چکیده :
اغوزها از زمان ورود سلجوقیان به ایران عنصری پایدار در ترکیب جمعیتی جامعه خراسان شدند. و از نیمه دوم حکومت سنجر بر شمار قبایل غز به واسطه فشار ناشی ازجابجایی اقوام در دشت قبچاق و قدرت رو به رشد قراختاییان افزوده شد. از این رو برقراری نظارت بر اغوزها وتسلط بر آنان یکی از مهمترین مسائلی بود که سنجر با آن درگیر بود.
دستگاه اداری سلجوقیان و سنجر همواره می کوشید تا با گرفتن مالیات از احشام و یا چادرهای منفرد بر صحراگردانی که در درون امپراتوری به سر می بردند نظارت کرده وآنها را مطیع و فرمانبردار نگه دارد. با این وجود اغوزها در سال 548 ه.ق شورش نمودند و موجب سقوط حکومت سنجر شدند. شورش اغوزها به اسارت و حبس سلطان سنجر، استیلای صحراگردان بر شهرهای عمده خراسان و زوال قدرت سلجوقیان در شمال شرقی ایران انجامید.
محور پژوهش حاضر بررسی مناسبات و روابط قبایل ترک با حکومت سلجوقیان و به ویژه سلطان سنجر است که در نهایت به نبرد سنجر با غزان انجامید. این واقعه یکی از مهم ترین رویدادهای مربوط به حضور قبایل ترک در دوره سلجوقیان است که در اینجا به طور کامل به آن پرداخته می شود. مسأله اصلی پزوهش عبارت از این است که چرا با وجودی که سلجوقیان خود از قبایل غز بودند و با اتکا بر آنان به قدرت رسیدند و در دوره طولانی حکومت سلاجقه بزرگ قبایل غز با ساختار سیاسی- اجتماعی سلجوقیان همکاری داشتند، بین ترکان غز و حکومت مرکزی مشکلات و بحران تازه بروز کرد و موجب بحران بین ترکان غز و حکومت مرکزی شد و این بحران از نظر سیاسی و اجتماعی چه پیامدهایی در خراسان بوجود آورد.
برای بررسی این مسأله سؤالات پژوهش به صورت زیر مطرح می شود :
1- وضعیت قبایل غز در دوره سلجوقیان و روابط آنها با سلجوقیان بزرگ چگونه بود؟
2- علل بروز و استمرار ستیز بین ترکان غز و حکومت سنجر در خراسان چه بود؟
3- عملکرد غزان در دوره بروز بحران معطوف به چه اهداف و عواملی بود؟
4- نتایج سیاسی- اجتماعی ناشی از تسلط غزان بر خراسان و بحران به وجود آمده چه بود؟
برای سؤالات پژوهش، فرضیاتی در نظر گرفته شده که عبارتند از:
1- شمار اندکی از قبایل ترک کوچ رو در دوره سلجوقیان در ساختار اجتماعی ایران ادغام می شدند، در حالی که به دلیل ورود مستمر آنان به ایران شمار کثیری از آنان پیوسته در شرایط ناسازگاری و عدم انطباق با ساختاری متمرکز اجتماعی ایران قرار داشتند.
2- در دوره حکومت سنجر ورود قبایل ترک به قلمرو سلجوقیان مشکلات دائمی اداره آنان توسط حکومت سنجر را آشکار ساخته و مسائل ادغام آنان در ساختارهای اجتماعی موجب بروز مشکلات می شود از سوی دیگر غزها یکی از منابع تامین درآمد حکومت سنجر محسوب می شدند که افزایش پرداخت مالی به نارضایتی و عدم تحمل آنان انجامید.
3- بحران پس از شکست سنجر در خراسان بنا به فقدان رهبری واحد در نزد غزان، مبدل به بحرانی فراگیر در خراسان گردید زیرا ترکان غز بنا به تمایلات زندگی صحراگردی خود رفتارهای در جهت تخریب ساختار سیاسی اجتماعی خراسان در پبش گرفتند.
4- از نظر سیاسی حذف حکومت سنجر با جایگزینی ساختار سیاسی کارآمدی توسط غزان همراه نبود، از نظر اجتماعی نیز بیشتر شهرهای خراسان ویران شد و مردم زیادی به قتل رسیدند، که در نتیجه آن تسلط مناسبات کوچ روی بر روابط و مناسبات یکجانشینی شدت گرفت.
فهرست مطالب :
کلیات
مقدمه
طرح موضوع
طرح مسئله
طرح مفروضات
روش تحقیق
ضرورت انجام تحقیق
قلمرو تحقیق
کلمات کلیدی و مفاهیم
نقد و بررسی منابع
بخش اول : ترکان غزتا دوره سلجوقی
اوضاع جغرافیایی آسیای مرکزی و ساکنان آن
جغرافیای آسیای مرکزی
2-1-ساکنین آسیای مرکزی
2- اصل و منشا اولیه ترکان غز
1-2-منشا نام غز
2-2-نژاد غزان
3-2-مساکن غزان
4-2-مهاجرت غزان
3-ویژگی های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی غزان
1-3-اوضاع سیاسی غزان
2-3- اعتقادات دینی غزان
3-3- آداب و رسوم غزان
4-3-زندگی اقتصادی
4-گذشته تاریخی غزان
1-4- غزان در دوره گوک ترکها
2-4- غزان در دوره اویغورها
3-4- ترکان غز و جهان اسلام
4-4- غزها در دوره سامانیان
5-4- غزها در دوره غزنویان
1-5-4-سلطان محمود غزنوی
2-5-4-سلطان مسعود غزنوی
بخش دوم : وضعیت ترکان غز در دوره سلجوقیان
نقش غزان در تشکیل دولت سلجوقیان
2-روابط غزان با سلاطین بزرگ سلجوقی
اوضاع سیاسی حکومت سلاجقه بزرگ
2-2- سلاجقه بزرگ و غزان
بخش سوم : وضعیت ترکان غز در دوره سلطان سنجر
اوضاع سیاسی حکومت سنجر
روابط غزان با سنجر
درگیری غزان با سنجر
بخش چهارم : اوضاع خراسان پس از اسارت سنجر
غزها در خراسان
سلطان سلیمان سلجوقی
2-1- سلطان محمود
3-1-فرار سنجر از اسارت و مرگ او
4-1-خراسان پس از مرگ سنجر
بخش پنجم : نتایج و پیامدهای حمله غزان
1-نتایج سیاسی
1-1-تشکیل حکومت خوارزمشاهیان
2-1-زوال حکومت سلجوقیان در خراسان
3-1-بروز هرج و مرج در خراسان
2-نتایج اجتماعی
قتل و غارت مردم
2-2- از بین رفتن امنیت
3-نتایج اقتصادی
4-نتایج فرهنگی
1-4-کشته شدن علما و بزرگان
2-4-ویرانی مراکز و اماکن فرهنگی
نتیجه گیری
منابع و ماخذ