فرمت فایل : word(قابل ویرایش)تعداد صفحات65
موسیقی ، چنان که در وصفش گفته اند ، وسیله ای برای بیان احساسات و نشان دادن حالات درونی انسان است و به همین دلیل یکی از لطیف ترین وزیباترین هنرها به شمار می رود. به طور کلی می توان هنرهای زیبا را ارزنده ترین و اصیلترین جلوه های فرهنگی ملتها دانست . زیرا فرهنگ عبارت از مجموعه تلاشها و کوششهایی است که افراد ملتی در طی دوران تاریخ طولانی و دامنه دار خود برای دست یافتن به زندگانی آرمانی به عمل آورده اند. از اینجاست که هنرها و از جمله آنها ، موسیقی می توماند نموداری از ذوق ، سلیقه ، روحیه و احساس آن ملت باشد . پژوهش درباره تاریخ موسیقی دیوان به آن هم به صورت علمی وصحیح ، کار بسیار دشواری است ، به ویژه آنچه مربوط به دوران های باستانی می شود ، که کمبود یا فقدان مدارک هستند به این دشواری می افزاید . همچنان که بازتاب ذوق و سلیقه که از عوامل اصلی و بنیانی موسیقی محسوب می شود ، به گونه ای دیگر کارپژوهش را دشوار و پیچیده می کند. نکته دیگر این که ، نباید دایره پژوهش را به مرزهای کنونی ایران محدود و منحصر ساخت زیرا بسیاری از نقاطی که براثر رویدادهای ناگوار تاریخی از میهنمان جدا شده اند ، درگذشته جزء مراکز مهم فرهنگی و اجتماعی وحتی هنری و علمی ایران به شمار می رفته اند. و با اآن که به ظاهر جدایی گرفته اند ، نام و یادشان در ردیف های موسیقی سنتی ایران و آهنگهای زیبای ایرانی مخلد شده است . به عنوان مثال موالیان ، یا چنان که در شعر رودکی آمده است موایان ، نام محلی بوده است در بخارا که موالی یا متعلقان سلطان در آنجا سکونت داشته اند ( فرهنگ نفیسی ، صفا (رودکی ) ) و اکنون اسم گوشه ای است در دستگاه همایون (صفوت ، 97) یا گوشه خاوران در دستگاه ماهور (همان ) که نام ناحیه ای در شمال خراسان بوده و شامل شهرهایی چون نسا و ابیورد ( مقین ) که در رباعی منسوب به ابوسعید ابی الخیر نیز از آن یاد شده است : (سرتاسر دشت خاوران سنگی نیست ).
از آنجا که موسیقی در عین بی زبانی ، زبان آور توانایی برای بیان احساس است یا به دول اخوان الصفاء : آن زبان آوری زبانش نی و با درنظر گرفتن این که احساس یکی از جلوه های مشترک عاطفی و روانی بشر محسوب می شود فاقد دید نیست که خیلی زود می تواند از نقطه ای به نقطه ای دیگر یا از ملتی به ملتی دیگر منتقل شود. بدین ترتیب نمی توان موسیقی کشورهای مجاور ایران را به کلی جدا از ایران دانست ؛ به ویژه که عواملی مانند جنگهای طبیعی یا جاده ابریشم در این انتقال سهم بسزایی داشت . از آنجا که روابط بازرگانی از راه خشکی و دریا در روزگاران گذشته وحتی در دورانهای باستانی تاریخ ایران گسترش داشته وکالاهای کشورهایی مانند چین و هند از طریق ایران به سوریه نه فلسطین ، بیزانس ( روم شرقی ) و متصرفات آسیایی آن برده می شد می توان احتمال داد که موسیقی هم در جریان داد و ستد بوده است . از این رو شاید بتوان گفت سازی که به نام پی پا در چین رواج داشته دور ژاپن هم بهخ اسم پیوا مشهور و متداول بوده ، درحقیقت باید یک نوع عود دسته کوتاه باشد ، که چون عود همان بربط ساز اصیل و باستانی ایرانی است (الخوارزمی ، 137) و به علت ساخته شدن از چوب عود یا درخت بلسان بدان عود گفته اند ، به این نتیجه می رسیم که ریشه ایرانی دارد . به طور کلی می توان تاریخ موسیقی در ایران را به دو دوران اصلی تقسیم کرد . دوران باستانی و د وران اسلامی ، که هر یک از آن دو به نوبه خود می تواند دارای تقسیمات فرعی باشد ، چنان که دوران باستانی یا پیش از اسلام را می شود شامل دوره اساطیری و نزدیک به تاریخ مانند : پیشدادیان و کیانیان در شاهنامه فردوسی ، هخامنشی ، پارتی یا اشکانی وپارسی یا ساسانی دانست و از دوره سلوکی به لحاظ غیر ایرانی بودن صرف نظر کرد .
چون گفته اند تاریخ هر علمی ، به یک معنی ، نمودار آن علم است ، بنابراین تاریخ موسیقی ایران از یک شو می تواند سیر تاریخی ، و تطور این هنر زیبا را در ایران نشان بدهد و از سوی دیگر مبین استحاله نظام علوم موسیقی ایران و تکامل تدریجی آن باشد .
موسیقی ایران پیش از اسلام
موسیقی ایران در دوران باستان :
استقرار اقوام مهاجر در بخشهای غربی فلات ایران ، مربوط به سده هشتم (ق.م) است . اسناد ومدارکی که از دوره آشوری به دست آمده این اقوام را از نژاد آریایی معرفی می کند و خویشاوندی آنان را با اقوامی که در هندوستان اسکان گرفته بودند به یاد می آورد . گروهی که درهندوستان ساکن شده بودند آیینها و اعتقادهایشان را د ر « وداهای» باستانی منعکس کرده بودند. مطالعه در این متون نشان میدهد که زبان این اقوام ، بسیاری از اعتقادات دینی و آداب ورسوم آنها با آریاییان مستقر در فلات غربی ایران مشابهت داشته است .
تحقیقاتی که در آمریکا درباره موسیقی عصر آشوریان شده راهی به جهان تاریک و ناشناخته کهن و موسیقی فراموش شده آنها باز کرده است . درحال حاضر، الات موسیقی آن عهد بازسازی شده اند و بسیاری از نغمه های قدیمی با استفاده از الواح کهن ، آواهای شعری ، ریتم (وزن ) های اوراد و سرودهای مذهبی و سایر عوامل به جای مانده بازسازی وحتی اجرا و ضبط شده اند.
عقایدی که درمورد موسیقی باستانی ذکر شده نزد همه مستشرقان کم و بیش مشترک است و روی هم رفته می توان درمورد موسیقی اعصار باستان ایران نیز آنها را حجت دانست و درعهد باستان ، موسیقی ابتدا وسیله ارتباط بود واولین آلات موسیقی ، اگر حنجره انسان را نیز جزو آلات موسیقی ندانیم ، طبلهای بزرگ بود که برای اعلام خبر و اعلام خطر به کار می رفت . بعدها موسیقی حزوی از آیین و باورهای مردمی شد و درمراسم مذهبی مراسم کار و جشنها و سوگها به کار می رفت . از تمدنهای باستانی ایران نقشهایی در منطقه جنوب (خوزستان ) و منطقه لرستان باقی مانده که حاوی تصاویر نوازندگان ، آلات موسیقی و وضعیت اجرا کنندگان است . 1
نقش مهر ،چغا میش خوزستان ، 3400 ق.م .
کهن ترین ارکستر جهان
« لوئیس وان دن برگ » در کتاب « باستانشناسی ایران »( ترجمه دکتر عیسی بهنام ) از یک نقش حجاری شده تمدن ایلامی (عیلامی ) در منطقه « کول فرعون » یاد می کند. این منطقه در جنوب ایذه یا « مال امیر» (مالمیر) واقع شده است . در این نقش حجاری شده ، کاهنان یک معبد دیده می شوند که قربانی خود را هدیه می کنند و سه نوازنده چنگ و یک نوازنده دایره (دف) مشغول نوازندگی می باشند. نوازندگان در بالای نقش و قربانی کنندکان در پایین نقش دیده می شوند و این لوح که تاریخ آن به قرن هشتم قبل از میلاد می گردد مربوط به تشریفات مذهبی پادشاه « هاتی » است که خود در آن نقش دیده می شود چنگ که دست آنهاست مشابه چنگی است که درحجاری نوازندگان و خوانندگان دوره آشور بانی پال در اوایل قرن هفتم (ق.م) دیده می شود. یازده نوازنده و خواننده در این نقش دیده می شوند . هشت نفر چنگ می زنند ، یک نفر چنگی از نوع دیگر می نوازد دو نفر نای (نی ) می زنند. یک نفر طبل می زند و پانزده دختر خواننده همراه با صدای ساز نوازندگان دست می زنند. در یک نقش حجاری شده دیکر که اکنون در موزه لوور نگهداری می شود و مربوط به منطقه شوش دانیال است نوازنده ای مشاهده می شود که درحال نواختن سازی شبیه طنبور امروزی است .
موسیقی ایران
