خلیج فارس و دریای عمان(موقعیت جغرافیایی و شرایط زیست)
خلیج فارس دریای حاشیه ای (Marginal sea) و نیمه بسته ای (semi-enclosed) است که در اثر تأثیر متقابل قاره آفریقا و اروپا-آسیا در طول ادوار گذشته زمین شناسی ایجاد شده است و مساحت آن حدود 24000 کیلومتر مربع می باشد. طول سواحل شمالی خلیج فارس و دریای عمان در حدود 2500 کیلومتر می باشد. عرض خلیج فارس 300-200 کیلومتر با عمق متوسط 35-30 متر است. عمیق ترین قسمت دریای عمان حدود 3650 متر و خلیج فارس در سمت تنگه هرمز 90 متر می باشد. خلیج فارس در محدوده عرض های مناطق گرمسیری کره زمین و بین عرضهای 25 تا 30 درجه شمالی قرار گرفته و به همین جهت آب و هوای غالب آن گرم و مرطوب است.
به طوریکه حداکثر به 45 درجه سانتی گراد می رسد. این امر باعث شده تا میزان تبخیر سالانه به حدود 2000 میلیمتر بالغ شده و موجب افزایش شوری آب دریا شود. به همین خاطر میزان شوری سالانه آن حدود 40 در هزار است که در مناطق کم عمق به مراتب بیشتر می باشد.
زمان ماندگاری آب در خلیج فارس به علت نیمه بسته بودن آن، بین 3 تا 5 سال برآورد شده که مدت زمان زیادی است به همین خاطر بروز هرگونه آلودگی تا مدت مدید در آن باقی مانده و می تواند موجب افزایش آلودگی همه جانبه در آن شود.
نقشه خلیج فارس و دریای عمان
بررسی سواحل و آبهای ساحلی خلیج فارس و دریای عمان
در منطقه دریای خلیج فارس و دریای عمان تنوع اکولوژیک خاصی به چشم می خورد به شکلی که باعث به وجود آمدن انواع چشم اندازهای طبیعی در طول سواحل و مناطق کم عمق ساحلی شده، که می توان آنها را به نواحی حساس ساحلی به اشکال زیر تقسیم و مورد بحث قرار داد:
1)جنگل های مانگرو
جنگل های مانگرو گیاهی غلب مرداب های گرمسیری را در اراضی بین جزر و مدی تشکیل می‌دهند. در سواحل جنوبی کشورمان 2 گونه با نامهای حرا (Avicennia marina) و چندل (Rhizophora mucronata) وجود دارند که با مساحتی بالغ بر 16000 هکتار در ناحیه لیتورال گسترش یافته اند. سیستم ریشه ای خاص آنها موجب تثبیت ذرات در رسوبات بستر شده و تجمع مواد آلی در بین رسوبات را باعث می‌گردد.جنگل های مانگرو بخوبی می توانند شوری آب دریا را تحمل کرده و توسط ساختار فیزیولوژیک خاص خویش شوری بیش از حد را دفع نمایند.
آبسنگهای مرجانی
اکوسیستم های مرجانی، مانند جنگلهای مانکرو به علت فراوانی پلانکتونهای گیاهی و جانوری محل طبیعی با ارزشی برای تولید مثل و رشد گونه های زیادی از آبزیان است. بر اساس مطالعات انجام شده 40 گونه مرجان از خلیج فارس گزارش شده که همگی در اطراف جزایر استان هرمزگان و نواحی ساحلی استان بوشهر و بند چابهار می باشند. وجود منطقه های مرجانی وسیع در اطراف جزایر باعث رونق صیادی گردیده است.
3)سواحل شنی و ماسه ای
این نوع از سواحل چنانچه از شیب مناسب برخوردار بوده و امنیت مناسب داشته باشند، برای تخم گذاری لاک پشتان دریایی بسیار با اهمیت هستند.
با توجه به شواهد امر اکثر جمعیت 6 میلیونی ساکن در سواحل خلیج فارس و دریای عمان در طول سواحل خلیج فارس و دریای عمان در طول سواحل شنی ساکن شده‌اند و بیشترین اثرات مخرب را بر این نوع اکوسیستم در خلیج فارس و دریای عمان به وجود آورده اند.
در سواحل شنی و ماسه ای معمولاً در تمام فصول می توان انواع پرندگان دریایی را مشاهده نمود. وجود شن های سفید در برخی سواحل شنی چشم اندازه های خاصی را بوجود آورده که از قابلیت تفرجی بالایی برخوردار می باشند(همانند سواحل کیش، چابهار، هنگام و بندر لنگه).
4)پهنه های گلی جزر و مد
این نوع از سواحل که در دلتای برخی از رودخانه های جنوبی کشور نیز وجود دارند به واسطه تأثیرپذیری از محصولات رسوب یافته رودخانه ها، مناطق غنی از مواد مغذی می باشند، لذا معمولاً از پوشش گیاهی مطلوب و جمعیت بالای کفزیان برخوردارند.
5-سواحل شنی و صخره ای (بررسی ذخایر و تنوع زیستی آبزیان)
- پستانداران دریایی و لاک پشت های دریایی که هر دو از گونه های تحت حفاظت جهانی بشمار می آیند.
-گیاهان دریایی که از میان 150 گونه جلبک شناسایی شده، 27گونه آنها مصارف اقتصادی دارند. چندین گونه نیز خوراکی بوده که در حال حاضر هیچ استفاده اقتصادی از آنها صورت نمی گیرد.
بنتوزها:کفزیان که در اطراف جزایر موجانی سدفهای مروارید ساز فروان وجود دارند.
این موجودات نقش مهمی در حمایت از حیات جمعیت های موجودات مزاحم(Fiulling organisma) دارا می باشند.
استان های حاشیه خلیج فارس و دریای عمان عبارتند از:استان هرمزگان، استان خوزستان، استان بوشهر و استان سیستان و بلوچستان.
ماهیان :
وجود ذخائر متنوع این گونه آبزیان باعث رونق صنعت صیادی از ایام بسیار گذشته تاکنون در این منطقه شده است .
گونه هایی نظیر تن ماهیانه ، شوریده ، حلوا سفید ، سنگسر ، سرخو ، شیرماهی ، قباد ،راشکو ، صافی ،ساردین ، هامور و کفال اکثریت صید صیادان را تشکیل می دهند .
دریای خزر (موقعیت جغرافیایی و شرایط زیست محیطی)
دریای خزر با 424200 کیلومتر مربع وسعت(بزرگترین دریاچه جهان) در شمال ایران واقع شده و ارتباط دریایی ایران را با کشورهای اروپایی از طریق آبراهه های روسیه برقرار می کند. بنادر دریایی انزلی و نوشهر، ارتباط دریایی میان ایران و آسیای مرکزی را ممکن می سازند.
رودهای عمده دریای خزر عبارتند از:قزل اوزن، سفید رود، زنجان چای، اهرچای، شور، شاهرود، قره سو، ارس، چالوس، هراز، تجن، گرگان و اترک.
دریای خزر دریایی بسته می باشد و توسط جمهوری آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، روسیه و جمهوری اسلامی ایران محصور شده است که فعالیت های مختلفی از جمله:استخراج، بهره برداری، اکتشاف و نقل و انتقال نقت و سایر کالاهای صادراتی و وارداتی از طریق آن صورت می گیرد و صنایع و منابع کشاورزی در آن متمرکز گشته است.
استان های حاشیه دریای خزر عبارتند از:استان گیلان، استان مازندران و استان گلستان.
بسته بودن بزرگ ترین دریاچه جهان حساسیت خاصی را برای آن ایجاد کرده است. مضافاً آن که اگرچه این حوضه آبی در تعریفات جغرافیایی دریاچه نامیده می شود؛ اما به دلیل وسعت و عمق زیاد بی شباهت به دریا نیست. وجود منابع دریایی و انرژی در این دریا و همچنین عدم دسترسی برخی از کشورهای حاشیه این دریا منجر به بهره برداری های مضاعفی از این دریا شده است که تمامی این موضوعات حساسیت زیست محیطی آن را زیاد کرده است.
نقشه دریای خزر
در دریای خزر 854 گونه جانور و بیش از 500 گونه گیاه زندگی می کنند. در بررسی‌هایی که صورت گرفته است در این دریا 62 گونه از آغازیان، 543 گونه از بی مهرگان، 79 گونه از مهره داران و 170 گونه از فرم های انگلی جانوری مشاهده شده است.
در دریای خزر 75 گونه، 17 زیرگونه از 15 تیره ماهیان زندگی می کنند. گاو ماهیان، شک ماهیان و کپور ماهیان به ترتیب بیشترین گونه ها را در دریای خزر دارند(ماهی سفید، سیم و کیلکا)
گرچه در دریای خزر تعداد زیادی از آبزیان زندگی می کنند ولی بسیاری از ماهیان و دیگر آبزیان ویژه دریاهای حقیقی در اینجا وجود ندارند. بعضی از گروه های ماهیان دریاها فقط نمایندگان معدودی در این دریا دارند. یکی از این گونه های معدود سوزن ماهی کاسپین است.در دریای خزر کوسه ماهی ها و ماهیان چهارگوش را نمی توان یافت. بالن ها، دلفین ها و کاشالوت ها در این دریا نیستند. لاک پشت ها و مارهای مناطق حاره نیز در اینجا دیده نمی شوند. در برخی از نقاط زدیک به کرانه ها مارهای آبی شطرنجی زندگی می کنند که با چابکی ماهیان ریز را شکار می کنند. از پستانداران دریایی فقط فک کاسپین در این دریا زندگی می کند. در دریای خزر مقادیر بسیار زیادی از ماهیان پر بها و لذیذ وجود دارند که ثروت اساسی و مهم این دریا را تشکیل می دهند. از جمله این ماهیان انواع ماهیان غضروفی خاویاری هستند که فرآورده پر ارزش خاویار را بدست می‌دهند و ماهیان استخواندار شیلاتی هستند که دارای گوشت مطبوع و پر بها می باشند.
گروه ماهیان خاویاری که اصطلاحاً به آنها تاس ماهیان گفته می شود عبارتند از:فیل ماهی که گاه وزتش به یک تن هم می رسد، تاس ماهی که به آن استروژن گفته می‌شود و در ازای آن به دو متر و وزن آن تا 120 کیلوگرم ممکن است برسد، دراکول یا ماهی اوزون برون(پوزه دراز) با وزنی معادل 4 تا 8 کیلوگرم که گاه به وزن 32 تا 50 کیلوگرم هم دیده شده است.
و از دیگر ماهیان خاویاری ماهی شیپ و ماهی «استرلیاد» را می توان نام برد که ماهی اخیر در آبهای شیرین ولگا نشو نما می کند.
از دیگر ماهیان غیر استخواندار دریای خزر که جزء ماهیان خاویاری نیست مارماهی کاسپین است که در گوشت آن چربی زیادی وجود دارد.
گروه دیگر از ماهیان دریای خزر ماهیان استخواندار هستند که مهم ترین بخش صید این دریا را تشکیل می دهند و بیشتر فعالیت صیادان و شیلات بر روی صید این ماهیان قرار دارد این ماهیان با نام های زیر معروف هستند:
سفید، کپور، سوف، تلاجی یا کلمه، سیم، شک، ماهی، اردک ماهی، آزاد ماهی، اسلبه، کفال و علاوه بر اینها اقسام دیگر از ماهیان در حوضه وسیع این دریا وجود دارند.
فراوانی ماهی و آسانی شکار آن به وسیله پرندگان در طول مدت سال به ویژه در دوره لانه سازی و لانه نشینی در تابستان موجب فراوانی پرندگان ماهیخوار، مرغابی ها، پلیکان ها، فلامینگوها و انواع مختلف مرغان ماهیخوار اجتماع عظیمی از پرندگان را در سواحل دریای خزر به وجود آورده است.
مناطقی چون مرداب انزلی در غرب و خلیج فگرگان در شرق سواحل کشورمان و آب بندان های طبیعی و مصنوعی که در زمین های اطراف دریای خزر وجود دارند زیستگاه های بسیار مناسبی را برای زندگی این پرندگان به وجود آورده اند. این زیستگاه امکان شکار انواع مرغابی ها، غازها و دیگر پرندگان آبی را برای مردم ساحل‌نشین فراهم می آورند که ضمن آن بخشی از نیاز گوشت را تأمین می کنند و از این راه درآمد مناسبی را هم بدست می آورند.
استان بوشهر :
موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان
استان بوشهر با مساحتی حدود 27653 کیلومتر مربع بین 27 درجه و 14 دقیقة عرض شمالی و 50 درجه و 6 دقیقه تا 52 درجه و 58 دقیقة طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد. این استان از شمال به استان خوزستان و قسمتی از کهگیلویه و بویر احمد، از جنوب به خلیج فارس و قسمتی از استان هرمزگان، از ظرق به استان فارس و از غرب به خلیج فارس محدود است. استان بوشهر با خلیج فارس بیش از 600کیلومتر مزر دریایی دارد و از اهمیت سوق الجیشی و اقتصادی قابل توجهی برخوردار است.
بر اساس آخرین نقسیمات سیاسی کشور استان بوشهر مشتمل بر 8 شهرستان، 17 بخش، 13 شهر، 36 دهستان و 706 آبادی دارای سکنه است. شهرستان های استان بوشهر عبارت اند از: بوشهر، تنگستان، دشتستان، دشتی دیر، دیلم، کنگان و گناوه.
وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان
بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375، جمعیت استان بوشهر 743675 نفر بود که از این تعداد 05/53 درصد در نقاط شهری و 76/46% در نقاط روستایی سکونت داشتند و بقیه غیر ساکن بودند. از کل جمعیت استان در همین سال 377390 نفر مرد و 366285 نفر زن بودند نسبت جنس جمعیت برابر 103 بدست می‌آید. از جمعیت استان بوشهر 52/42 درصد در گروه سنی کمتر از 15 ساله، 72/53 درصد در گروه سنی 15-64 ساله و 74/3 درصد در گروه سنی 65 ساله و بالاتر قرار داشتند و سن بقیه افراد نامشخص بود.
در آبان ماه سال 1375، از جمعیت استان 91/99 درصد را مسلمانان تشکیل می دادند. این نسبت در نقاط شهری 88/99 و در نقاط روستایی 94/99 درصد بود.
در فاصلة سال های 1365 تا 1375، حدود 102429 نفر به استان وارد و یا در داخل آن جا به جا شده اند. محل اقامت قبلی 90/41 درصد مهاجران سایر استان ها، 33/22 درصد شهرستان های دیگر همین استان و 10/35 درصد شهرستان محل سرشماری بود. محل اقامت قبلی بقیه افراد، خارج از کشور یا اظهار نشده بود. مقایسه محل اقامت قبلی مهاجران با محلی که در آن سرشماری شده اند نشان می دهد 48/20 درصد از روستا به شهر، 70/50 درصد از شهر به شهر، 97/12 درصد از روستا به روستا و 15 درصد از شهر به روستا طی 10 سال قبل از سرشماری آبان 1375 مهاجرات کرده اند.
در آبان 1375، از 63669 نفر جمعیت 6 ساله و بالاتر، 56/80 درصد با سواد بودند. نسبت با سوادی در گروه سنی 6-14 ساله 96/88 درصد و در گروه سنی 15 ساله و بالاتر 49/72 درصد بود. در این افراد لازم التعلیم (6-14 سال) نسبت با سوادی در نقاط شهری 97/97 درصد و در نقاط روستایی 42/96 درصد بود. در این استان نسبت با سوادی در بین مردان 74/75 درصد و در بین زنان 22/75 درصد بود. این نسبت در نقاط شهری برای مردان و زنان به ترتیب 36/90 درصد و 31/82 درصد و در نقاط روستایی 12/81 درصد و 80/68 درصد بود.
بر اساس همین سرشماری، از جمعیت 6-24 سالة استان، 29/68 درصد در حال تحصیل بودند. این نسبت در نقاط شهری 39/72 درصد در نقاط روستایی 60/65 درصد بود. در این استان 25/95 درصد از کودکان، 90/88 درصد از نوجوانان و 69/35 درصد از جوانان به تحصیل اشتغال داشتند.
در آبان ماه 1375، در استان بوشهر، افراد شاغل و افراد بیکار(جویای کار) در مجموع 97/30 درصد از جمعیت ده ساله و بالاتر را تشکیل می دادند. این نسبت در نقاط شهری 35/32درصد و در نقاط روستایی 73/28 درصد بود. از جمعیت فعال این استان 71/92 درصد را مردان و 29/7 درصد را زنان تشکیل می دادند. بیشترین فعالیت مربوز به گروه سنی 35-39 ساله با 14/53 درصد و کمترین میزان مربوط به گروه سنی 10-14 ساله با 56/1 درصد بود. بالاترین میزان فعالیت برای مردان مربوط به گروه سنی 35-39 ساله با 80/95 درصد و برای زنان مربوط به گروه سنی 25-39 ساله با 73/9 درصد بود. بر اساس همین سرشماری، از شاغلان 10 ساله و بیشتر استان 42/19 درصد در گروه عمدة کشاورزی، 36/20 درصد در گروه عمدة صنعت، 86/58 درصد در گروه عمدة خدمات فعالیت داشتند و 36/1 درصد نامشخص بود. این نسبت در نقاط شهری به ترتیب 29/6 درصد، 16/18 درصد، 35/74 درصد و 20/1درصد و در نقاط روستایی برتیب 47/32 درصد، 94/24 درصد، 41 درصد و 59/1 درصد بود. بدین ترتیب ملاحظه می شود که بیشترین میزان فعالیت هم در نقاط شهری و هم در نقاط روستایی اختصاص به یک گروه عمدة فعالیت های خدماتی دارد.
اقتصاد استان بوشهر به بخش های کشاورزی، دامداری، شیلات و تا حدودی به صنعت متکی است. کشاورزی استان از نظر نوع محصولات تولیدی و روش های تولید به دو قسمت محصولات زراعی و محصولات درختی تقسیم می شود. مهم ترین محصولات زراعی را گندم و جو آبی و دیم، تنباکو، پیاز، کنجد، سبزی، صیفی و نباتات علوفه ای را تشکیل می دهد.به علت شوری زیاد خاک، اراضی قابل کشت به صورت محدوده های مجزا و دور از هم در سطح استان پرا کنده اند .
در زمینه باغداری استان بوشهر امکانات زیادی ندارد. بیشترین باغ های منطقه را نخلستان ها تشکیل می دهند. همچنین باغ های محدود و کوچک مرکبات نیز به طور پراکنده به چشم می خورند. شهرستان دشتستان و تنگستان از لحاظ تولید سالانة خرما و مرکبات مقام اول و دوم را در استان کسب کرده اند. میزان تولید خرما در حدود هشتاد هزار تن و میزان تولید مرکبات حدود ده هزار تن است.
امکانات دامداری استان بوشهر از نظر تأمین خوراک و علوفه دام اندک است. مساحت مناطق تحت پوشش مراتع در حدود 5/2 میلیون هکتار برآورد شده است که ظرفیت مراتع موجود علیرغم وسعت زیاد به علت فقر پوشش گیاهی جوابگوی یک پنجم دامهای فعلی نیز نیست. از سوی دیگر دام های عشایر قشقایی و بویراحمدی برای زمستان گذرانی به مناطق مختلف این استان کوچ می کنند. این امر فشار چرای دام ها را بر مراتع افزوده و سبب تخریب بیش از حد آنها شده است. دامداری به شیوة سنتی انجام می گیرد، در نتیجه تولید گوشت و شیر آنها قابل توجه نیست.بیشترین دام های استان را بز، گوسفند، گاو و شتر تشکیل می دهد. پرورش زنبور عسل نیز در این استان از اهمیت نسبی برخوردار است. در حدود 1500 کندوی جدید و 100 کندوی سنتی در استان وجود دارد.
یکی از مهم ترین فعالیت های اقتصادی استان بوشهر صید ماهی است، ولی به واسطه استفاده از وسایل قدیمی و روش های سنتی صیادی امر صید ماهی، که یک مهم اقتصادی به شمار می رود، نقش واقعی خود را باز نیافته است، به طوری که در بعضی نواحی، نیازهای غذایی مردم سواحل را نیز تأمین نمی کند. با این حال در تمام بنادر و سواحل استان بوشهر عدة زیادی به صید ماهی و میگو اشتغال دارند.
صنایع استان بوشهر به دو بخش صنایع دستی و صنایع ماشینی تقسیم می شود. صنایع دستی از گذشته های دور نقش مهمی در زندگی و معیشت روستائیان داشته است. صنایع دستی استان بوشهر در حال حاضر جنبة تجارتی و ارزش صادراتی ندارد و بیشتر تأمین کنندة نیازهای بومی منطقه است. مهم ترین صنایع دستی منطقه عبارت اند از کشتی و لنج سازی، توربافی، قالیبافی، گبه بافی، گلیم، نمد، کوزه و سفال. صنایع جدید نیز در حال حضر نسبت به سایر استان ها رشد و توسعة محدودی دارد. صنایع جدید استان غالباً متوسط کوچک و عموماً تبدیلی هستند. در صنایع متوسط بوشهر و برازجان و در صنایع کوچک ابتدا شهرستان دشتستان و سپس بوشهر و شهرستان‌های دشتی و گناوه به ترتیب دارای اهمیت هستند. به غیر از شرکت ملی صنایع دریایی و نیروگاه اتمی، مالکیت صنایع استان عمدتاً به بخش خصوصی تعلق دارد. این واحدهای صنعتی شامل صنایع غذایی و دارویی، شیمیایی، کانی غیر فلزی، برق و الکترونیک، فلزی و ریخته گری، ماشین سازی، تجهیزات خودرو، نیروی محرکه و لوازم و ابزار صیادی است که عمده ترین آنها را صنایع غذایی و دارویی و ماشین سازی تجهیزات تشکیل می دهند.
- جاذبه های طبیعی
- منابع و تفرجگاه های آبی: ساحل دریا، رودخانه ها
تالاب ها:تالاب حله
- چشمه ها و مراکز آب درمانی:آب گرم دالکی، آب گرم برازجان، چشمه آب معدنی غرب میراحمد
-جزایر و شبه جزایر:جزیره خارک، جزیره خارکو، جیره شیف، جزیره عباسک، جزیره ام الکرم و نخیلو، جزیره گرم
- مناطق حفاظت شده و شکارگاه ها:منطقه حفاظت شده مند، منطقه حفاظت شده نای بند، منطقه حفاظت شده تالاب حله، شکارگاه کوه سیاه
جاذبه های تاریحی و باستانی
- بناها و یادمان های تاریخی: کاخ هخامنشی بردک سیاه، کوشک اردشیر، قلعه هلندی‌ها، برج قلعه خورموج و...
آب انبارها و حمام ها:آب انبار قوام بوشهر، آب انبار درخت و تنب کرو
- معابد باستانی:معبد کلات، معبد پوزئیدون(خدای دریا)
- معماری بومی و خانه های قدیمی:خانه قاضی، خانه رئیس علی دلواری، عمارت ملک
- شهرهای باستانی:سیراف، منطقه باستانی توز، بندر سی نیز و...
- گورستان های باستانی:گور دختر، گورستان باستانی خارک و...
- تپه های باستانی:تل پهن، غار تاریخی چهل خانه، تل مرو و...
بناها و اماکن قدیمی
- مساجد قدیمی:مسجد بردستان، مسجد شیخ سعدون
- مقابر و امامزاده ها:بقعه امامزاده میر محمد(محمد حنیفه)، امام زاده عبدالمهیمن و...
-کلیساها:کلیسای مسیح مقدس، کلیسای قدیمی خارک
استان خوزستان :
موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان
استان خوزستان با مساختی حدود 64236 کیلومتر مربع، بین 47 درجه و 41 دقیقه تا 50 درجه و 39 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و 29 درجه و 58 دقیقه تا 33 درجه و 4 دقیقه عرض شمالی از خط استوا، در جنوب غربی ایران واقع شده است. این استان از شمال غربی با استان ایلام، از شمال با استان لرستان، از شمال شرقی و شرق با استان های چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویر احمد، از جنوب با خلیج فارس و از غرب با کشور عراق هم مرز است. بر اساس تقسیمات کشوری سال 1375، این استان دارای 15 شهرستان، 35 بخش، 13دهستان و 4496 آبادی دارای سکنه می باشد. مرکز استان خوزستان، شهر اهواز و سایر شهرستان های آن عبارتند از:آبادان، اندیمشک، اهواز، ایذه، باغ ملک، بندر ماهشهر، بهبهان، خرمشهر، دزفول، دشت آزادگان رامهرمز، شادگان، شوش، شوشتر و مسجد سلیمان.
وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان
در آبان ماه 1375، جمعیت استان 3746772نفر بوده است که از این تعداد 52/62 درصد در نقاط شهری و 51/36 درصد در نقاط روستایی سکونت داشته و بقیه غیر ساکن بوده اند. در سال مذکور از کل جمعیت استان، 1910529 نفر مرد و 1836243 نفر زن بوده اند و نسبت جنسی آن 104 بوده است. از جمعیت این استان 44/20 درصد در گروه سنی کمتر از 15 ساله، 47/52 درصد در گروه سنی 15-64 ساله و 23/3 درصد در گروه سنی 65 ساله و بیشتر قرار داشته اند و سن بقیه افراد نیز نامشخص بوده است. در آبان ماه 1375، از جمعیت استان 71/99 درصد را مسلمانان تشکیل می‌داده اند و این نسبت در نقاط شهری 66/99 درصد و در نقاط روستایی 81/99 درصد بوده است.
در فاصلة سال های 1365 تا 1375 خدود 841700 نفر به استان وارد و یا در داخل آن جا به جا شده اند. در آبان 1375، از جمعیت 6 ساله و بیشتر استان، 89/76 درصد باسواد بوده اند. نسبت با سوادی در گروه سنی 6-14 ساله 80/91 درصد و در گروه سنی 15 و بیشتر 25/69 درصد بوده است. در این استان نسبت با سوادی در بین مردان 53/83 درصد در بین زنان 70 درصد بوده است. در سال مذکور، از جمعیت 6-24 ساله استان، 65/63 درصد در حال تحصیل بوده اند.
در این استان، افراد شاغل و افراد بیکار(جویای کار) در مجموع ، 32/46 درصد از جمعیت 10 ساله و بیشتر را تشکیل می داده اند.
بیشتریت میزان این فعالیت، مربوط به گروه سنی 35-39 ساله با 97/53 درصد و کمترین میزان مربوط به گروه سنی 10-14 ساله با 06/3 درصد بوده است. بالاترین میزان فعالیت برای مردان به گروه سنی 35-39 ساله با 98/95 درصد و برای زنان به گروه سنی 40-44 ساله با 34/9 درصد مربوط بوده است. در آبان ماه 1375، از شاغلان 10 ساله و بیشتر استان، 35/20 درصد در گروه‌های عمده کشاورزی، 85/30 درصد در گروه عمده صنعت، 25/47 درصد در گروه عمده خدمات و 45/1 درصد نامشخص و اظهار نشده گزارش شده است. کشاورزی در تمام منطقة خوزستان به ویژه در قسمت جلگه ای از اهمیت خاصی برخوردار است. به همین سبب، این استان را «زرخیز» نامیده اند. جلگة خوزستان دنبالة جلگه بین النهرین است. استعداد خاک و آب و هوای این جلگه برای کشاورزی بسیار مناسب است.
استان خوزستان به دو منطقه عمدة کشاورزی تقسیم می شود: اول؛مناطق کشت فشرده شامل نواحی شمالی، غربی و مرکزی. دوم؛ مناطق کشت گسترده شامل مناطق کوهستانی و شرق استان. محصولات عمدة کشاورزی استان خوزستان عبارتند از:گندم، جو، برنج، نیشکر، خرما و مرکبات. پس از کشاورزی، دامپروری در این استان حائز اهمیت می باشد. پرورش طیور نیز رایج است. استان خوزستان به جهت مجاورت با خلیج فارس و جریان رودخانه های بزرگ و پر آب زمینة مساعدی برای پرورش و صید ماهی دارد. صنعت نیز مانند کشاورزی در خوزستان سابقه بسیار طولانی دارد.
در دوران ما قبل تاریخ(دورة عیلامی ها) انواع و اقسام ظروف و کوزه های سفالی در خوزستان ساخته شده است. در دورة ساسانیان خوزستان دارای صنایع مهمی بوده و منسوجات آن نیز معروف و مشهور بوده است، خاصل دیبا و حریر شوشتری، خر شوش و غیره معروف بوده اند. صنعت خوزستان به دو گروه تقسیم می گردد. صنایع دستی و ماشینی صنایع دستی خوزستان خاصه منسوجات و صنعت حریر بافی در گذشته رونق فراوان داشته است. بطوری که شهرهای مختلفی چون شوشتر در بافتن منسوجات ابریشم مشهور بوده اند.
از مهمترین صنایع دستی استان می توان به عبا بافی در شهرهای شوشتر و شادگان، مقنعه(روسری زنانه) چفیه(روسری عربی مردانه)در شهرهای دزفول و شوشتر، ملحفه(ملافه) در دزفول و شوشتر، جاجیم در شادگان ، ورشو در دزفول، نقره کاری در اهواز اشاره کرد.
علاوه بر صنایع دستی مذکور تولید فرآورد های چوبی، نمد مالی، گیوه دوزی، سبد بافی، خراطی، نازک کاری، قلمزنی و مسگری نیز رواج دارد. صنایع کارخانه ای را می‌توان بر حسب مقدار مصرف مواد اولیه و کیفیت تولید به دو دسته عمده صنایع سنگین و صنایع سبک تقسیم نمود. صنایع سنگین عبارتند از:
استخراج و تصفیه نفت مشتمل بر پالایشگاه آبادان دستگاه تقطیر مسجد سلیمان، پالایشگاه گاز بید بلند. صنعت پتروشیمی مشتمل بر مجتمع شیمیایی رازی، مجتمع پتروشیمی آبادان، مجتمع شیمیایی خارک، مجتمع پتروشیمی ایران- ژاپن، کارخانجات نورد و لوله اهواز و ذوب اهن گازی اهواز. صنایع سبک خوزستن عبارتند از:قند سازی، کاغذ سازی، بسته بندی خرما، صنعت ماهیگیری و صنعت تولید برق، در خوزستان معدان سرشاری وجود دارد که برخی از آنها از روزگاران گذشته شناخته شده بود و از آنها بهره برداری می شده است. اهم معادنی شناخته شده عبارتند از: نفت، گاز، نمک، گوگرد، لاشه آهکی، سیلیس، سنگ گچ و سنگ آهک.
جاذبه های طبیعی
-دریاچه ها و تالاب ها:دریاچه سد دز، دریاچه سد کرخه، دریاچه سد عباس پور(سد کارون)، سد خلیل خان، تالاب شادگان
- چشمه های آب گرم و معدنی:چشمه عین خوش، چشمه آب معدنی دهلوان، چشمه آب معدنی گراب، چشمه سی زنگر، چشمه و حوض گلگیر.
- مناطق حفاظت شده و حیات وحش: منطقه حفاظت شده کرخه، منطقه حفاظت شده دز
- آثار باستانی و یادمان های تاریخی
کاخ ها:ایوان کرخه، صفه سلیمان سر مسجد، کاخ اردشیر (شاپور)، کاخ داریوش(آپادانا)
- قلفه ها و برج ها:قلعه سلاسل، قلعه رستم، قلعه رستم عقیلی، قلعه تل، قلعه باستانی با سیف، قلعه آکروپل (شوش) و...
پل ها و کاروانسراها:پل قدیمی دزفول، پل رودخانه کرخه، پل شادروان، پل لشکر و...
- بندها و آسیاب های تاریخی:بند میزان(بند و پل والدین)، بند بالا رود، بند برج عیار، آسیاب های قدیمی رعنا و گله گه، آسیاب هاب آبی سیکا)
- حمام و آب انبارها:حمام محله بکان، حمام وزیر، حمام کرناسیون، آب انبار محله ی پیر گل سرخ
- خانه های قدیمی : خانه مستوفی، منزل معین التجار(معین زاده)
- غارهای تاریخی : اشکفت سلمان ، غار کهناب (اشکفت کهناب)
- معابد باستانی : معبد زیگورات (چغازنبیل) ، معبد بردنشانده ، معبد توعاشقون (اتاق عاشقان) ، محراب سرمسجد
- کتیبه ها و سنگ نوشته ها : کتیبه تنگ تک آب ، مجسمة سوسن ، کتیبة هانی و ...
- سایر آثار تاریخی : آبشارهای تاریخی شوشتر ، کلاه فرنگی
- روستاها و شهرهای تاریخی : روستای گتوندشوشتر ، روستای شمی ، شهر لورساسانی ، شهر باستانی جندی شاپور ، ویرانه شهر مختارک ، روستای باستانی صالحک و ...
- تپه ها و گورستان های تاریخی : تپه چغامیش ، هفت تپه ، گورستان زرتشتیان ، گور هرمز ساسانی و ...
- اماکن زیارتی و مذهبی
مساجد قدیمی : مسجد جامع دزفول ، مسجد ملاعلیشاه و ...
- امامزاده ها و آرامگاه ها : آرامگاه شابوالقاسم ( و یعقوب لیث) ، امامزاده عبدالله ، بقعه باحزقیل / ابودانیال ، بقعة دانیال پیغمبر و ...
استان سیستان و بلوچستان
موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان
استان سیستان و بلوچستان با وسعتی حدود 187502 کیلومتر مربع، در جنوب شرقی ایران و در مختصات جغرافیایی 25 درجه و 3 دقیقه تا 31 درجه و 28 دقیقه عرض شمالی و 58 درجه و 47 دقیقه تا 63 درجه و 19 دقیقه طول شرقی واقع شده است. این استان پهناور در سمت شرق با کشور پاکستان 900 کیلومتر و با کشور افغانستان 300 کیلومتر مرز مشترک دارد؛ در قسمت جنوب با دریای عمان به طول تقریبی 270 کیلومتر مزر آبی دارد و از قسمت شمال و شمال غرب با استان خراسان به طول 190 کیلومتر و در قسمت غرب با استان کرمان به طول 580 کلومتر و با استان هرمزگان به طول 165 کیلومتر همجوار است.
استان سیستان و بلوچستان به لحاظ وسعت از بزرگترین استان های کشور است و پس از استان خراسان در رتبه دوم قرار دارد. این استان از دو ناحیه سیستان و بلوچستان تشکیل یافته است که از لحاظ طبیعی با یکدیگر کاملاً متفاوتند.
ناحیه سیستان 8117 کیلومتر مربع، در قسمت شمالی این استان قرار دارد و حوزه مسطح است که از آبرفت های دلتای قدیمی و فعلی رود هیرمند تشکیل شده است. ناحیه بلوچستان به مساحت 179385 کیلومتر مربع منطقه وسیع کوهستانی است که حد شمالی آن کویر لوت و حد جنوبی آن دریای عمان است.
مرزهای طولانی آبی و خشکی استان با کشورهای افغانستان، پاکستان و کشورهای حوزه خلیج فارس، موقعیت ویژه ای را به آن بخشیده و سبب ایجاد شرایطی خاص شده است. چندگانگی و تنوع مذهبی، گویش های مختلف و نمود تعلقات قومی و قبیله ای از دیگر ویژگی های اجتماعی این استان است.
بر اساس آخرین تقسیمات کشوری استان سیستان و بلوچستان در سال 1375 دارای 7 شهرستان، 29 بخش، 16 شهر، 92 دهستان و 6038 آبادی دارای سکنه بوده است. شهرستان های آن عبارت اند از:ایرانشهر، چابهار، زابل، زاهدان، سراوان و نیک شهر.
وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان
بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1375، جمعیت استان 1722579 نفر بود که از این تعداد 12/46 درصد در نقاط شهری و 75/52 درصد در نقاط روستایی شکونت داشته و بقیه غیر ساکن بوده اند. در همین سال از 1722579 نفر جعیت استان، 875488 نفر مرد و 847091 نفر زن بودند. به عبارت دیگر در این استان در مقابل هر 100 نفر زن، 103 نفر مرد وجود داشت.
از جمعیت این استان 79/48 درصد در گروه سنی کمتر از 15 ساله، 28/48 درصد در گروه سنی 64-15 ساله و 92/2 درصد در گروه سنی 65 ساله به بالا قرار داشته اند و سن بقیه نامشخص بوده است. از کل جمعیت استان 85/99 درصد را مسلمانان تشکیل می دهند. این نسبت در نقاط شهری 84/99 درصد و در نقاط روستایی 86/99 درصد است.
در فاصله سال های 1375-1365 تعداد 189501 نفر به استان وارد و یا در داخل آن جا به جا شده اند. محل اقامت قبلی 61/27 درصد مهاجران سایر استان ها، 96/26 درصد در شهرستان های دیگر همین استان و 84/40 درصد در شهرستان محل سرشماری بوده است. محل اقامت قبلی بقیه افراد، خارج از کشور یا اظهار نشده بوده است.
توزیع مهاجران وارد شده به استان طی سال های 1375-1365، برحسب مدت اقامت در محل سرشماری نشان می دهد که بیش ترین تعداد مهاجران وارد شده به استان و یا جا به جا شده در داخل آن (72/19 درصد) به یک سال قبل از سرشماری و کم ترین تعداد آن(04/1 درصد) به 9 سال قبل از سرشماری مربوط بوده است.
در آبان 1375، از 1401068 نفر جمعیت 6 ساله و بالاتر استان، 26/57 درصد با سواد بودند. نسبت با سوادی در گروه سنی 14-6 ساله 83/72 درصد و در گروه سنی 15 ساله و بیشتر 08/48 بوده است. در بین افراد لازم التعلیم (14-6 ساله)، نسبت با سوادی در نقاط شهری 19/81 درصد و در نقاط روستایی 46/66 درصد بوده است. در این استان نسبت با سوادی در بین مردان 44/65 درصد و در بین زنان 80/48 درصد است که این نسبت در نقاط شهری برای مردان و زنان به ترتیب 78/76 درصد و 39/64 درصد و در نقاط روستائی 30/56 درصد و 37/36 درصد می باشد. عدم تجهیز مناسب زیربناها، پراکندگی بیش از حد مناطق روستایی(که امکان خدمات رسانی را با مشکلات بسیاری مواجه می سازد)، وضعیت اقلیمی نامناسب و ویژگی های فرهنگی و اقتصادی منطقه از دلایل اصلی پائین بودن نرخ با سوادی در استان است.
در آبان 1375، در این استان، افراد شاغل و افراد بیکار(جویای کار) در مجموع، 86/29 درصد از جمعیت 10 ساله و بیش تر را تشکیل می داد. این نسبت در نقاط شهری 48/19 و در نقاط روستایی 94/29 درصد بود. از جمعیت فعال این استان 27/92 درصد را مردان و 73/7 درصد را زنان تشکیل می داد. در همین سال، از شاغلان 10 ساله و بیش تر استان، 10/33 درصد در گروه عمدة کشاورزی، 71/22 درصد در گروه عمده صنعت، 25/42 درصد در گروه عمدة خدمات فعال بودند و شغل 94/1 درصد آنها نامشخص و اظهار نشده گزارش شده است. این نسبت به ترتیب در نقاط شهری 54/5 درصد، 77/29 درصد، 37/62 درصد و 32/2 درصد و در نقاط روستایی به ترتیب 94/55 و 896/16 و 49/25 و 60/1 درصد گزارش شده است.
ایلات بلوچستان در مبارزه با طبیعت و اقلیم سخت و در اثر محدودیت منابع و فقر طبیعت، خصوصیاتی ویژه یافته اند که آنان را از عشایر مناطق دیگر متمایز می سازد.
ناسازگاری محیط که مستقیماً بر بنیادهای اقتصادی و اجتماعی آنان تأثیر منفی می‌گذارد، سازمان عشایری را در برابر پدیده های معارض خارجی با دشواری های متعددی روبرو ساخته و آن را متزلزل می سازد. از ویژگی های منحصر به فرد بعضی طوایف عشایری بلوچ، وجه نظام تولیدی مبتنی بر دامداری است. طوایفی که مطلقاً به کشت و زرع نمی پردازند و صرفاً اقتصاد دامداری دارند. نمونة این گروه ها، طایفة گمشادزهی است.
کوچ به عنوان پدیده ای اقتصادی در حیات ایلی این طوایف به منظور جمع آوری خوراک است که در این منطقه به خرما و شاخ و برگ آن که قوت غالب عشایر بلوچ و دامهای آنهاست، محدود می شود. مازاد مصرف خرما که غالباً از نخلستان های دیم حاصل می شود، همراه اضافه تولید دامی با کالاهای مصرفی ضروری مبادله می گردد.
استان سیستان و بوچستان از جهت رشد و توسعه اقتصادی از مناطق در حاب توسعة کشور است، ولی علیرغم تخصیص اعتبارات ویژه و مجموعة سرمایه گذاری های چند دهه اخیر، هنوز هم پائین ترین شاخص های اقتصادی و اجتماعی را دارد. در زمینه زراعت و کشاورزی نیز علیرغم قابلیت های مناسب، پیشرفت های چندان مطلوبی صورت نگرفته است. شیوة تولید سنتی، روستائیان را در مقابل عوامل طبیعی متزلزل ساخته است. بدین سبب عواملی از قبیل آب، وضع اراضی زراعی و اقتصاد سنتی در طی سالیان دراز، همواره مشکلات زیادی را برای توسعه زراعت منطقه ایجاد کرده است.
زراعت در سیستان و بلوچستان اشکال متعددی دارد. زراعت در منطقه سیستان، فقط آبی و متکی به رود هیرمند و تحت تأثیر نوسانات آب آن است. مهم ترین محصول منطقه سیستان گندم است که درصد قابل توجهی از زمین های زیر کشت را به خود اختصاص داده است. بعد از گندم، جو بیش ترین سطح زیرکشت را دارد.از جمله محصولات زراعی دیگر این منطقه، یونجه، توتون، کنجد و محصولات جالیزی و سبزیجات را می توان نام برد.
زراعت در بلوچستان بر خلاف آنچه ظاهراً به نظر می رسد، امکانات بالقوه زیادی برای رشد دارد، شرایط اقلیمی مناسب برای رشد و پرورش گیاهان منطقه گرمسیری و آب و هوای متنوع، امکان کشت و برداشت مکرر یک محصول در فصول مختلف را قراهم نموده است. گندم به صورت آبی و دیم کشت می شود. بعضی از نواحی دیم زار توسط سیلاب های بهاری آبیاری می شود و بازده محصول آنها نسبت به عملکرد کل کشور از وضعیت خوبی برخوردار است. جو نیز به صورت آبی در اکثر مناطق و به صورت دیم در چابهار، ایرانشهر و سراوان کشت می شودو بیش تر به مصرف دامهای منطقه می رسد. برنج نیز در اراضی کوهپایه ای و در مسیر رودخانه ها کشت می شود. در مناطقی که در سال دوبار محصول برداشت می شود، محصول دوم غالباً برنج است. علاوه بر محصولات فوق، یونجه نیز به عنوان مهم ترین منیع غذایی دام ها در بلوچستان کاشته می شود. بخش دیگری از فعالیت های کشاورزی استان باغداری است که مهم ترین محصول آن انگور است. 69 درصد تاکستان های استان در منطقه سیستان قرار دارند. از سایر درختان میوه، به انار، انجیر، توت و سیب می توان اشاره کرد. محصول باغ های بلوچستان در دره های کوهستانی متمرکز شده و درختان مثمر به ویژه خرما، غالب زمین های زراعی را محصور نموده است. مرکبات و موز نیز در این منطقه کاشته می شود . از جملة درختانی که در شرایط آب و هوایی بلوچستان رشد می‌کنند. به انبه، پاپایا(خزبزه درختی)، نارگیل، زیتون خوراکی، چیکو، کائوچو و نیشکر می توان اشاره کرد
در استان سیستان و بلوچستان، بخش صنعت رشد چندانی نیافته است، به طوری که در حال حاضر، مردم این استان بیش تر کالاهای مصرفی و صنعتی خود را از سایر استان‌ها یا پاکستان تأمین می کنند
بافت اجتماعی استان، دور افتادگی و عدم دسترسی به منابع تکنولوژی، کمبود افراد متخصص، فقر فرهنگی و کم توجهی دولت در سال های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، از عوامل اصلی محرومیت و عقب ماندگی صنعتی این استان است. صنایع موجود در استان به دو گروه ماشینی و دستی تقسیم می شوند:
صنایع ماشینی استان عبارتند از: صنایع غذایی، نساجی، پوشاک و صنایع شیمیایی که اکثراً در اطراف زاهدان و شهرهای بزرگ فعالیت دارند. سایر صنایع استان بیشتر مشتمل بر کارگاه های فلز کاری، ریخته گری، ساخت لوازم خانگی و تانکرسازی است.
در بین ایلات و عشایر استان صنایع دستی موقعیت اقتصادی مهمی دارد و از لحاظ تأمین درآمد، پس از کشاورزی و دامداری در رتبه سوم واقع شده است. مهم ترین صنایع دستی عشایر سیستان و بلوچستان عبارتند از:حصیربافی، قالی بافی، سوزن دوزی، چادر بافی، سفره بافی، جوال بافی، نمد مالی و سکه دوزی.
معادن کشف شده استان نیز عبارتند از: معدن مس در شمال غربی زاهدان با ذخیره ای بیش از 15 میلیون تن، معدن کرمیت در نواحی خاش، و معدن منگنز در منطقه کوتیج. از دیگر معادن مهم استان، معادن سنگ مرمر، سنگ آهک، تراورتن و شن و ماسة سیلیسی را می توان نام برد.
دریای عمان در واقع یکی از منابع بسیار غنی نمک است. استخراج نمک از دریا همواره در روستاهای ساحلی رایج بوده است و زمینة بسیار ارزان و مناسبی برای گسترش آن وجود دارد. صنایع شیلاتی و ماهیگیری نیز در سواحل دریای عمان در سیستان رایج است.
جاذبه های طبیعی
- منابع و تفرج گاه های آبی
- یواحل و دریاچه ها:دریاچه هامون، هامون جازموریان، هامون ماشکل، هامون چاه غیبی(گابی)، دریاچه سه دریا، رودخانه ها
-چشمه ها و مراکز آب درمانی استان:آب های کلروره، آب های کلروه سولفاته، آبهای کلروره سدیک
(در دریای عمان):چشمه آب گرم هودیان، چشمه آب گرم جمشید و... چشمه آب معدنی گنج امین، چشمه آب معدنی زنگ و...
- مناطق حفاظت شده و حیات وحش: منطقه حفاظت شده با هوکلات (گاندو)، منطقه حفاظت شده هامون، منطقه حفاظت شده بزمان
- جاذبه های تاریخی و باستانی
- شهرهای باستانی و تپه های تاریخی:شهر سوخته، شهر باستانی زرنج، بقایای شهر زاهدان کهنه، تپه دهانه غلامان.
قلعه و ژها:قلعه سام، قلعه چهل دختران و...
- سایر آثار تاریخی:کوه خواجه، آتشکده کرکوی، برج لار، منارسکوت(دخمه های زرتشتی)
- اماکن مذهبی و زیارتگاه ها:مسجد شاه علی، زیارتگاه ملک سیاه، امام زاده غلام رسولی، مقبره شیخ شمیل
استان هرمزگان
موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان
استان هرمزگان با وسعت 8/684758 کیلومتر مربع، در جنوب ایران مابین مختصات جغرافیایی 25 درجه و 23 دقیقه تا 28 درجه و 57 دقیقه عرض شمالی، و 52 درجه و 41 دقیقه تا 59 درجه و 15 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است. این استان از شمال و شمال شرقی با استان کرمان؛ از جنوب با حلیج فارس و دریای عمان؛ از جنوی شرقی با استان سیستان و بلوچستان؛ و از غرب با استان های فارس و بوشهر همسایه است.
تنگة هرمز، یکی از حساس ترین و حیاتی ترین گذرگاه های آبی عصر حاضر، در قلمرو سیاسی این استان قرار دارد. این تنگة هلالی شکل 187 کیلومتر طول دارد عمق تنگة هرمز به دلیل شیب تند کف آن از قسمت شمال به جنوب متغیر است؛به طوری که در نزدیکی جزیره لارک، در حدود 36 متر و در ساحل جنوبی نزدیک شبه جزیره مسندام 180 متر است.
هم چنین 14 جزیرره کوچک و بزرگ به نام های ابوموسی، بنی فرور، تنب بزرگ و کوچک، سیری، شتور، فرور، کیش، لاوان، قشم، لارک، هرمز، هندورابی و هنگام در محدودة آب های ساحلی این استان قرار دارند.
استان هرمزگان، طبق آخرین تقسیمات کشوری، مشتمل بر 8 شهرستان، 21 بخش، 69 دهستان و 2046 آبادی دارای سکنه است و شهرستان های آن عبارت اند از:بندرعباس، بندر لنگه، میناب، رودان، قشم، جاسک، حاجی آباد و ابوموسی.
وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان
در آبان ماه 1375، جمعیت 1062155 نفر بوده است که از این تعداد 80/41 درصد در نقاط شهری، و 74/57 درصد در نقاط روستایی سکونت داشته اند و بقیه غیر ساکن بوده اند.
در سال مذکور از 1062155 نفر جمعیت استان، 547602نفر مرد و 514553 نفر زن بوده اند و نسبت جنسی آن 106 است. لذا در مقابل هر 100 نفر زن، 106 نفر مرد وجود داشته است. از جمعیت این استان 94/44 درصد در گروه سنی کم تر از 15 ساله، 01/51 درصد در گروه سنی 15 تا 64 ساله، و 02/4 درصد در گروه سنی 65 ساله و بالاتر قرار داشته اند و سن بقیه افراد نیز نامشخص بوده است.
در آبان ماه سال 1375، در حدود 77/99 درصد از جمعیت استان را مسلمانان تشکیل می داده اند. این نسبت در نقاط شهری 71/99 و در نقاط روستایی 81/99 درصد بوده است.
در فاصلة سال های 1365 تا 1375، 119930 نفر به استان وارد شده، و یا داخل این استان جا به جا شده اند. محل اقامت قبلی 42/49 درصد از مهاجران در سایر استان ها، 73/13 درصد در شهرستان های دیگر همین استان و 21/31 درصد در شهرستان محل سرشماری بوده است. محل اقامت قبلی افراد، خارج ازکشور یا اظهار نشده بوده است.مقایسة محل اقامت قبلی مهاجران با محلی که در آن سرشماری شده اند، نشان می دهد که 42/14 درصد از روستا به شهر، 30/48 درصد از شهر به شهر، 19/19 درصد از روستا به روستا و 45/14 درصد از شهر به روستا در طی 10 سال قبل از سرشماری آبان 1375، مهاجرت کرده اند.
توزیع مهاجران وارد شده به استان طی سال های 1365 تا 1375، بر حسب مدت اقامت در محل سرشماری نشان می دهد که بیش ترین تعداد مهاجران وارد شده به استان و یا جا به جا شده در داخل آن، با 72/19 درصد به زمان کم تر از یک سال قبل از سرشماری، و کم ترین تعداد آنان با 65/1 درصد به زمان 9 سال قبل از سرشماری، مربوط بوده است.
بیش ترین تعداد مهاجران وارد شده و یا جا به جا شده، اعم از شهری و نقاط روستایی، به زمان کم تر از یک سال قبل از سرشماری مربوط است. این نسبت برای نقاط شهری 73/17 درصد، و برای نقاط روستایی 69/23 درصد بوده است.
در آبان ماه 1375، از 888537 نفر جمعیت 6 ساله و بالاتر استان، 78/72 درصد با سواد بوده اندو نسبت با سوادی در گروه سنی 6 تا 14 ساله 87/90 درصد و در گروه سنی 15 ساله و بالاتر 39/63 درصد بوده است.در بین افراد لازم التعلیم(6-14 ساله)، نسبت باسوادی در نقاط شهری 18/95 درصد، و در نقاط روستایی 99/87 درصد بوده است.
در این استان، نسبت با سوادی در بین مردان 56/78 درصد، و در بین زنان 61/66 درصد بوده است. این نسبت در نقاط شهری برای مردان و زنان به ترتیب 91/66 درصد و 61/80 درصد، و در نقاط روستایی 40/71 درصد و 74/56 درصد بوده است.
در سال مذکور، از جمعیت 6 تا 24 سالة استان01/62 درصد در حال تحصیل بوده اند. این نسبت در نقاط شهری 68/69 درصد و در نقاط روستایی 60/56 درصد بوده است.
در این استان، 58/78 درصد از کودکان، 75/80 درصد از نوجوانان و 5/29 درصد از جوانان به تحصیل اشتغال داشته اند.
در آبان ماه سال 1375، افراد شاغل و افراد بی کار (جویای کار) در مجموع 4/30 درصد از جمعیت ده ساله و بالاتر استان را تشکیل می داده اند. این نسبت در نقاط شهری، 5/32 درصد و در نقاط روستایی8/17 درصد بوده است. از جمعیت فعال این استان، 3/92 درصد را مردان و 7/7 درصد را زنان تشکیل می داده اند.
بیش ترین میزان فعالیت به گروه سنی 39-35 ساله با 1/52 درصد، و کم ترین میزان آن به گروه سنی 14-10 ساله با 3/2 درصد مربوط بوده است. بالاترین میزان فعالیت برای مردان به گروه سنی 39-35 ساله با 43/91 درصد، و برای زنان به گروه سنی 39-35 ساله با 1/9 درصد مربوط بوده است.
در سال مذکور، از شاغلان 10 ساله و بالاتر استان، 1/24 درصد در گروه عمدة کشاورزی، 3/22 درصد در گروه عمدة صنعت، 1/51 درصد در گروه عمدة خدمات و 4/2 درصد نامشخص و اظهار نشده گزارش شده است. این نسبت ها در نقاط شهری به ترتیب 9/4 درصد، 5/19 درصد، 73 درصد و 6/2 درصد، و در نقاط روستایی به ترتیب 4/41 درصد، 25 درصد، 4/31 درصد و 2/2 درصد گزارش شده است.
فعالیت عمدة مردم هرمزگان در زمینة کشاورزی و ماهیگیری است. هم چنین صید ماهی و حمل و نقل دریایی از دیگر فعالیت های عمدة اقتصادی اهالی نوار ساحلی و جزایر استان می باشد.
این استان از نظر رشد سریع محصولات کشاورزی گرمسیری و مزیت های نسبی منطقه ای و ناحیه‌ای، اهمیت قابل توجهی دارد. از جمله می توان به تولید و کاشت انواع صیفی و سبزی مشتمل بر گوجه فرنگی، خیار، بامیه، هندوانه و... اشاره کرد. کشت مرکباتی از قبیل پرتقال، نارنگی، لیموترش و... نیز در این استان رایج است.
منطقه میناب به عنوان قطب کشاورزی استان هرمزگان به شمار می رود. در سال های اخیر با احداث چاه های عمیق مبادرت به کشت بعضی از صیفی جات در دشت میناب شده که کاملاً چهرة کشاورزی آن را دگرگون کرده است.
استان هرمزگان هم چنین معادن فراوانی دارد که مهم ترین آن نفت و گاز است. معادن دیگری مانند کرومیت، خاک سرخ، سنگ گچ و آهک، نمک، گوگرد و آهن نیز در این استان یا
دانلود مقاله مقدمه ای بر آسیب های زیست محیطی و توسعه ای مناطق نفت خیز
