چکیده:
ارزیابی عملکرد سازمانها در جهت گیری تصمیمات آتی آنها نقش اساسی دارد. در این راستا می‌بایست میزان کارایی و بهره‌وری سازمانها مورد محاسبه قرار گیرد تا از این طریق بتوان در تصمیم گیری های آتی، روند رشد اقتصادی را زیر نظر داشت. در عصر حاضر دستیابی به رشد اقتصادی از طریق ارتقای بهره‌وری از مهمترین اهداف اقتصادی کشورها به شمار می‌رود. ارتقای بهره‌وری با استفاده بهینه از عوامل تولید حاصل می‌گردد و در نیل به رشد اقتصادی مستمر و تولید پایدار نقش مهمی را ایفا می‌کند.
تحلیل پوششی داده ها (DEA) تکنیکی است مبتنی بر برنامه ریزی خطی به منظور ارزیابی کارایی نسبی واحدهای تولیدی با چندین ورودی و خروجی که ورودی های مشابهی را برای تولید خروجی های مشابه به کار می برند. در این تحقیق مدل خروجی محور تحلیل پوششی داده ها با بازده ثابت نسبت به مقیاس(CCR) برای تحلیل داده ها و ستاده ها مورد استفاده قرار گرفته است.
جامعه مورد استفاده در این پژوهش شرکتهای فرعی موسسه جهاد نصر می باشد که عملکرد سال مالی 1389 آنها مورد بررسی قرار گرفته است.
در این تحقیق هزینه های مواد اولیه، هزینه های تبدیل(دستمزد و سربار) و هزینه های عمومی و اداری به عنوان داده های ورودی و درآمد حاصل از ارائه خدمات و حاشیه سود عملیاتی به عنوان ستاده های مدل انتخاب شده اند.
نتایج تحقیقات به عمل آمده حاکی از آن است که اندازه گیری کارایی و رتبه بندی شرکت های مورد بررسی با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها امکانپذیر بوده و میزان همبستگی کارایی محاسبه شده با داده ها و ستاده ها قابل اندازه گیری می باشد که در این خصوص پیشنهاداتی جهت بهبود کارایی هر یک از شرکت های ناکارا ارائه گردیده است.
تعاریف عملیاتی: بهره وری، ارزیابی عملکرد، کارایی، اثر بخشی، تحلیل پوششی داده ها و واحد تصمیم گیری
مقدمه:
قبل از جنگ جهانی اول، به دلیل عدم توسعه بازارهای مالی و جدا نبودن مدیریت از مالکیت، بیشترین توجه مدیریت به کارایی عملیاتی و ارزیابی عملکرد و سرمایه گذاری های فیزیکی شرکتها معطوف می شد. پس از جنگ جهانی اول و به تبع رشد و توسعه مستمر، مدیریت از مالکیت جدا شد. که این امر سبب به وجود آمدن مباحث متعددی از جمله تئوری نمایندگی، فرضیه اطلاعات، بازار کارا و.... شد. اما آنچه در اقتصاد مهم است، تنها رخدادهای واقعی و یا پیش بینی های مورد انتظار نیست، بلکه از نظر محققان تطابق واقعیت با پیش بینی های مورد انتظار در درجه اول اهمیت قرار دارد. فرضیه اطلاعات و بازار کارا از جمله مباحثی هستند که در صدد تعین ساختار یا مکانیزمی جهت تطبیق پیش بینی های مورد انتظار و واقعیت موجود در اقتصاد به خصوص در بازارهای سرمایه هستند و رتبه بندی شرکتها، تلاش در این مسیر است.
فصل اول
کلیات تحقیق
1-1 مقدمه
در این فصل پس از بیان مسئله تحقیق ,تاریخچه موضوع تحقیق را مورد بررسی قرارمی دهیم. همچنین اهداف تحقیق را در قالب اهداف علمی و کاربردی بیان می کنیم .چارچوب نظری تحقیق که بنیان اصلی طرح سوال در موضوع تحقیق بوده است در این فصل آورده شده و در ادامه به فرضیه های تحقیق و تعاریف واژه ها اصطلاحات نیز اشاره شده است
2-1 بیان مسئله
هر نظام یا سازمانی دارای اهداف مشخص و از پیش تعیین شده ای می باشد، مدیریت نظام یا سازمان با استفاده از منابع و امکانات درصدد دستیابی به این اهداف می باشد سنجش میزان دستیابی به اهداف و نحوه استفاده از منابع و امکانات نقش بسیار مهمی را در این راستا ایفا می کند در واقع ارزیابی عملکرد به عنوان هسته اصلی فعالیتها و گام های مدیریت مطرح می باشد چرا که مدیریت برای هدایت مجموعه تحت امر خود نیاز به آگاهی از عملکرد مجموعه خود دارد که بتواند براساس این اطلاعات به اتخاذ راهبرد بپردازد هرچند که امروزه بهبود عملکرد بطور وسیعی در سازمانها مورد توجه است ولی بدون وجود یک نظام ارزیابی کارآمد و موثر هر گونه اقدامی برای بهبود عملکرد بی فایده خواهد بود با توجه به نقش و اهمیت نظام ارزیابی عملکرد و عدم وجود چنین نظامی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران استفاده از یک روش کارآمد و موثر آن هم از نوع ریاضی می تواند بسیار مفید باشد. این پژوهش در صدد یافتن الگوی مناسب از میان الگوهای تحلیل پوشش داده ها که به منظور ارزیابی عملکرد (کارایی ) بکار می روند، می باشد.
3-1 چهار چوب نظری
بیش از ربع قرن است که توجه استادان دانشگاه ها در رشته های مالی و اقتصاد متوجه کارایی بازار سرمایه در کشورهای مختلف شده است. چرا که در صورت کارا بودن بازار سرمایه، هم قیمت اوراق بهادار به درستی و عادلانه تعیین می شود و هم تخصیص سرمایه که مهمترین عامل تولید و توسعه اقتصادی است، به صورت مطلوب و بهینه انجام می گیرد (جهانخانی ،1372،7). اساسا دو نوع مفهوم کارایی بازار داریم:
کارایی بازار در تخصیص منابع و سرمایه که این نوع کارایی، منابع و سرمایه محدود جامعه را به بهترین مصارف تخصیص می‌دهد و بازار سرمایه را به سمت طرح های سرمایه گذاری سوق می دهد که بیشترین بازدهی را دارد.
کارایی عملیاتی به این مطلب اشاره دارد که اگر نقل وانتقال سرمایه کمتر و سرعت آن بیشتر باشد، "کارایی عملیاتی"بازار بیشتر است. اما زمانی بازار از نظر اطلاعاتی دارای کارایی است، که در آن قیمت اوراق بهادار منعکس کننده اطلاعات توزیع شده در مورد آن اوراق باشد، پس وجود اطلاعات کافی در بازار و انعکاس به موقع و سریع اطلاعات، در قیمت اوراق بهادار، ارتباط تنگاتنگی با کارایی بازار دارد.
پژوهش حاضر در واقع کمکی به هر چه کاراتر شدن بازار سرمایه است. طبق پژوهش انجام شده به وسیله آقایان حسنعلی سینایی و دکتر اسماعیل فدایی نژاد و دیگران مشخص شد که بازار اوراق بهادار تهران دارای کارایی حتی در شکل ضعیف نمی باشد. طراحی مدل و به کارگیری آن در بازار اوراق بهادار این امکان را می دهد تا سرمایه گذاران حقیقی و حقوقی به سهولت بتوانند شرکتهای کاراتر را نسبت به سایر شرکتها تمیز دهند. لذا سرمایه گذاری معقول تری انجام می دهند و از طرف دیگر شرکتهای کارا با سهولت بیشتر و ارزان تر به منابع مالی مورد نیاز خود دسترسی پیدا می کنند و این امکان به معنی حرکت بازار سرمایه به سمت کارایی است و این نقش در بازارهای کشورهای توسعه یافته به وسیله موسسات رتبه بندی ایفاء می شود. موسساتی که در ایران و بازار مالی ما یافت نمی شوند و امید است که به وسیله این مدل تا حدودی بتوان خلاء ناشی از نبود چنین موسساتی را در بازار سرمایه ایران پر کرد. روش تحلیل پوششی داده ها، چندین ویژگی دارد که قابلیت مدلسازی را به ما در بازار سرمایه ایران می دهد. از جمله این ویژگیها عبارتند از (زارعی،1379،105):
الف) یک روش غیر پارامتریک است .
ب) از اعداد و ارقام حقیقی مربوط به عملیات انجام شده استفاده می نماید .
ج) در اندازه گیری عملکرد عوامل محیطی، اقتصادی در نظر گرفته می شود .
ه) بر خلاف روشهای پارامتریک بر روی هر یک از مشاهدات به جای تمام مشاهدات بهینه‌سازی می کند.
4-1 سوالات اساسی تحقیق
1- کارایی هر یک از شرکتهای تحت بررسی در صورت استفاده از معیار DEA به چه میزان است؟
2- آیا شرکت های تحت بررسی نسبت به یکدیگر قابل رتبه بندی می باشند؟
3- آیا گروههای مرجع در تعیین اندازه کارایی واحد های تحت بررسی موثر می باشد؟
4- آیا میزان همبستگی بین کارایی اندازه گیری شده با داده ها و ستانده های شرکت های تحت بررسی قابل اندازه گیری است؟
5- آیا می توان عملکرد شرکت های تحت بررسی (کارایی آنها)را بهبود بخشید؟
5-1 فرضیه های تحقیق
1- با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها (DEA) کارایی شرکت های فرعی موسسه جهاد نصر قابل اندازه گیری می باشد.
2- با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها(DEA) -روش اندرسون پیترسون کارایی بدست آمده از شرکت های تحت بررسی قابل رتبه بندی می باشد.
3- میزان همبستگی بین کارایی اندازه گیری شده با داده ها و ستانده های شرکت های تحت بررسی قابل اندازه گیری است.
4- با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها (DEA) راهکارهایی جهت افزایش کارایی واحدهای ناکارا وجود دارد.
6-1 اهداف تحقیق
در سالهای اخیر با توجه به رقابت شدید در عرصه اقتصادی، به دلیل افزایش بنگاههای اقتصادی و نیز محدودیت وگران بودن منابع تامین مالی، استفاده بهینه از منابع و نهاده ها برای تبدیل آنها به کالاها و خدمات، بیشتر از گذشته احساس می شود بطوری که عدم توجه جدی به این مهم بقا و ادامه حیات سازمان را دچار تردید خواهد نمود، بطور خلاصه پژوهش حاضر اهداف زیر را به دنبال دارد:
1 - تعیین اندازه کارایی شرکتهای تحت بررسی
2- رتبه بندی شرکتها نسبت به یکدیگر
3- شناسایی گروهای مرجع در ارزیابی عملکرد شرکت ها
4- تعیین میزان همبستگی بین کارایی اندازه گیری شده و داده ها و ستاده ها
5- ارایه رهنمود لازم جهت بهبود کارایی شرکت ها
7- 1 اهمیت و ضرورت تحقیق
از جمله مسایلی که امروزه سرمایه گذاران با آن روبرو هستند، عدم کسب بازده مورد توقع خود از سرمایه گذاری هایی است که ریسک آن را پذیرفته اند. این موضوع نوعی عدم تخصیص بهینه سرمایه محسوب می شود و سرمایه را متحمل ریسکی می کند که بازده متناسب با آن حاصل نمی شود. بر این اساس لازم است که سرمایه گذاران منابع خود راصرف دارایی هایی کنند که بازده آن متناسب با ریسک آن، دارایی ها باشد. موضوع این تحقیق به سرمایه گذاران کمک می‌کند که سهام شرکت هایی را که قیمت آنها متناسب با ریسک آنها است را شناسایی نمایند و منابع خود را در دارایی هایی به کار گیرند که بازده مناسبی برایشان ایجاد کند. تخصیص کارآمد منابع و حرکت دادن بازار به سمت قیمتهای کارا از جمله مفاهیمی است که به موضوع این تحقیق اهمیت می دهد.
در دوران معاصر کمتر کسی یافت می شودکه درباره لزوم و ضرورت وجود نظام ارزیابی عملکرد در سازمان تردید داشته باشد این ضرورت به گونه ای خود را نمایان ساخته که عدم وجود نظام ارزیابی بعنوان یکی از عوامل بیماری سازمان شناخته شده است. بنابراین نیاز به پژوهش حاضر را می توان در چارچوب ضروریات زیر بیان نمود:
الف) شناخت عملکرد بخش صنعت راهسازی کشور: (شایان ذکر است که شرکت های فرعی موسسه جهاد نصر عمدتا در صنعت ساخت راه و ابنیه فعالیت دارد) در برنامه ریزی راهبردی، شناخت وضع موجود یکی از فرآیندهای سه گانه برنامه ریزی را تشکیل می دهد. لازم به ذکر است در مرحله دوم تحلیل وضع موجود و در مرحله سوم، آینده نگری و برنامه ریزی مورد توجه قرار می گیرد.
ب) با شناسایی عواملی که به بهره وری صنعت راهسازی تاثیر می گذارند برنامه ریزی حساب شده تری می توان انجام داد.
دلایل زیر را می توان به عنوان علل و انگیزه پژوهش درباره ارزیابی عملکرد شرکتها عنوان نمود :
الف) هر مدیر و مسئول سازمان و یا ذینفعی می خواهد اطلاعاتی را در پیوند با نحوه عملکرد واحد ها و سازمان متبوع خود در مقایسه با سایر واحد های مشابه و یا سایر رقبا داشته باشد و با استفاده از اطلاعات بدست آمده جایگاه خود را در مقایسه با سایر واحدها و با سایر رقبا درآن صنعت شناسایی نماید استفاده از این اطلاعات می تواند به شناسایی نقاط قوت و ضعف سازمان یا واحد کمک کند.
ب) فقدان یک نظام ارزیایی عملکرد جامع که بتواند کارایی نسبی سازمان تحت بررسی را با دیگر سازمان های مشابه مقایسه نماید.
در این راستا پرسش های زیر را می توان مطرح کرد:
- آیا اندازه گیری بهره وری و ارزیابی عملکرد بعنوان یکی از عناصر فرآیند بهبود بهره وری مطرح بوده و عملا نقش اساسی را در این زمینه ایفا می کند؟ با توجه به اینکه بدون اندازه گیری امکان داوری وجود نداشته و بنابراین امکان کنترل سازمان نیز فراهم نمی شود.
- آیا الگوها و روشهای اندازه گیری بهره وری در سازمان از دیدگاه مهندسین، مدیران، اقتصاددانان، حسابداران و ریاضی دانان قابل طرح و بررسی می باشد؟ از جمله الگوهای ارائه شده، درباره اندازه گیری بهره وری و میزان کارایی الگوهای ریاضی تحلیل پوششی داده ها (DEA) می باشد که ویژگی ها و قابلیت های اغلب الگوها و روش های اندازه گیری در روش یاد شده خلاصه و تکمیل می گردد.
- آیا مدیران بنگاهها، نیازمند ارزیابی واحد تحت نظارت خود بطور مستمر در طول زمان بوده، بطوری که قادر به کنترل و هدایت سازمان تحت نظارت شان برای برنامه های از پیش تعیین شده باشند؟ درست همانند راننده ای که میزان سرعت اتومبیل خود را بصورت مرتب درمقاطع زمانی پی درپی کنترل می کند به همین ترتیب عملکرد یک سازمان نیز باید بطور مرتب اندازه‌گیری شود بنابراین این پرسشها به ذهن می رسد که آیا الگویی مناسب و جامع برای ارزیابی عملکرد سازمان وجود دارد؟ آیا می توان در شرایط متغیر محیطی، الگویی مشخص برای سنجش کارایی نسبی و رتبه بندی شرکت ها ارایه نمود؟
- آیا ارزیابی عملکرد با استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها کار آمد تر از دیگر روش های عملکرد می باشد؟
- کدامیک از الگوهای پایه ای رویکرد تحلیل پوششی داده ها برای تعیین ارزیابی عملکرد شرکت های هلدینگ موسسه جهاد نصر مناسب می باشد؟
- آیا شرکت های هلدینگ موسسه جهاد نصر نسبت به سال های گذشته کاراتر شده اند و کدامیک از آنها عملکرد بهتری نسبت به بقیه داشته است؟
- آیا الگوهای پایه ای رویکرد تحلیل پوششی داده ها می توانند راه حلی برای بهبود عملکرد واحد های ناکارا ارایه دهند؟
برای پاسخ به این سوالات می توان از روش ناپارامتریکی بنام تحلیل پوششی داده ها که تمام ارقام و اطلاعات را تحت پوشش قرار می دهد برای ارزیابی عملکرد سازمان استفاده کرد.
8-1تعریف واژگان کلیدی
بهره وری
آژانس بهره وری اروپا، بهره وری را چنین تعریف می کند: بهره وری بیانگر استفاده موثر از هر یک از عوامل تولید به روشهای علمی به نحوی که بهبود بهره وری به کاهش هزینه های تولید، گسترش بازار، افزایش اشتغال و بالا رفتن سطح زندگی آحاد مردم منجر شود.
ارزیابی عملکرد
سنجش عملکرد سازمان در فواصل معین و به عبارتی مشخص کردن نقاط قوت و ضعف نسبت به وظایف تدوین شده برای آن است .
کارایی
نسبت بازده واقعی به دست آمده با بازده مورد انتظار می باشد به عبارت دیگر مقدار کار انجام شده به مقدار کاری که می بایست انجام شود .
اثر بخشی
اثر بخشی میزان نیل به اهداف تعیین شده می باشد. به عبارت دیگر اثر بخشی نشان می دهد که تا چه میزان با تلاش های انجام شده، نتایج مورد انتظار حاصل می شود.
تحلیل پوششی داده ها (DEA)
تحلیل پوششی داده ها یک فن مبتنی بر برنامه ریزی خطی می باشد که برای ارزیابی کارایی نسبی واحدهای تصمیم گیری مشابه که دارای داده ها و ستاده های چند گانه هستند، به کار می رود .
واحد تصمیم گیری
یک واحد تصمیم گیری (DMU) نهادی است که مسئول استفاده از منابع (داده ها ) به منظور تولید ستاده ها می باشد .
فصل دوم
مروری بر ادبیات تحقیق
1-2 مقدمه
در فصل دوم تحقیق به مروری بر ادبیات موضوع عملکرد و سنجش کارایی پرداخته شده است. این فصل سه قسمت دارد که در قسمت اول تعاریف و مبانی نظری مطرح شده، و در قسمت دوم تحقیقات کاربردی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است .
2-2بخش اول مروری بر مبانی نظری
1-2-2مفهوم اندازه‌گیری و ارزیابی عملکرد
کنترل و ارزیابی یکی از مفاهیم مهم مدیریت است. از سال 1916 میلادی که هنری فایول در کتاب معروفش بنام «مدیریت صنعتی و عمومی» برای اولین بار «کنترل» و چهار مفهوم « برنامه‌ریزی، سازماندهی، فرماندهی، و هماهنگی » را رسما به عنوان کارکرد‌های مدیریت معرفی کرد و از کنترل به عنوان آخرین عنصر مدیریت و تضمین کننده عناصر دیگر یاد کرد، سالها می‌گذرد . (کمالی و کبیری،1380)، لیکن گذشت زمان نه تنها باعث کهنگی وکم‌رنگی این مفهوم نشد ، بلکه امروز شاهد بسط و گسترش این کار‌کرد و اهمیت روز افزون آن به ویژه در حوزه مدیریت عملکرد می‌باشیم. به عبارت مشخص‌تر، از اواخر دهه 1980 میلادی اندازه‌گیری عملکرد همراه با علاقه همواره زیاد به این موضوع بحث روز شد .(آدام و بایلی ، 2002،972)
ارزیابی و کنترل اساس مدیریت عملکرد را تشکیل می‌دهد. زیرا که فرآیند ارزیابی و کنترل تضمین می‌کند که شرکت در حال بدست آوردن چیزی است که برای تحقق آن تاسیس شده است. این فرآیند، عملکرد را با نتایج مطلوب مقایسه می‌کند و بازخورد لازم مبتنی بر داده‌های عملکرد و گزارش‌های فعالیت را برای مدیریت فراهم می‌کند تا نتایج را ارزیابی و تصمیم لازم را در خصوص اقدام اصلاحی اتخاذ نماید.(ویلن ،1995،280) بنابراین اندازه‌گیری عملکرد و بهبود عملکرد ارتباط خیلی نزدیکی دارند و به هم وابسته‌اند. به این دلیل است که صاحب نظران معتقدند چگونگی توسعه سیستمهای اندازه‌گیری عملکرد برای پشتیبانی تلاشهای بهبود، مهمترین چالش در این زمینه است . (کوپنکو و پنیدا/وزارت صنایع،1380) زیرا برای کسب و حفظ موفقیت، سازمانها و شرکتها راهی ندارند جز اینکه به اندازه‌گیری عملکرد اهتمام‌ورزند و به ابعاد مختلف آن توجه نمایند.
* تعاریف
همانگونه که پیش از این ذکر شد ، کنترل و ارزیابی یکی از مفاهیم مهم مدیریت و تضمین کننده سایر عناصر ( برنامه ریزی ، سازماندهی ، فرماندهی و هماهنگی ) می باشد . با توجه به اهمیت این مفاهیم در ادامه پژوهش به تعریف هر یک می پردازیم .
• عملکرد :
به نظر کهلر "عملکرد" اصطلاح عمومی است که در مورد هدایت فعالیتهای یک سازمان در طی یک زمان یا دوره بکار برده می‌شود و اغلب با توجه به هزینه‌های گذشته و یا پیش¬بینی شده، کارایی، مسئولیت¬پذیری یا حساب‌دهی مدیریت یا شبیه آن میباشد(کوهلر . به گفته روبرت آلبانس کلمه "عملکرد" در مورد تلاش در جهت دستیابی به اهداف به نحو کارا به کار برده می‌شود. دستیابی به اهداف متضمن استفاده از منابع انسانی، مالی و طبیعی میباشد.
• ارزیابی:
کلمه "ارزیابی" به معنی رویدادی سیستماتیک جهت ترسیم "نتایج" تعریف می‌شود.(ای گروویل ،1999)
• ارزیابی عملکرد :
تعاریف متعددی از اندازه‌گیری عملکرد توسط صاحب‌نظران مختلف ارائه شده است. "ای.نیلی،ام.گریگوی و کن‌پلاتز "در مقاله‌ای تحت عنوان «طراحی سیستم اندازه‌گیری ـ بررسی ادبیات و برنامه‌کار تحقیقات»، منتشر شده در مجله بین‌المللی مدیریت عملیات و تولید، شماره 4 سال1995 میلادی، اندازه‌گیری عملکرد را به عنوان فرآیند کمی کردن در نظر گرفتند و به طور مشخص آن را«فرآیندکمی کردن کارآیی واثربخشی»تعریف کردند. نیلی و همکاران ،1995،125).
"ام. مارشال ، ال. ری، پی. ایستین ، داس‌گریفل " در مقاله‌ای تحت عنوان «تمرکز اجتماعی قرن21: نتایج بهتر با مربوط‌سازی شهروندان، دولت، و مدیریت عملکرد» منتشر شده در مجله مدیریت عمومی، شماره10 سال 1999 میلادی، اندازه‌گیری عملکرد را «طراحی شاخص‌ها و جمع‌آوری اطلاعات به منظورتشریح،گزارش وتحلیل عملکرد»توصیف کردند.)مارشال و همکاران 1999،12)
ارزیابی عملکرد به فرایند سنجش جامع عملکرد و در قالب عباراتی نظیر: کارایی، اثربخشی، معناداری، توانمندسازی، قابلیت پاسخگویی در چارچوب اصول و مفاهیم برای تحقق اهداف و وظایف سازمانی، ساختاری، برنامه‌ای و توسعه بلندمدت سازمان ، ارزیابی عملکرد سازمان اطلاق می‌شود.
به گفته اریک هل فرت "اندازه‌گیری عملکرد یک موسسه بسیار پیچیده و مشکل میباشد و پیچیدگی آن به این دلیل است که سر و کار آن با امور به کارگیری سرمایه به نحو اثر بخش، کارایی و سودآوری عملیات،ارج نهادن و اطمینان دادن نسبت به انواع ادعاهایی که نسبت به موسسه وجود دارد، می¬باشد".
• ستانده:
ستانده یاخروجی،حاصل عملیات سیستم تولیدی است که می¬تواند بصورت کالا یا خدمات عرضه شود.
• داده:
منظور از داده یا ورودی، کلیه منابع مورد نیاز به منظور تولید کالا یا خدمات مورد نظر می¬باشد.
* کارایی :
عبارت است از نسبت بازده واقعی بدست آمده با بازدهی مورد انتظار (استاندارد و یا تعیین شده) و به عبارت دیگر، کارایی نسبت مقدار کار انجام شده به مقدار کاری است که باید انجام گیرد.
در قلمرو علم اقتصاد، مفهوم کارایی نشان دهنده تخصیص بهینه منابع است.
باتوجه به خدماتی بودن فعالیتهای اقتصادی بانکها و همچنین اهداف محاسباتی، کلمه کارایی به شرح ذیل تعریف گردیده است:
« نسبت حداقل هزینه ممکن به هزینه تحقق یافته، برای ارائه دادن میزان مشخصی ستاده در مقایسه با واحدهای مشابه در آن صنعت ».
از کارایی، تعاریف متنوعی از بعد افزایش ستاده و یا کاهش داده¬ها ارائه شده¬است. به طور کلی در
معنای عام ، کارایی عبارت است از نسبت ستاده¬ها به داده¬ها در مقایسه با یک استاندارد مشخص و از پیش تعیین شده.
واژه کارایی به معنای آگاهی از چگونگی انجام کار می¬باشد و انجام صحیح کار زمانی محقق
می¬شود که به ازای هر واحد ورودی (داده)، خروجی (ستاده) مفید بیشتری تولید گردد. این تعریف نسبتاً جامع در سال 1983 از جانب " توتل " عرضه شده است.
برابر با تعریف " کمپل " در سال 1977 کارایی، نسبتی است که برخی از جنبه¬های عملکرد واحد را با هزینه¬هایی که برای انجام آن متحمل شده، مقایسه می¬کند.
• انواع کارایی:
• کارایی داخلی (خصوصی):
آن نوع از کارایی است که بهینه بودن اقدامات بنگاه را با فرض محدودیتهای نهادی وارده بر آن بنگاه مطرح می‌کند. بدین معنی که بنگاه در شرایط موجود چگونه عمل می‌کند.
• کارایی خارجی (کارآیی اجتماعی):
آن نوع ازکارایی است که به بهینه بودن اثرات فعالیتهای اقتصادی بنگاه مربوط می¬شود. به عبارت دیگر در بنگاه اقتصادی منافع خصوصی درکارایی داخلی و منافع اجتماعی در کارایی خارجی باهم و توأماً مدنظر قرار می¬گیرد. این که چگونه و از چه راه هایی می¬توان کارایی خصوصی را در راستای کارایی خارجی قرار داد ، یکی از موضوعات اساسی علم اقتصاد قلمداد می¬شود.
• کارایی فنی:
اکثر مطالعاتی که قبل از دهه 50 میلادی انجام شده¬است، برمبنای این نوع از کارایی شکل گرفته است که عبارت است از حداکثر میزان تولید ممکن که می¬توان از مقدار مشخصی از عوامل تولید بدست آورد.کارایی فنی تنها به استفاده از تمامی ظرفیت منابع تاکید دارد و شرط کارابودن یک بنگاه را در عدم اتلاف منافع و استفاده از تمامی منابع می¬داند.
• کارآیی تخصیصی:
نشان دهنده ابعاد تخصیصی بهینه عوامل موجود می¬باشد . به طوری که بکار گرفتن حداقل هزینه را برای بنگاه به همراه داشته باشد . به تعبیر ساده¬تر می¬توان گفت که کارایی تخصیصی نتیجه بکارگرفتن نهاده¬ها به نسبت مناسب است که موجب می¬شود هزینه تولید به حداقل میزان ممکن برسد.
• کارآیی اقتصادی:
این نوع ازکارایی، حاصل ضرب کارایی فنی و کارایی تخصیصی است. طبق تعریف، کارایی اقتصادی را توانایی بنگاه در بدست آوردن حداکثر سود ممکن با توجه به قیمت وسطوح نهاده¬ها می-باشد . در حقیقت کارایی اقتصادی در صورتی تحقق می¬یابد که علاوه بر عدم اتلاف منابع، بهترین استفاده از آنها صورت گیرد . دست یابی به این مرتبه معمولاً مستلزم انتخاب ترکیبی ازنهاده¬هاست که این ترکیب ، کمترین هزینه¬ها را در بر داشته باشد.
• کارایی ظرفیت:
عبارت است از میزان استفاده از تجهیزات، فضا یا نیروی انسانی که با درصد بیان می¬شود و از برقراری رابطه زیر بدست می آید.
دو تعریف از حداکثر ظرفیت مطرح است: ظرفیت اسمی وظرفیت موثر.
• ظرفیت اسمی ( ظرفیت طراحی شده ):
حداکثر اندازه خروجی است که یک فرایند می‌تواند در شرایط آرمانی تولید کند.
• ظرفیت موثر:
حداکثرخروجی یک فرایند یا تسهیلات تولیدی است که به طور اقتصادی درشرایط عادی حاصل می‌شود . این کارایی تقریباً هرگز به عدد 1 نمی رسد و همواره کوچکتر از 1 است.
* بهره وری :
شاید بطور رسمی و جدی نخستین بار لغت "بهره¬وری" در مقاله¬ای توسط فردی به نام "فرانسواکنه " در سال 1766 میلادی مطرح گردید. در سال 1883 فردی به نام "لیتر" بهره¬وری را این گونه تعریف کرد: « بهره¬وری، قدرت و توانایی تولید کردن است». مطابق این توصیف بهره وری میزان اشتیاق به تولید را بیان می¬کند. در ادامه به تعاریف و مفاهیم اساسی بهره¬وری و شرح تاریخی برخی از تعاریف مهم اشاره شده است .
• تعریف آژانس بهره‌وری اروپا (EPA)
الف: بهره¬وری؛ درجه استفاده موثر از هر یک عوامل تولید است.
ب: بهره¬وری دردرجه اول، یک دیدگاه فکری است که همواره سعی دارد آنچه را که در حال
حاضر موجود است در تمامی ابعاد بهبود بخشد.
• انواع بهره‌وری:
• بهره¬وری جزئی: این نوع از بهره¬وری نسبت بین ستانده و داده یک سیستم تولیدی را بصورت کمی توصیف می¬کند. هرگاه صرفاً رابطه بین ستانده با یکی از منابع و عوامل تولید مورد بررسی قرار گیرد بهره¬وری جزئی گفته می شود .
به عنوان مثال رابطه بین تولید با زمان مصرف شده اندازه کمّی بهره¬وری جزئی را نشان می¬دهد.
• بهره¬وری عامل کل: در واقع نشان دهنده ارزش استفاده از کارکنان و امکانات سرمایه یا زمان به مواد اولیه، قطعات و خدمات خریداری شده¬است که از ارزش کل ستاده‌ها کم می‌شود.
• بهره وری کل: رابطه بین ستاده سیستم با کلیه منابع مصروفه که در جهت تولید آن ستاده‌ها به کار گرفته شده است را نشان می‌دهد. شاخص بدست آمده نحوه بهره برداری ازکل منابع را معین می‌کند.
* اثربخشی:
"اثر بخشی " یعنی آگاهی از کاری که انجام می‌دهیم. به عبارت دیگر انجام کار قابل قبول در جهت کسب اهداف صحیح. در توصیف نسبتاً جامعتر ، اثربخشی به معنی هدایت منابع به سوی اهدافی است که ارزشمندتر هستند . مانند انجام کار صحیح در زمان صحیح و محقق شدن اهداف کوتاه مدت یا بلند مدت. در کل، اثربخشی عبارت است از درجه و میزان نیل به اهداف تعیین شده و مرتبط با عملکرد و فراهم آوردن رضایت انسان از تلاشهای انجام شده که جنبه کیفی دارد.
* تفاوت کارایی و اثربخشی :
" اثربخشی و کارایی" لزوماً هم سو نیستند . زیرا کارایی در برگیرنده سطح یا میزانی از نتایج است که ممکن است در مجموع مطلوب وایده‌آل نباشد."کارایی" جنبه کمی ولی "اثربخشی" جنبه کیفی دارد . به طور مثال اگر یک بیمار قلبی به سرعت تمام به بیمارستان رسانده شود، تمام امکانات انسانی و مادی بیمارستان به بهترین شکل ممکن برای خدمت رسانی بیمار بکار گرفته شود و با این وجود بیمار فوت کند ، عملیات با کارایی کامل انجام شده اما نتیجۀ اثر بخشی از اقدامات انجام گرفته بدست نیامده است.
اثربخشی مفهوم گسترده‌ای دارد چرا که شامل عوامل دیگری نظیر استانداردها، اهداف سازمان و انتظاراتی می¬باشد که کیفیت را می‌توان در آن لحاظ کرد . البته شاخصهای اثربخشی معایب خاص خود را دارند . از آن جمله باید اهداف بدرستی شناخته شوند تا روشهای صحیح برای رسیدن به این اهداف گزینش گردد. البته ممکن است اهداف با استفاده بیش از حد منابع ، محقق شود ، در این صورت باید به موضوع و تعریف کارایی نیز توجه کرد.
* مقایسه بهره‌وری و کارایی:
" کارایی " ایده اصلی در مفهوم سازی بهره¬وری است. اما این موضوع روشن است که بهره¬وری از تفاسیر وسیع تری نیز برخوردار است. بهره¬وری ، چیزی بیش از تولید کاراست و به تولید کیفی محصول و کیفیت خروجی¬ها نیز می¬پردازد. به این ترتیب مفهوم بهره¬وری مفاهیم ترکیبی ایده¬های "کارایی و اثربخشی " را نیز در بر می¬گیرد.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 119 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله ارزیابی کارایی شرکتهای فرعی موسسه جهاد نصر به روش تحلیل پوششی داده ها(DEA)
