانلود نمائید چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)
ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه
همراه با تمام ضمائم (پیوست ها) با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند
موجود است
پایان نامه کارشناسی ارشد تاریخ :بازرگانان وجنبش مشروطیت ایران
