اگر بخواهیم از کیمیاى پرارج نماز بهره مند گردیم، باید سعى کنیم «نماز» بخوانیم نه آن که فقط اداى نماز خوان ها را در آوریم. اگر مراحلى را که ذکر شد دنبال کنیم، به تدریج مى توانیم به مراتبى از روح و واقعیت نماز دست یابیم. ابتدا باید به خودِ الفاظى که مى گوییم و حرکاتى که انجام مى دهیم توجه کنیم. سپس به معنا و مفهوم آنچه مى گوییم توجه نماییم. در نهایت نیز باید سعى کنیم حالت درونى و قلبى خود را با آنچه به ظاهر انجام مى دهیم و بر زبان جارى مى کنیم متناسب سازیم.
حضرت امام(رحمه الله) و سایر علماى اخلاق این توصیه را دارند که مى فرمایند «سعى کنید این مطالب را وارد قلب کنید». داخل کردن الفاظ و معانى به قلب به چه معنا است؟ در این تعبیر، علما مى خواهند بین «ذهن» و «قلب» تفاوت بگذارند. اصولاً موضع معنا و جایگاه آن، ذهن انسان است. یک کافر هم مى تواند معناى «لا اله الا اللّه» را در ذهن خود تصور کند. پس چرا با این وجود کافر است؟ چون گرچه معنا را در ذهن خود وارد مى کند، اما وارد قلبش نمى شود. از این رو مؤمن از آن جهت مؤمن است که علاوه بر آن که این مفهوم را در ذهن تصور مى کند، قلباً نیز آن را مى پذیرد و باور مى کند. اتفاقاً این کلاًم مرحوم امام و دیگر علماى اخلاق برگرفته از قرآن کریم است، آن جا که مى فرماید: قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمّا یَدْخُلِ الْإِیمانُ فِی قُلُوبِکُمْ؛ ]برخى از[ بادیه نشینان گفتند: «ایمان آوردیم.» بگو: «ایمان نیاورده اید، لیکن بگویید: اسلام آوردیم.» و هنوز ایمان در قلب هاى شما وارد نشده است. عده اى از اعراب آمدند و به وحدانیت خداوند و رسالت پیامبر(صلى الله علیه وآله)شهادت دادند: اشهد ان لا اله الا اللّه و اشهد ان محمداً رسول اللّه. آنان مى پنداشتند که ایمان همین است. از این رو مى گفتند، ما به خدا و رسولش ایمان آوردیم. آیه نازل شد که اینان گرچه شهادتین را گفته اند و به وظایف خویش عمل مى کنند، اما هنوز ایمان داخل قلبشان نشده است: وَ لَمّا یَدْخُلِ الایمانُ فى قُلوبِکُمْ. اگر چیزى وارد قلب شده باشد آثار خود را در عمل انسان نشان خواهد داد. از این رو ما باید سعى کنیم به مرور، حقایق مطالبى را که در نماز مى گوییم یا به صورت عملى در ظاهر نشان مى دهیم، به قلبمان وارد کنیم. اگر «اللّه اکبر» مى گوییم حقیقتاً به این مطلب برسیم که خداوند از هرکس و هر چیز بزرگ تر است. اگر «ایاک نعبد و ایاک نستعین» مى گوییم، آن را به دل نیز باور کنیم و امید و اعتقادى جز به کمک و عنایت الهى نداشته باشیم. اگر به ظاهر در مقابل خدا خاکسارى نشان مى دهیم و به سجده مى افتیم، به قلب و باطن نیز منیت ها و انانیت هاى خود را به دور بریزیم و واقعاً بنده و تسلیم محض خداى متعال باشیم.
گام اول براى استفاده از روح و حقیقت نماز
براى نزدیک شدن به روح نماز و بهره مند شدن از حقیقت آن، اولین گام این است که در حین نماز «توجه» به نماز داشته باشیم. شاید بسیارى از اوقات اتفاق مى افتد که انسان سوره حمد را تمام مى کند و مشغول خواندن سوره توحید مى شود؛ در حالى که اصلاً یادش نمى آید که سوره حمد را چگونه خواند و تمام کرد. حتى گاهى پیش مى آید که وقتى «السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته» را مى گوید تازه یادش مى آید که نماز مى خوانده است! این نشان دهندة آن است که هیچ توجه آگاهانه اى به نماز و آنچه انجام مى داده، نداشته است. البته در انجام فعل اختیارى و ارادى، حتماً نوعى توجه وجود دارد و محال است بدون توجه، فعل اختیارى از او صادر شود؛ اما براى حصول این شرط، وجود مرتبه اى ضعیف از توجه نیز کافى است. در مورد نماز هم منظور این است که گاه توجه آن چنان ضعیف است که اگر انسان، مثلا، در رکعت سوم باز گردد و بخواهد به یاد بیاورد که تشهد رکعت دومش را چگونه خوانده، به خاطر نمى آورد! این همان نمازى است که روح ندارد و براى انسان تعالى ایجاد نمى کند.
بنابراین، اولین گام براى نایل شدن به حقیقت و روح نماز این است که «توجه داشته باشیم که چه مى کنیم». از همان ابتدا که براى تکبیره الاحرام مى ایستیم و قبل از آن که «اللّه اکبر» بگوییم، باید توجه کنیم که براى چه این جا ایستاده ایم و مى خواهیم چه بکنیم. حتى جلوتر از آن، از همان اولین کلمه و جمله اى که شروع به اذان و اقامه مى کنیم، توجه داشته باشیم که این جملات براى چیست. لااقل در این حد باشد که گویى متنى را حفظ کرده و مى خواهیم براى کسى بخوانیم؛ در این حال مراقبیم که حروف و کلمات را درست ادا کنیم و جمله ها و عبارت ها را پس و پیش نخوانیم. البته در اثر تکرار، به مرور زمان، قرائت نماز براى انسان به صورت «ملکه» در مى آید و انسان با توجهى ضعیف و نیمه آگاهانه نیز قرائت را به درستى انجام خواهد داد؛ و اشاره کردیم که این مقدار از توجه کافى نیست.
شامل 11 صفحه word
دانلود تحقیق نماز قلبی
