پـِلِّکان سازه‌ای است که برای ارتباط دادن دو سطح غیر هم‌سطح در ساختمان یا فضاهای دیگر بکار می‌رود و از اجزای کوچک‌تری به نام پلّه ساخته شده‌است. در حالتی که پلکان در یک فضای بسته ساخته شود به آن راه‌پله گفته میشود.
به پلکانی که به صورت نقاله‌ای و با نیروی برق حرکت کند پله برقی گفته میشود. از انواع دیگر پلکان میتوان پلکان مارپیچی، پلکان تاشو (درب مخفی) و پلکان هواپیما را نام برد.
به طور معمول پهنای مؤثر پلهها و پاگردها باید حداقل دارای یک و نیم متر باشند و از دو نیم متر تجاوز نکنند. درها نباید پهنای مفید پاگردها را اشغال و محدود کنند و درهای رو به راه پله باید به طرف خروجی باز شوند. همچنین بهتر است نسبت ارتفاع به عمق پاگذار ۱۵۰ تا ۳۰۰ میلیمتر باشد.
اجزای پلکان
به سطح افقی پله، کف پله یا پاگذار و به سطح عمودی آن پیشانی پله گفته میشود. در پلههای مسدود کف پله معمولاً نسبت به پیشانی آن حالت پیش آمده دارد تا کف پله از سطح پهنتری برخوردار باشد. به ارتفاع باز راه‌پله‌ها یعنی فضای کف تا سقف، سرگیر گفته میشود. بلندای یک یا چند پله از سطح کف پلکان، خیز نامیده میشود.
اجزا پلکان:
- کف پله یا پاگذار
- پیشانی پله
- نرده پله
- آبچکان پله
- پاگرد پله
ارتفاع پله
به طور کلی هر قدر ارتفاع پله زیادتر باشد تعداد پله مورد نیاز برای عبور از طبقه‌ای به طبقه دیگر کمتر بوده ودر نتیجه قفسه پله یا فضای لازم برای ایجاد پله کمتر است ولی ارتفاع پله کاملاً بستگی به محل استفاده و اشخاص استفاده کننده از آن را دارد مثلاً ارتفاع پله برای طبقات آپارتمان‌های مسکونی در حدود ۱۶ الی ۲۰ سانتیمتر در نظر گرفته میشود زیرا ۸۰۰ درصد استفاده کنندگان آن در سنینی هستند که به راحتی می‌توانند از پله پایین و بالا روند. همچنین ارتفاع پله موتور خانه‌ها و یا انبار را در حدود ۲۰ الی ۲۵ حتی ۵۰ سانتیمتر در نظر می‌گیرند زیرا ۹۹۹ درصد استفاده کنندگان این قسمت از ساختمان را اشخاص جوان تشکیل می‌دهند و همچنین ارتفاع پله مکانهای عمومی مانند ایستگاه راه آهن و یا بیمارستان‌هاو یا ادارات عمومی را در حدود ۱۵ الی ۱۷۷ سانتیمتر در نظر می‌گیرند زیرا از این نوع پلهها اجباراً افراد در هر سنی استفاده خواهند نمود. ارتفاع پله در قصر‌های بسیار لوکس و مجلل در حدود ۱۵۵ سانتیمتر یا کمتر در نظر گرفته میشود.
کف پله
کف پله تابع دو عامل است
۱. طول کف پا ۲. طول قدم
طول کف پای یک آدم معمولی در حدود ۳۰ سانتیمتر است در این صورت برای اینکه عبور و مرور از روی پله آسان باشد کف پله باید در حدود ۳۰ سانتیمتر باشد که با توجه به ۲ سانتیمتر دماغه پله جمعاً کف پله در حدود ۳۲ سانتیمتر خواهد شد. طول قدم یک آدم معمولی در حدود ۶۳۳ الی ۶۵ سانتیمتر می‌باشد برای اینکه بتوان پلهها را پشت سر هم وبدون توقف و به راحتی و با قدم معمولی طی نمود می‌باید مجموع دو برابر ارتفاع بعلاوه کف پله عددی بین ۶۳ الی ۶۵ سانتیمتر باشد. اگر تعداد پله‌هایی که پشت سر هم قرار دارند در حدود ۸ الی ۱۲ پله باشد کف پله نمی‌تواند از ۳۲ الی ۳۳ بیشتر باشد. زیرا اگر کف پله از این مقدار پهن‌تر باشد استفاده کننده از آن در موقع بالا رفتن ناخودآگاه هر قدم خود را روی پلهٔ بعدی قدری عقب‌تر گذاشته و روی پله هشتم یا نهم پنجه پای او روی لبه پله قرار گرفته و ممکن است تعادل خود را از دست داده و به جلو خم شود ولی در مورد پلههای جلو ساختمان که معمولاً تعداد آن در حدود ۳ یا ۴ پله می‌باشد میتوان از کف پله پهن‌تر نیز استفاده نمود.
عرض پله
عرض پله به نسبت شدت عبور و مرور متفاوت نیز می‌باشد. عرض پله ساختمان‌های عمومی و بزرگ مانند سینماها و تاترها که از آن‌ها برای عبور یک طرفه استفاده میشود برای هر ۱۲۰ نفر جمعیت یک متر عرض در نظر گرفته میشود که این عرض برای تخلیه جمعیت در حدود ۱۰۰ دقیقه کافی می‌باشد. حداقل عرض پله ساختمان‌هایی که زیاد بزرگ نبوده و از روی آن عبور و مرور دو طرفه انجام میشود و در حدود ۱۰۰ سانتیمتر در نظر گرفته میشود زیرا عرض شانه یک نفر مرد در حدود ۶۰ سانتیمتر است و با توجه به اینکه اگر دو نفر بخواهند از نزدیک یکدیگر عبور نمایند ناخودآگاه قدری شانه خود را به سمت طرف مقابل کج می‌نمایند عرض ۱۰۰ سانتیمتر برای عبور دو نفر از کنار یکدیگر کافی می‌باشد ولی برای آپارتمان‌های چندطبقه که شدت رفت‌وآمد زیادتر است عرض پله را در حدود ۱۲۰ سانتیمتر و یا بیشتر در نطر می‌گیرند. در مورد پلههای کم رفت‌وآمد مانند پله‌هایی که به بام ختم می‌شوند و از آن‌ها برای برف روبی و یا سرکشی به بام استفاده میشود عرض ۵۵۵ الی ۶۰۰ سانتیمتر کافی می‌باشد.
پلههای دو گردش و یک پا گرد
متداولترین نوع پله می‌باشد که با دو گردش و یک پاگرد فاصله دو طبقه را طی میکند که U شکل می‌باشد. مسیر اول با مسیر دوم که هر دو به پاگرد منتهی می‌گردد درست ۱۸۰ درجه اختلاف جهت دارند. تعداد پله در هر گردش در حدود ۸ تا ۱۰۰ پله است.
پله با سه گردش و دو پاگرد این نوع پله بیشتر برای ساختمان‌هایی که فضای در نظر گرفته شده برای پله مربع است و یا اگر بخواهند ساختمان‌هایی که آسانسور دارد پله دور آسانسور بچرخد و یا به عبارت دیگر فضای در نظر گرفته شده برای پله و آسانسور در یک مجموعه باشد این نوع پله اجرا میشود.
پلههای بدون پاگرد
این نوع پله که فضای کمتری را اشغال مینماید نا مناسب‌ترین نوع پله می‌باشد در این سیستم آن تعداد پله‌هایی که در قسمت‌های مستقیم واقع است مناسب و راحت است ولی عبور و مرور از آن تعداد پله که در قوس قرار داشته و به شکل مثلث است مشکل تر و ناراحت تر می‌باشد. در طرح پلههای مثلث شکل باید سعی نمود که متوسط کف پلهها از ۲۵۵ سانتیمتر کمتر نباشد.
پله گرد
برای مکانهای کم رفت‌وآمد می‌باشد و امکان استفاده از آن برای کودکان و افراد مسن بسیار مشکل است. در طرح این گونه پلهها که معمولاً حول لوله ای به قطر ۱۰ الی ۱۵ ساتی متر می‌چرخد روش کار چنین است که ابتدا دایره متوسط گردش را به تقسیمات مساوی تقسیم نموده آنگاه از مرکز دایره گردش به این نقاط وصل می‌نمایند و این خطوط را ادامه می‌دهند تا محیط دایره خارجی پله را قطع کند.
چشم پله یا چاه پله
در پله‌هایی که با دو گردش و یک پاگرد اجرا میشود گردش‌های پله باید با فاصلهای حداقل در حدود ۱۰ سانتیمتر از یکدیگر واقع شوند. به این فاصله که چشم پله گفته میشود اجرای نرده پله را آسان تر میکند البته اگر فضای پله دارای عرض کافی نباشد میتوان از این فاصله صرف نظر نمود.
تعداد پله
نباید بیشتر از ۱۰ الی ۱۲ پله پشت سر هم قرار گیرد و بعد از هر ۱۰ پله پاگرد در نظر گرفته میشود. علت معین کردن تعداد پله این است که در موقع استفاده از پله فرد احساس وحشت نکند.
پاگرد
عرض پاگرد در پلههای U شکل دو برابر عرض پله می‌باشد و طول آن حداقل به اندازه عرض یک پله باشد بدین صورت پاگرد مستطیلی شکل می‌باشد. در مورد پلههای مستقیم عرض پاگرد به اندازه عرض پله و طول آن مساوی n قدم کامل می‌باشد.
نرده پله
برای ایجاد ایمنی حتماً باید نرده گذاشته شود. پله‌هایی که از دو طرف باز می‌باشد باید هر دو طرف نرده داشته باشد. ارتفاع نرده در حدود ۷۵ الی ۸۰ سانتیمتر پیشنهاد میشود.
طاق پله
سقف پله بالا با پله پایینی آنچنان فاصله داشته باشد که یک نفر آدم با قد معمولی بتواند بدون احساس ترس از آن استفاده نماید حداقل ارتفاع در حدود ۱۹۵ سانتیمتر پیشنهاد می‌گردد از آن کمتر تا ارتفاع ۱۸۰ سانتیمتر ممکن است سرگیر نباشد ولی چشم ترس است.
شیب کف پله
در موقع نصب پله معمولاً در حدود ۲ یا ۳ میلیمتر به آن شیب می‌دهند که این شیب شستشوی پله را راحت تر میکند
«پله و قسمت‌های مختلف آن»
پله معمولترین وسیلهی ارتباط بین دو سطح با ارتفاع مختلف است (در ساختمان). گاهی اختلاف دو سطح آنقدر کم است که فقط به یک پله، آن هم کوتاه نیاز است. با تسلط بر طراحی و مهارت در اجرای صحیح، میتوان در ساختمان، پلهای به وجود آورد که در مواقع معمولی کاملاً قابل استفاده و راحت و در صورت بروز خطر مانند آتشسوزی، پلهای ایمن و مقاوم باشد.
اجزای تشکیل دهندهی پله و پلکان:
کف پله: به سطح فوقانی پله گفته میشود یعنی جایی که پا بر آن قرار میگیرد.
ارتفاع پله: فاصلهی عمودی کفهای دو پلهی متوالی، ارتفاع پله نام دارد.
پیشانی پله: قطعهای عمودی است که میان دو کف دو پلهی متوالی، قرار دارد.
گونهی پله: سطح (سطوح) بغل پله، گونه نام دارد.
عرض پله: فاصلهی بین گونههای پله را«عرض پله» میگویند. تک پله طول ندارد.
لب پله: پیشآمدگی کف پله از پیشانی، لب پله نام دارد. وجود آن باعث بزرگتر شدن کف پله میشود.
شیار کف پله: در کف پله، یک یا چند شیار (گودی) در امتداد عرض پله به وجود میآورند. این شیارها برای جلوگیری از لیز خوردن هستند. بعضی پلهها فاقد شیارند.
ردیف پله (رشتهی پله- بازوی پله): به مجموعهی پلههای متوالی بین دو اختلاف سطح، ردیف پله میگویند. یک ردیف پله، حداقل از سه پلهی متوالی تشکیل میشود.
خط مسیر پله: این خط نشان میدهد که پله از کجا شروع و به کجا ختم میشود. خط مسیر پله در روی پلان و وسط عرض پلهها رسم میشود.
خط شیب پله: خطی است که لبهی پلههای یک ردیف پله را به یکدیگر وصل میکند.
زاویهی شیب پله: زاویهی بین خط شیب پله با افق را زاویهی شیب پله میگویند.
حجم پله: عبارت است از ضخامت سقف زیر یک ردیف پله.
طول پله: طول افقی یک ردیف پله، طول پله نام دارد.
پاگرد: محلی (سطحی) است که شخص، پس از پیمودن یک ردیف پله بر آن قدم میگذارد.
طول راه پله: مجموع طول پله و پاگرد(پاگردها)، طول راه پله نام دارد.
نردهی پله: وسیلهای است که برای ایمنی و جلوگیری از سقوط اشخاص بر روی ردیف پله نصب میشود.
دستانداز پله: وسیلهای است که بر روی نرده و به موازات خط شیب پله نصب میشود.
چشم پله: اگر فاصلهای بین دو ردیف پله(یک ردیف رفت و یک ردیف برگشت) باشد، آن فاصله، چشم پله نامیده میشود.
فضای پله: سطحی است که پلهها، پاگرد(پاگردها) و چشم پله (در صورت وجود) اشغال مینماید.
اندازهی ارتفاع پله مناسب برای مکانهای مختلف عبارتانداز:
پلههای آزاد: 14 سانتیمتر
پلههای سالنهای اجتماعات، سینماها و . . . : 16 سانتیمتر
پلههای مدارس: 17-16 سانتیمتر
پلههای منازل: 19-17 سانتیمتر
پلههای فرعی: تا 20 سانتیمتر
ارتفاع سرگیر: هرگاه یک ردیف پله روی ردیف پلهی دیگری قرار گیرد، برای حرکت راحت و ایمن، حداقل ارتفاع 2 متر باید باشد.
پله و انواع آن
پلکان یک راه ارتباطی است که دو سطح مختلف را به هم ارتباط می دهد و انسان با انرژی خود ان را طی می کند .در واقع پله تکیه گاهی برای پا هنگام بالا رفتن است.
طراحی معماری به نیازمند است تا پاسخگوی یک عملکرد مناسب باشد. پلکان وسیله معمول دستر در بین طبقات ساختمان است.پلکان روشها و سیستمهایی را باید طوری ساخت که امکان دسترسی اسان و راحت ساده و ایمنی را توسط پله ها به بالا و پایین فراهم سازد.
- تعریف پله
پلکان یک راه ارتباطی است که دو سطح مختلف را به هم ارتباط می دهد و انسان با انرژی خود ان را طی می کند .در واقع پله تکیه گاهی برای پا هنگام بالا رفتن است.
- انواع پله
▪ فرم پله
▪ جنس پله
▪ کاربری
- فرم پله:
▪ راه پله مستقیم
▪ راه پله با پله های مایل
▪ راه پله ۴/۱ چرخش در بالا
▪ راه پله ۴/۱ چرخش در پایین
▪ راه پله ۴/۱ چرخش در بالا و پایین
▪ راه پله ۴/۱ چرخش در بالا و پایین در جهت مخالف
▪ راه پله مستقیم با پاگرد
▪ راه پله مستقیم با ۴/۱ دور چرخش
▪ راه پله مستقیم با نیم دور چرخش
▪
پروژه و تحقیق-طراحی پلکان و ضوابط آن- در50 صفحه-docx