دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
بررسی رابطه بین سرمایه فکری و شاخص های کیفیت سود در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهرانچکیده
توسعه اطلاعات در دهه های اخیر، موقعیت های جدیدی را پیش روی افراد و سازمان ها قرار داده است. از این رو تعاملات و ارتباطات در گستره جهانی توسعه یافته و تعاریف جدیدی در ابعاد گوناگون زندگی فردی و اجتماعی بروز نموده است. در این میان، سازمان ها بیشترین تأثیر را از وضعیت جدید پذیرا شده و خواسته یا ناخواسته، در حال وارد شدن به اقتصاد مبتنی بر دانش هستند. اقتصادی که در آن دانش و دارایی های نامشهود به عنوان مهمترین منبع و مزیت رقابتی سازمان ها شناخته شده است. یکی از اجزای دارایی های نامشهود سرمایه فکری می باشد که امروزه نقش و اهمیت بازده سرمایه های فکری به کار گرفته شده در قابلیت سودآوری پایدار و مستمر شرکت ها بیش از بازده سرمایه های مالی به کار گرفته شده است. از این رو هدف اصلی این پژوهش، بررسی رابطه بین سرمایه فکری و شاخص های کیفیت سود در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است.
در این پژوهش، جهت سنجش سرمایه فکری از مدلی که توسط پالیک(Pulic) به نام VAIC (ارزش افزوده سرمایه فکری) مطرح گردیده، استفاده شده است. ابتدا بر اساس مدل VAIC، ارزش سرمایه فکری شرکتهای مورد مطالعه در دوره زمانی 5 ساله 1383 الی 1387 محاسبه و سپس ارتباط بین سرمایه فکری و شاخص های کیفیت سود شرکت ها مورد ارزیابی قرار گرفته است. کیفیت سود نیز به عنوان متغیر وابسته بر مبنای پایداری سود،قابلیت پیش بینی سود، مربوط بودن سود به ارزش سهام و رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود اندازه گیری شده است. در تحقیق حاضر، روش آماری استفاده شده جهت تجزیه و تحلیل داده ها، رگرسیون ساده و ضرایب همبستگی می باشد و نتایج آزمون های آماری بیانگر آن است که رابطه معناداری بین سرمایه فکری و شاخص های کیفیت سود(پایداری سود، قابلیت پیش بینی سود) می باشد، با توجه به این نتایج می توان به اهمیت روزافزون سرمایه های فکری در فرآیند برتری شرکتها پی برد و لزوم شناسایی و تشخیص دانش و اطلاعات و شکل گیری چارچوب های برای مدیریت دانش را در سازمان ها ضروری نمود.
واژه های کلیدی:
سرمایه فکری، کیفیت سود، رگرسیون ساده، بورس اوراق بهادار تهران
1-مقدمه
در نیمه دوم قرن بیستم با توسعه اطلاعات و پیشرفت سریع فناوری، تحولی عظیم در تمام جنبه های زندگی و فعالیت های بشر ایجاد شده که این امر باعث حرکت به سمت اقتصاد دانش محور و تغییر پارادیم حاکم بر اقتصاد صنعتی شده است (همتی و همکاران،1389، 24).
در چنین فضایی، دانش و دارایی های نامشهود بعنوان مهمترین منبع و مزیت رقابتی سازمان ها شناخته شده است. در حقیقت جهان پس از انقلاب کشاورزی و صنعتی که در آن زمین، سرمایه و نیروی کار منابع اصلی به حساب می آمدند شاهد انقلاب اطلاعاتی است که در آن منابع اصلی بر پایه دانش و اطلاعات شکل گرفته است. در عصر دانش، سرمایه فکری موضوعی با اهمیت می باشد که مدیریت صحیح آن در محیط پرتلاطم و چالش برانگیز امروزی، رمز موفقیت شرکتها محسوب می شود(مجتهدزاده، 1381).
به دلیل اهمیت روزافزون سرمایه فکری (به عنوان مهمترین بخش از کل سرمایه شرکت) در فرآیند برتری استراتژیک و سودآوری پایدار و مستمر شرکتها، این پژوهش به بررسی ارتباط بین سرمایه فکری و شاخص های کیفیت سود در بورس اوراق بهادار تهران می پردازد.
در این پژوهش ابتدا در بخش ادبیات پژوهش به تعریف سرمایه فکری، اجزای آن و مدل های سنجش سرمایه فکری پرداخته و پژوهش های خارجی و داخلی بررسی می شود، سپس فرضیه های پژوهش و روش های آماری به کار گرفته شده جهت آزمون فرضیه ها تشریح می گردد. در ادامه نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها و در انتها نیز نتیجه گیری و پیشنهادها ارائه خواهد شد.
2-ادبیات و مبانی نظری پژوهش
سرمایه فکری
ادبیات مربوط به سرمایه فکری بیانگر ارزش و ماهیت نامشهود این منابع می باشد. نخستین تلاش های مرتبط با مفاهیم سرمایه فکری مرهون مطالعات مچلاپ در سال 1962 میلادی است، اما به لحاظ تاریخی ابداع مفهوم سرمایه فکری به سال 1969 توسط گالبرایس نسبت داده می شود. وی اعتقاد داشت سرمایه فکری چیزی فراتر از ذهن بوده و در برگیرنده اقدام فکری نیز می گردد. این امر بدین معنی است که در ادبیات سرمایه فکری در تشریح مفهوم سرمایه فکری، حرکت از داشتن دانش به سمت استفاده از دانش به این نکته اشاره دارد که روابط و فرآیندها برای اینکه به عنوان سرمایه فکری محسوب گردند، باید دانش را به محصول یا خدمتی تبدیل نمایند که برای سازمان، شرکت یا غیره ارزشمند است. همچنین این امر منجر به فرآیندی می گردد که ما را از داشتن دانش به سمت استفاده از دانش می برد که این موضوع نیز منجر به ارائه تعاریف مختلف از سرمایه فکری می گردد.
در مسیر تکامل مفهوم سرمایه فکری، نظریه پردازان تعاریف متعددی را از سرمایه فکری از دیدگاه های متفاوت ارائه کردند که نمونه هایی از آن در جدول 1 به نمایش درآمده است.
جدول 1- تعاریف سرمایه فکری
نویسنده تعریف
ادوینسون و سالیوان (1996) سرمایه فکری دانشی است که می تواند به ارزش تبدیل شود.
بروکینگ (1996) سرمایه فکری ترکیبی از چهاربخش عمده: دارایی های بازار، دارایی های انسان محور، دارایی های فکری و دارایی های زیرساختی است.
سویبی (1985) سرمایه فکری شامل سه طبقه دارایی های نامشهود می باشد: ساختارداخلی، ساختار خارجی و شایستگی کارکنان
روس و همکاران (1997) سرمایه فکری شامل یک بخش فکری(برای مثال سرمایه انسانی) و یک بخش غیرفکری(برای مثال سرمایه ساختاری) است.
استیوارت (1997) سرمایه فکری اقلام فکری بدست آمده، رسمی شده است و جهت تولید یک دارایی با ارزش افزوده بیشتر بکار گرفته شده است.
بونتیس و همکاران (1999) سرمایه فکری مفهومی است که تمامی منابع نامشهود و ارتباطات داخلی آنها را طبقه بندی می کند.
بارنی (1991) سرمایه فکری دارای ماهیت نامشهود است و به طور فراگیر به عنوان یک دارایی راهبردی در سازمانها شناخته شده است. اثر وجودی سرمایه فکری در سازمانها موجبات بهبود عملکرد مالی و مزیت رقابتی سازمان را در پی خواهد داشت.
نگاهی مختصر به تعاریف سرمایه فکری نشان دهنده این است که نویسندگان هنوز بر سر یک تعریف واحد، توافق نظر ندارند ولی از جهات زیادی شباهتهایی بین تعاریف مختلف مشاهده می شوند. تمامی این تعریف ها بر این اصل استوارند که سرمایه فکری مجموع دارایی های نامشهود سازمان اعم از سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری است.
سرمایه انسانی
سرمایه انسانی نشان دهنده موجودی دانش افراد یک سازمان است(بونتیس و همکاران ، 2002). روس و همکاران(1997) نیز بحث می کنند که کارکنان، سرمایه فکری را از طریق شایستگی، نگرش و چالاکی فکری شان ایجاد می کنند. همچنین بروکینگ(1996) معتقد است دارایی انسانی یک سازمان شامل مهارتها، تخصص، توانایی حل مسأله و سبک های رهبری است.
سرمایه ساختاری
سرمایه ساختاری شامل همه ذخایر غیر انسانی دانش در سازمان می شود که در برگیرنده پایگاه های داده، نمودارهای سازمانی، دستورالعمل های اجرایی فرآیندها، استراتژی ها، برنامه های اجرایی و به طور کلی هر آنچه که ارزش آن برای سازمان بالاتر از ارزش مادی اش باشد،است (روس و همکاران،1997). به عبارت روشن تر، روس و همکارانش معتقدند سرمایه ساختاری عبارت است از «هر آنچه که در شرکت باقی می ماند پس از آنکه کارکنان به هنگام شب به خانه می روند.»
سرمایه مشتری
استیوارت(1997) اظهار می دارد موضوع اصلی سرمایه مشتری، دانش موجود در کانال های بازاریابی و روابط با مشتریان است. سرمایه مشتری نشان دهنده توانایی بالقوه یک سازمان به خاطر عوامل نامشهود بیرونی اش است. همچنین، چن و همکارانش (2004) سرمایه مشتری را در قالب قالبیت بازاریابی، شدت بازار و وفاداری مشتری طبقه بندی می کنند.
3- مدل های اندازه گیری سرمایه فکری
در ادبیات سرمایه فکری، مدل های مختلفی برای اندازه گیری سرمایه فکری پیشنهاد شده است. برخی از آنها مدل های خاصی هستند که در یک شرکت خاص طراحی و اجرا شده اند. برخی دیگر صرفاً مدل های نظری هستند که بیشتر آنها به عنوان یک مدل اندازه گیری سرمایه فکری پذیرفته شده و معتبرمطرح نیستند.
به طور کلی مدل های سنجش سرمایه فکری را می توان در دو گروه طبقه بندی کرد:
مدلهایی که سرمایه فکری را به صورت غیرپولی ارزیابی می کنند، عبارتند از:
1-ترازنامه نامرئی(ناملموس)
2- کنترل دارایی های ناملموس
3- کارت امتیازدهی متوازن (BSC)
4- شاخص سرمایه فکری
5- کارگزار تکنولوژی
6- روش جهت یابی تجاری اسکاندیا
7- مدل مدیریت سرمایه فکری
8- روش Joia
مدلهایی که سرمایه فکری را به صورت پولی و مالی ارزیابی می کنند، عبارتند از:
1- ارزش افزوده اقتصادی (EVA) 2- نرخ بازده دارایی ها(ROA)
3- روش تشکیل سرمایه بازار 4- روش سرمایه فکری مستقیم
5- روش های اندازه گیری مالی سرمایه فکری 6- روش Tobinq
4-پیشینه تحقیق
اولین مطالعه تجربی برای اندازه گیری سرمایه فکری در اواسط دهه 1980 توسط انجمن سوئدی انجام شد و بعد از آن تحقیقات بسیاری برای تعیین وضعیت سرمایه فکری شرکتها در داخل کشورها و بین کشورها انجام شد. تحقیقات مستند جویا نشان داد که تلاش در جهت قرار دادن سرمایه فکری در درون ترازنامه شرکت، یک مفهوم منطقی می باشد و تحقیقاتی نیز که به وسیله جویا انجام شد نشان داد که این موضوع کاملاً علمی می باشد.(جویا، 2000).
تان، پلومن و هانکوک(2007) در تحقیق خود ارتباط سرمایه فکری را با بازده مالی شرکتها بررسی کرده اند. نتایج حاکی از آن است که اولاً بین سرمایه فکری و بازده مالی فعلی و آتی شرکتها رابطه مثبت معناداری وجود دارد، ثانیاً تأثیر سرمایه فکری در بازده مالی شرکتها در صنایع مختلف متفاوت می باشد.
هلنا رودز و تانجا میهالیک(2007)، در تحقیق خود به بررسی تأثیر اجزای سرمایه فکری بر عملکرد مالی در صنعت هتلداری در اسلوونی پرداختند. نتایج این تحقیق نشان داد که اولاً یک رابطه مثبت معناداری بین اجزای سرمایه فکری و عملکرد مالی در این صنعت وجود دارد ثانیاً ضریب تأثیر بالای سرمایه ارتباطی در مقایسه با سایر اجزای سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکتها می باشد. گارسیا و مارتینز(2007) در یک مطالعه تجربی به بررسی ارتباط بین اطلاعات سرمایه فکری استفاده شده در تصمیمات سرمایه گذاری در شرکتهای اسپانیایی پرداختند.
یانگ چو و دیگران(2006) به بررسی ارتباط بین اجزای سرمایه فکری با ارزش/عملکرد، صنایع پیشرفته تخصصی انستیتو تحقیقات تکنولوژی صنعتی (ITRI) پرداختند و نتیجه گرفتند که اولاً یک رابطه مثبت معناداری بین اجزای سرمایه فکری و عملکرد شرکتها وجود دارد و ثانیاً افزایش سرمایه فکری منوط به فرآیند خلق ارزش و ذخیره استراتژیک آنها در سازمان می باشد. بوم و سیلورمن(2004) در تحقیقی به بررسی و آزمون اجزای سرمایه فکری انسانی، بر تصمیمات ریسک مالی شرکت ها و عملکردشان در صنعت بیوتکنولوژی در فنلاند و تأثیر اجزا بر عملکرد آتی شرکتها پرداخته اند. نتایج حاکی از یک تأثیر معنادار اجزای سرمایه فکری بر عملکرد و ریسک مالی شرکتهای حاضر در صنعت بیوتکنولوژی می باشد.
شن تای و تونگ چن(2008) یک مدل جدیدی را برای ارزیابی عملکرد سرمایه فکری بوسیله ترکیب رویکرد فازی 2.tuple با روش تکنیک تصمیم گیری چند متغیره (MCDM) ارائه کرده و برای شرکت های یپشرفته تخصصی در تایوان آزمون کرده اند.
تونک بوزبورا و احمت سبکث(2007) شاخص های اندازه گیری سرمایه فکری را با استفاده از AHP فازی اولویت بندی کردند و نتایج تحقیق نشان داد که خلق و انتشار ارزشهای استراتژیک در سازمان مهمترین شاخص سرمایه فکری می باشد.
علی اصغر انواری رستمی و حسن سراجی (1384) در تحقیق خود پنج روش سنجش محاسبه سرمایه فکری را مورد آزمون قرار داده اند. نتایج آزمونهای آماری بیانگر آن است که روش های پیشنهادی چهارم و پنجم، همبستگی بالا و معناداری را با ارزش بازاری سهام شرکتها نشان داده اند و با توجه به مقدار ضریب تعیین بالاتر نسبت به سه روش اول، دوم و سوم از توان تبیین بیشتری برخوردارند. در نهایت، هدی همتی در رساله دکتری خود از طریق مقایسه 6 مدل سنجش سرمایه فکری به بررسی ارتباط بین سرمایه فکری با متغیرهای نوین سنجش عملکرد مبتنی بر ارزش آفرینی از جمله ارزش افزوده اقتصادی ، ارزش افزوده بازار و ارزش افزوده سهامدار پرداخته است، نتایج حاصل از تحقیق مبین وجود رابطه بین مقیاس سرمایه فکری و ارزش افزوده بازار بوده است (رودپشتی و همتی، 1388، 11).
5-روش شناسی پژوهش
تحقیق حاضر از نظر طبقه بندی بر مبنای هدف، از نوع تحقیقات کاربردی است. هدف تحقیق کاربردی، توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص می باشد ( خاکی، 1388، 202). همچنین از نظر روش و ماهیت از نوع تحقیقات همبستگی است. هدف در این تحقیق، تعیین میزان رابطه بین متغیرهای پژوهش بوده و جامعه آماری شامل کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بین سالهای 1383 تا 1387 می باشد و روش نمونه گیری، حذف سیستماتیک انجام شده است، به این ترتیب که از بین اعضای جامعه تنها شرکت هایی که شرایط زیر را داشته باشند انتخاب می شوند:1- حداقل قبل از سال 1383 به عضویت بورس اوراق بهادار تهران درآمده باشند. 2- سال مالی شرکت، منتهی بر 29 اسفند هر سال باشد. 3- صورت های مالی پایان سال خود را برای دوره مطالعه به بورس تحویل داده باشند. 4- سهام شرکت های مزبور باید در ابتدا و انتهای سال مالی شان مورد معامله قرار گرفته باشد. 5- در دوره زمانی مورد مطالعه، شرکت نباید در صورت حساب سود و زیان حسابرسی شده پایان سال مالی خود، زیان عملیاتی داشته باشند. با توجه به شرایط ذکر شده، 70 شرکت به عنوان نمونه مورد بررسی قرارگرفتند. مبانی نظری و پیشینه پژوهش از روش کتابخانه ای، مقاله و اینترنت جمع آوری شده است. صورت های مالی و یادداشت های همراه شرکت های مورد مطالعه که توسط سازمان بورس اوراق بهادار منتشر گردیده است، به عنوان ابزار تحقیق معرفی می گردد. همچنین از نرم افزار ره آورد نوین برای استخراج داده های تحقیق استفاده شده است.لازم به ذکر است که داده ها و اطلاعات این تحقیق از نوع داده های ثانویه هستند، که تحقیقاً دارای اعتبار و روایی مناسب می باشد. در این تحقیق، مفروضات رگرسیون شامل: 1- نرمال بودن توزیع متغیر وابسته(آزمون کلموگروف- اسمیرنوف) 2- استقلال خطاها (آزمون دوربین- واتسون) 3- صفر بودن امید ریاضی 4- ثابت بودن واریانس خطاهای مدل 5- عدم همبستگی متغیرهای مستقل مورد آزمون قرار گرفته است.
6-مدل تحقیق و شیوه سنجش متغیرها
در این پژوهش برای سنجش سرمایه فکری از مدل ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری (VAIC) که به وسیله پالیک مطرح شده است استفاده می شود. این مدل به دلیل مزایایی که نسبت به سایر مدل ها دارد به عنوان مدل سنجش سرمایه فکری در این پژوهش استفاده شده است که این مزایا عبارتند از:
1- این مدل یک مبنای استاندارد و سازگاری را از اندازه گیری فراهم می کند.
2- این مدل مبتنی بر هر دو جنبه، ارزیابی کارایی و خلق ارزش از دارایی های مشهود و نامشهود در یک شرکت می باشد.
3- کلیه داده های استفاده شده در محاسبه (VAIC) مبتنی بر اطلاعات استاندارد حسابداری و مالی که به طور معمول در گزارش های مالی شرکت درج شده است می باشند، بنابراین محاسبات مبتنی بر هدف، قابل رسیدگی، تصدیق و تأیید می باشند.
4- این مدل در پژوهش های زیادی مورد استفاده قرار گرفته است (بروکینگ ، 1996 و چن، 2004).
فرمول بندی شاخص های VAIC، به صورت عبارت جبری زیر می باشد:
= ارزش افزوده کارایی سرمایه فکری
= کارایی سرمایه انسانی
= کارایی سرمایه ساختاری
= کارایی سرمایه فیزیکی
1- محاسبه ارزش افزوده شرکت در سال ، به صورت زیر می باشد:
که در آن:
= سود شرکت
= هزینه حقوق و دستمزد شرکت
= سود تقسیمی شرکت
= هزینه بهره شرکت
= هزینه استهلاک شرکت
= مالیات شرکت
2- محاسبه که به وسیله عبارات زیر تعریف می شود:
که در آن:
= ضریب سرمایه فیزیکی برای شرکت،
= ارزش افزوده کلی شرکت
= ارزش دفتری دارایی های مشهود
و ارزش دفتری دارایی های مشهود= ارزش دفتری کل دارایی ها- ارزش دفتری دارایی های نامشهود می باشد.
3- محاسبه که به وسیله عبارات زیر تعریف می شود:
که در آن:
= ضریب سرمایه انسانی برای شرکت
= ارزش افزوده کلی شرکت
= کل هزینه حقوق و دستمزد شرکت می باشد.
4- محاسبه که ضریب سرمایه ساختاری برای شرکت می باشد.
اولین گام برای تعیین ، محاسبه سرمایه ساختاری شرکت می باشد که به صورت زیر محاسبه می شود:
که در آن:
= سرمایه ساختاری شرکت
= ارزش افزوده کلی شرکت
= کل هزینه حقوق و دستمزد شرکت
پولیک عنوان کرد که یک رابطه معکوس متناسب بین و وجود دارد، در نتیجه به صورت زیر محاسبه می شود:
که در آن
= ضریب سرمایه ساختاری برای شرکت
= ارزش افزوده کلی شرکت
= سرمایه ساختاری شرکت
و می باشد.
و همچنین طریقه محاسبه شاخص های کیفیت سود به شرح زیر می باشد:
1- پایداری سود: برای ارزیابی پایداری سود از مدل اسلون استفاده می شود(اسلون و همکاران، 2005، 441)
پایداری سود به معنای تکرارپذیری (استمرار) سود جاری است، هر چه پایداری سود بیشتر باشد یعنی شرکت توان بیشتری برای حفظ سودهای جاری دارد و فرض می شود کیفیت سود شرکت بالاتر است. برای اندازه گیری پایداری سود، ضریب متغیر توضیحی یعنی معرف پایداری سود است. وقتی مقدار بدست آمده برای ضریب متغیر توصیفی به عدد یک نزدیکتر باشد پایداری سود بیشتر و وقتی به صفر نزدیکتر باشد، موقتی بودن سود بیشتر است.
2- قابلیت پیش بینی سود: فرانسیس و همکارانش برای ارزیابی قابلیت پیش بینی سود از مدل زیر استفاده کردند:
در این مدل پس از برآورد مدل یک، ریشه مجذور خطا محاسبه و ارزش های بیشتر (کمتر) به دست آمده دلالت بر کمتر(بیشتر) بودن قابلیت پیش بینی سود دارد.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 16 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
