بادگیر ها به چه معنی است ؟
کویر چگونه زنده است ؟
کجا می توان این نفس های کویررا شمرد ؟
این همه زیبایی چگونه رو به نابودی است ؟
از بادگیر ها تا معماری اکوتک چقدر فاصله است ؟
شهر بادگیر ها ، شهر زیبای ایران ، یزد ؟
بادگیرها در جهان دیروز و امروز ؟
چرا دیگر کویر ایران نفس نمی کشد ؟
و ...
مقدمه
استفاده از بادگیر از سالهای بسیار قدیم در ایران متداول بوده است . بادگیرها با اشکال مختلف در شهرهای مرکزی و جنوب ایران ساخته شده که هر کدام بر حسب ارتفاع و جهت باد مطلوب طراحی و اجرا شده اند . هنوز هم می توان باقیمانده ی این بادگیرها را در اقلیم گرم و مرطوب جنوب در شهرهایی مانند : بندر عباس ، بندر لنگه ، قشم ، بوشهر ، و اقلیم گرم و خشک نواحی مرکزی مانند کرمان ، نائین ، یزد ، طبس ، کاشان ، سمنان ، اصفهان و حتی نواحی جنوب شهر تهران مشاهده نمود .
در این مقاله انواع بادگیر و ساختار آن را و دلیل منقزض شدنش را مورد بررسی قرار می دهیم و در آخر به ایده های جدید از این تفکر قدیمی نگاهی خواهیم داشت .
بادگیر و ایران
بادگیر از مظاهر و سمبل های تمدن ایران است ، دقیقا معلوم نیست اولین بادگیر در کدام شهر ایرا ن ساخته شده است ولی سفرنامه نویسان قرون وسطایی بیشتر از بادگیرهای شهرهای کویری و گرم و خشک مانند : یزد و گناباد و طبس ، کرمان ، بم ، زاهدان نام برده اند .
کاریز و بادگیر و خانه های گنبدی بدون تردید از نمادهای تمدن ایرانی است .
معمارن ایرانی در گذشته از عامل باد برای تعدیل گرمای درون خانه ها ف تالار ها و آب انبار ها استفاده می کردند . بادگیر تشکیل شده است از برجکی تقریبا مرتفع تر از جاهای دیگر خانه بر روی بام با دهانه های چهار گانه که بالای آن (رو به آسمان ) بسته است ولی پایین آ ( به داخل بنا) باز است .
حوض خانه ایوانی کوچک بوده است که در انتهای اتاق های تابستانی هر امارت قرار داشته است . اتاق های تابستانی تشکیل شده اند از اتاق هایی با ابعاد بزرگ و درهای زیاد – گاهی تا پنج در - بدلیل جریان یافتن هوا درآنها که در انتهای آنها حوض خانه بود . حوض خانه به شکل فضای رابط میان حیاط خانه و اتاق های تابستان است . و دراین فضا حوض کوچکی بود که به همین دلیل به آن حوض خانه می گویند .
وجود بادگیر با آب و هوای هر منطقه در رابطه ی مستقیم است . بطوری که هر چه گرمای هوا کاسته شود ، و همان میزان از تعداد بادگیرها کاسته می شود . بعنوان مثال در روستاهای کوهستانی « طرزجان» و «ده بالا» که هوای خنک دارند بادگیر برایشان مفهوم و معنا ندارد .
د رحالیکه د ر « میبد » که دارای آب و هوای گرم و خشک است می توان گفت که بیشتر خانه ها بادگیر دارند .
ساختار بادگیر
بادگیر معمولا چهارگوشه است و در دیوارهای چهار گانه ی ان سوراخ تعبیه شده است و همان گونه که در عکس ها و اشکال این قسمت مشاهده می شود ، اغلب بادگیرها ، دارای چوب بست هایی هستند که دو طرف دهانه ی بادگیر را به هم متصل می کنند و انتهای این چوب بست ها از بدنه ی بادگیر بیرون می باشد .
این چوب بست ها جهت افزایش استحکام و مقاومت بادگیر در مقابل فشار باد است علت آنکه انتهای این چوبها را نمی برند این است که در زمان تعمیر و مرمت بادگیر ، داربست ها را به این چوب ها متصل می کنند و از روی داربست ها ، تعمیرات لازمه را انجام می دهند و بصورت کششی کار می کنند و نمی گذارند که پرده های داخلی و بدنه بادگیر از یکدیگر جدا شوند.
درون بادگیر با تیغه ها و جداره هایی که از خشت یا چوب ساخته شده است و پره های آجری مورب به چهار بخش تقسیم می شده است .
بطوری که اگر در فضای بالای بنا ، از هر سو باد بوزد به درون دهانه وارد می گردد و بخاطر اینکه تیغه های مورب در داخل بادگیر به سمت پایین ادامه دارد ، کشش باد هم بسمت پایین ادامه پیدا می کند و باد از هوای آزاد بالا به درون ساختمان می رسد واز سوی دیگر هوا به بیرون می رود .
چشمه
عرض بین دوتیغه را در اصطلاح «چشمه» می نامند .
که بین 40 تا 60 سانتی متر است . تعداد چشمه های هر بادگیر بستگی به عرض اتاق و همچنین بزرگی بادگیر دارد و از طرفی تعداد چشمه های هر طرف بادگیر با شدت باد همان طرف و در مجموع با هوای هر منطقه ارتباط دارد . بادگیر را بسمتی می سازند که مناسبترین جریا ن هوای منطقه را جذب کند و پشت به باد «قبله» می سازند که همراه گرد و خاک است و برحسب سرعت و جهت باد طراحی شده ند .
بام بادگیر را به شکل خرپشته در می آورند تا در کشاندن هوای مطبوع و یا در بیرون کردن هوای گرم و آلوده کمک کند .
بعد روی پشت بام بادگیر را به قطر 3 ساتی متر با نیمچه کاه می پوشانند . گاهی اوقات فاصله بین دو پایه را با خشت و نیمچه کاه تخت می کنند سپس دو یا سه رگه آجر در لبه های بام آن کار می گذارند .
بطوری که چیدن آجرها به این ترتیب علاوه بر استحکام بادگیر به زیبایی ظاهری آن نیز می افزاید . در بعضی از موارد نیز در روی دهانه ی بادگیر ، حصیر ، سفال و یا بوته های خار قرار می دادند و روی آن آب می پاشیدند و بدین ترتیب رطوبت و برودت های هوای ورودی را افزایش می دادند .
شیوه ساختن بادگیر
معماران محلی برای ساختن بادگیر از پشت بام خانه و از جایی که مشرف به اتاق کوچکی است که برای بادگیر اختصاص داده‌اند با خشت یا آجر ،تنوره بادگیر را با مقطع مستطیل می‌چینند تا به ارتفاع معینی برسد. سپس بالای این تنوره‌ها چهار دیواره را دو چوب به شکل ضربدر «×» می‌گذارند. به گونه‌ای که دو سمت هر چوب در دو زاویه مقطع قرار بگیرد و سپس دیوارهای سمت شرق و غرب
پاورپوینت-بادگیرها و اصول طراحی آنها- در 80 اسلاید-powerpoin-ppt
