معماری در جهان اسلام یکی از بزرگترین جلوههای ظهور یک حقیقت هنری در کالبد مادی بشمار میرود. از لحاظ تاریخی معماری اولین هنری بشمار میآید که توانست خود را با مفاهیم اسلامی سازگار نموده، از طرف مسلمانان مورد استقبال قرار گیرد. معماری اسلامی بعنوان یکی از موفقترین شیوههای معماری در تاریخ معماری جهان قابل بازشناسی است. در یک نگاه جامع نگر میتوان پیوستاری ارزشمند و پویا را در بناهای اسلامی باز شناسی کرد که موجب شده تمامی آنها در قالبی واحد با عنوان معماری اسلامی در کنار یکدیگر قرار گیرند.
ویژگیها
معماری اسلامی، شیوهای از معماری است که تحت تأثیر فرهنگ اسلامی بوجود آمده و دارای چند ویژگی است: معماری جهان اسلام:
- همان گونه که از نام بر میآید این گونه از معماری شامل معماری گسترهای از جهان میشود که ما با عنوان جهان اسلام میشناسیم. معماری این کشورها تحت تأثیر ایدئولوژی اسلام در طول زمانی مشخص قرار گرفته و به همین خاطر دارای برخی ویژگیهای مشترک شدند.
- گستره مکانی
- در گستره مکانی جهان اسلام شامل:هند، افغانستان، کشورهای آسیای میانه و قفقاز، ایران، عراق، ترکیه، سوریه، فلسطین، مصر، تونس، الجزایر، مراکش (مغرب) رواج داشتهاست.
- گستره زمانی
گستره زمانی معماری جهان اسلام را میتوان از سالهای اولیه ظهور اسلام تا پیش از گستردگی عام معماری مدرن دانست. با این حال نمیتوان این گسترگی و نقش اثر گذار در معماری را در همه مناطق یکسان دانست. به عنوان نمونه «چنین نقشی در مصر» از سال ۹۲۵ (قمری) به وجود آمد.
تاریخچه
هنر اسلامی تقریباً با روی کارآمدن سلسله «امویان» در سال ۴۱ هـ. ق و انتقال مرکز خلافت امویان از مدینه به دمشق، پدید آمد. با این انتقال، هنر اسلامی ترکیبی از هنر سرزمینهای همسایه بویژه ایران گردید.
فتح اسلامی ایران در قرن هفتم منجر از معماران اولیه اسلامی به قرض گرفتن و اتخاذ بسیاری از سنتها و روشهای امپراتوری فارسی افتاده؛ بنابراین معماری اسلامی از قرض معماری ایرانی و میتواند برخی از آنچه به نام گسترش و تکامل بیشتر از معماری ایرانی.
در ایران و آسیای مرکزی، طاهریان، سامانیان، غزنویان، و غوریان تلاش برای قدرت در قرن دهم، و هنر یک عنصر حیاتی این رقابت بود. شهرهای بزرگ، ساخته شدهاند، مانند نیشابور و غزنی (افغانستان)، و ساخت و ساز مسجد بزرگ اصفهان (که ادامه خواهد داد، متناسب و شروع میشود، بیش از چند قرن) آغاز شد. معماری تدفینی نیز کشت شده است.
عناصر تشکیلدهنده معماری اسلامی
هر بنای دوره اسلامی چه بنای مذهبی، مانند مسجد و مدرسه و چه غیر مذهبی، مانند کاروانسرا و کاخ از فضاهای گوناگون تشکیل میشود و گاهی نیز ممکن است فضای تازه به صورت الحاقی به بناهای دیگر اضافه شود؛ مثلاً مناره یا منار در مسجد و مدرسه که جزیی از بناست و به طور مجزا هم کاربرد دارد.
بادگیر
معماران و استادکاران ایرانی با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی مناطق گوناگون ایران شیوههای معماری را در شهرهای مختلف توسعه بخشیدند؛ همانطور که به دلیل سرما ایجاد بناهای فاقد میانسرا در آذربایجان متداول بوده، ساختن بادگیر نیز در مناطق کویری رواج داشته است.
سالیان بس دراز، بادگیر یکی از اجزای مهم بناها در نواحی گرم و خشک ایران بوده است. هر بادگیر شامل برجهای تهویه بر فراز ساختمان است. در بالای هر برج یک رشته دهانههای عمودی وجود دارد که در مقابل بادهای وزان قرار گرفته و برای گرفتن نسیم و هدایت آن به اتاق همکف یا زیرزمین که رطوبت را از یک حوض آب اخذ میکند، تعبیه شده است.
در شهرهای کویری ایران مانند کاشان، یزد و کرمان از بادگیر در بناهای مختلف به نحوه مطلوب استفاده شده است. در بعضی بناها حتی چندین بادگیر ساخته شده (مانند آب انبار پنج بادگیر یزد). نوعی دیگری از بادگیر وجود دارد که در مناطق گرم و مرطوب جنوب کشور استفاده میشود و فرق عمدهای که با بادگیرهای مناطق گرم و خشک دارد این است که بادگیر در منطقه مرطوب فقط کار خو را از طریق جابجایی هوا انجام میدهد. یعنی اینکه دیگر مثله بادگیرهای منطقه گرم و خشک در پایین بادگیر فاقد حوض میباشد. به این دلیل در آن منطقه از حوض آب استفاده میشود که اولاً رطوبت ساختمان را در آن منطقه محیا سازد و ثانیاً گرد و غباری که با هوا وارد میشود، نیز بطریق حوض بر طرف میشود. کاربرد دیگر بادگیر این میباشد که زمانی که جریان باد برقرار نیست بعنوان دودکش عمل میکند و هوای گرم داخل خانه را به بیرون هدایت میکند.
پله
گرچه پله یک اثر معماری مهم به حساب نمیآید، ولی کاربردهای سودمندی در معماری دارد. راه پلههای مارپیچ داخل منارهها و پلههایی که به بامها و فضاهای داخلی و خارجی بنا و به پاشیرهای سراشیبی آب انبارها منتهی میشود از اهمیت ویژهای برخوردارند. همچنین پلهها، راههای ارتباطی مفید به طبقه دوم یا پشت بام به شمار میروند. در بعضی از بناها پلهها علاوه بر کاربرد ارتباطی، وسیله سبک کردن حجمهای ساختمانی نیز هستند (مانند بنای تایباد خراسان). مدرسه غیاثیه خرگرد دارای هشت دستگاه پله است. همچنین مسجد کبود تبریز پلههایی در شش قسمت دارد که دو دستگاه پله به نمای اصلی متصل است و چهار دستگاه در گوشههای گنبد خانه یا شبستان قرار دارد که به طبقه دوم متصل میشود. مصالح ساختمانی پلهها اغلب آجر است.
سردابه
تعداد بسیاری از آرامگاهها مدفن اصلی شخصیتی مذهبی یا سیاسی هستند که زیر طبقه همکف ساخته میشدند. از آنجا که طبقه همکف باید محلی برای زیارت یا مراسم مذهبی میداشت، معمولاً محل تدفین را در طبقهای پایینتر از سطح زمین میساختند. احداث سردابه بیشتر در آرامگاههای ناحیه شمال و آذربایجان مرسوم بوده است.
از قرن هشتم هجری به بعد نصب ضریح چوبی در روی مزارها به صورت سمبلیک متداول شد. صندوقهای چوبی منبت کاری شده نام بسیاری از درودگران هنرمند را برخود دارد.
فهرست مطالب:
هدف از معماری
سه عرصه معماری
شش عنصر اصلی و پایه در معماری اسلامی
اصول حاکم بر معماری مسجدالنبی
سیر تحول معماری مسجد در ایران
فضاهای تشکیل دهنده یک مسجد
قوس
اجزای یک قوس
اجرا و ساخت قوس
شناخت انواع قوس ها
اصول معماری ایرانی
مردم واری
پرهیز ار بیهودگی
نیارش
پیمانه
خودبسندگی
درونگرایی
آشنایی با شیوه های معماری ایران
عیلامی ها
زیگورات چغازنبیل
اوراتورها
شیوه پارسی
ویژگی های شیوه پارسی
معرفی برخی آثار
شیوه پارتی
تحمیل فرهنگ یونانی به مردم ایران
ویژگی های شیوه پارتی
معرفی برخی آثار
شیوه خراسانی
ویژگی های شیوه خراسانی
معرفی برخی آثار
شیوه رازی
ویژگی های شیوه رازی
معرفی برخی آثار
شیوه آذری
ویژگیهای شیوه آذری
معرفی برخی آثار
شیوه اصفهانی
معرفی برخی آثار
فضاهای تشکیل دهنده مدرسه
گوشه سازی
رسمی سازی
انواع رسمی سازی
مقرنس
معرفی آلت های مقرتس بر روی تخمیر
انواع مقرنس
یزدی بندی
گره سازی
و...
پاورپوینت کامل و جامع با عنوان آشنایی با معماری ایرانی و اسلامی در 110 اسلاید