هنرهای اسلامی:
اقوام و ملل جهان در آشنایى با هنر و بهره ورى از آن تقدّم و تأخّر دارند.
ایرانیان و رومیان، سده ها پیش از ظهور اسلام با هنر آشنا شده بودند و هر یک از این دو قوم، همزمان با ظهور اسلام، سنتهاى هنرى چند صد ساله داشتند.
نخستین عربهاى مسلمان، نگاه خود را بر آثار هنرى جهان هنگامى انداختند که یک دسته از سپاهیان آنان در مشرق، کاخ رها شده پادشاه ساسانى را در تیسفون تصاحب کرد و دسته دیگر در بیزانس پیشروى کرد و صحراى سینا را در نوردید و به سال ١٨ق به مصر رسید و شهر اسکندریه را در اختیار گرفت.
ویژگى منحصر به فرد اسلام و نیز عاملى که موجب گسترش جهانى آن شد، آمیزشى است که از عناصر قومى و جهانى در آن حضور یافته است.
اسلام، آغوش خود را به سوى همگان باز کرد و برابرى و برادرى عموم مؤمنان را در پیشگاه خداوند، از هر نژاد و ملتى که بودند، اعلام کرد.
در نتیجه این روش، میراث هنر اسلامى عبارت بود از شیوه آمیخته صدر مسیحیّت و بیزانسى همراه با بازتابهایى از صورتهاى هنرى یونانی (هلنى) و رومى و مجموعه وسیعى از سنتهاى ایرانى.
عربستان پیش از اسلام، از نظر هنرى سواى خط عربى که بالقوّه آمادگى پذیرش زینتهاى هنرى را داشت، و بعدها، از سده سوم تا نهم هجرى، آن زینتها را یافت، از درون مایگى چندانى برخوردار نبود.
شعر و سرود بیشترین هنر عرب بوده است تا آن که فتوحات مسلمانان آنان را با دیگر مظاهر هنر آشنا ساخت و موجب شد تا آن چادرنشینان ناگهان دیده بر کاخهاى ایرانیان و کلیساها و پرستشگاههاى یونانیان و رومیان با آن همه گوهرهاى درخشان و موزائیکهاى زرین و ظروف شیشه اى و سفالهاى نقاشى شده و عاجهاى کنده کارى شده و ابریشمهاى بافته شده گشودند.
از پایان سده اول هجرى فرمانروایان مسلمان، در نواحى مسخر شده، ساخت مسجدها و کاخهاى با شکوه را آغاز کردند و کوشیدند تا آثارى بزرگتر و با شکوه تر از بناهاى دوران پیش از اسلام به وجود آورند.
بیشتر نخستین معماریهاى اسلامى در کشاکش روزگار شکل و هیئت اصلى خود را از دست داده است؛ زیرا سازندگان آنها که استادکاران ایرانى، مصرى، شامى و رومى بوده اند عادت داشته اند که شـیو ه هاى معمول خود را در ساختن آن بناها به کار برند.
از اوایل سده دوم هجرى به بعد که کم کم سنتى معین و مشخص در هنر اسلامى به وجود آمد و رو به کمال گذارد، ناگزیر، آن ویژگى هاى قومى و ملّى را از بناهایى که نیاز به تجدید داشتند مى گرفت و همه را بر سنت هنر اسلامى منطبق مى ساخت.
معمارى:
معمارى اسلامى در هیئت و شکل سه نوع بناى عمده به ظهور رسید:
۱- مساجد؛
۲- مدارس؛
۳- آرامگاه ها
«مسجد جامع دمشق» که بین سالهای ۸٧ تا ٩۶ق و روزگار «ولید» بر جای پرستشگاه ژوپیتر (خداى خدایان روم) ساخته شد، و در شمار کهن ترین بناهاى اسلامى است؛ دیوارهایى پوشیده از موزائیک کارى شیشه اى به روش خاص بیزانس داشت.
یک بناى دیگر آغاز عهد اسلامى، کاخ هشام بن عبدالملک (حک: ۱۲۵- ۱۰۵ق) است که (سراى زمستانى) خوانده مى شد و در بیابانى خالى از سکنه و سوزان در نزدیکى اریحا برافراشته شد و باغ «خربة المفجر» (جایی که آب برآید) آن را در میان گرفته بود و بیشتر آن، در زلزله سال 131ق ویران شد. بی شک باید ایرانیان که به داشتن باغها و کاخها پرآوازه بودند، در ساخت خربة المفجر همکارى کرده باشند.
یک سال پس از مرمت گرمابه کاخ خربةالمفجر، خلافت امویان برافتاد و عباسیان که از پشتیبانى ایرانیان برخوردار بودند، دارالخلافه را از دمشق به بغداد بردند و براى این مقصود صد هزار کارگر در مدت چهار سال کار کردند تا بغداد بتواند شکل یک پایتخت باشکوه را به خود بگیرد.
بغداد به شکل دایره اى ساخته شد و مرکز شهر را حصارى درمیان گرفته بود که درون آن حصار، کاخهاى سبز گنبد خلفا همچون کاخهاى شاهنشاهان ایران برافراشته گردید.
ایرانیان در ساختن این شهر و فراهم آوردن اسباب و اثاثیه زیباى آن، نقش عمده داشتند.
زیگموند و لنتفرد، فرستادگان شارلمانى، بغداد عهد هارون الرشید را زیبا و دیدنى، و خلیفه و بزرگان دربار را مردمى با فرهنگ و کاخ خلیفه را جایگاه فراهم آمدن دانش پژوهان و دانشمندان سرزمینهاى مختلف دانسته اند.
مسجد جامع سامرا:
بزرگترین مسجد جهان اسلام از نظر مساحت بوده و در طی سالهای852-848 میلادی (235-231ق) به دستور المعتصم و المتوکل عباسی ساخته شد.
این مسجد به دلیل داشتن مناره حلزونی که پیچ حلزون آن بر خلاف چرخش عقربه های ساعت به بالا می رود، منحصر به فرد است و بعضی ساختار این مناره را الهام گرفته از برج بابل می دانند.
ارتفاع مناره 52 متر و مساحت کل مسجد 38000 متر مربع می باشد و گنجایش حدود 8000 نمازگزار را دارد.
مسلمـانـان اســپانــیا مى کـوشـیدند تا پایتختشان، قــرطـبه (Cordoba) از نظر ثروت، شکوه، دانش و هنر با بغداد برابرى کند.
قرطبه عهد خلافت عبدالرحمان سوم (سده چهارم هجرى) به اوج مجد و عظمت رسید و سوداگران و جهانگردان و هنرمندان اسلامى از هر سو بدان جا روى می آوردند.
مسجد جامع قرطبه با مناره هاى بلندش و ستونهاى متعددش یکى از نمونه هاى زیباى هنر اسلامى در اسپانیا و در جهان اسلام است.
این مسجد در عهد عبدالرحمان اول بنا شد و عبدالرحمان دوم و حکم دوم و منصور هر کدام بخشهایى بر آن افزودند.
با آن که این مسجد امروزه به یک کلیسا بدل گشته است، اما هنوز قداست اسلامى اش بر نزهت مسیحى اش مى چربد.
براى عبدالرحمان سوم در چهار میلى قرطبه به مدت سیزده سال کاخى برافراشته گشت که «مدینه الزهرا» خوانده شد و یکى از نمونه هاى بارز هنر اسلامى عهد خلفاى اموى در آندلس است و اگرچه رو به ویرانى گذاشته، اما بخشهایى از آن مرمّت شده و نگهدارى مى شود.
قاهره یکى دیگر از کانونهاى تجلى هنر اسلامى به شمار مى آید.
فاطمیان مصر، به ویژه المستنصر، که توانگرترین آنان بود، در آنجا کتابخانه اى برپا داشتند که صدها قرآن نفیس و آراسته داشت.
شهر فسطاط، پایتخت پیشین مصر هم که بر کنار رود نیل قرار داشت، همچنان مرکز بازرگانى صنایع مصر بود.
قاهره که در یک میلى کنار نیل بر سر راه کاروانروى قدیم به سوى دریاى سرخ براى پایتخت شدن ساخته مى شد، بارویى بلند با هشت دروازه و کاخهایى باشکوه داشت.
از آن میان، کاخ خلیفه فاطمى دوازده تالار داشت که هریک از دیگرى زیباتر بود.
ناصرخسرو قبادیانى، که در سیاحتش به جانب کعبه از آنجا دیدن کرده بود، آخرین ایوان کاخ را مفروش و داراى پرده هاى اطلس سبز و اورنگى بزرگ با نقشهاى شکارگاه وصف کرده است.
از آن کــاخ، امروز جز تیـــرهای سقف، کــه بر آن مجـــالسی از زندگی درباری و روستــایی کنده شده و در آن شکـــارگران و بازداران و نوازندگــان عـود پرداخته شده اند، چیز دیگـری بر جای نمانده است.
سخن از هنر اسلامی مصر بدون یادآوری از «سوق القنادیل» یا بازار چراغان در فسطاط ناتمام مى ماند.
سوق القنادیل، یکى از مراکز تجمع داد و ستد اشیاء هنرى و صنعتى آن روز جهان اسلام بود.
در گذر زمان، قدرت فاطمیان هم جاوید نماند و سرانجام با هجوم ترکان سلجوقى از آسیاى میانه، که از راه ایران و بغداد و بیزانس مى آمدند و به سال 464ق به فلسطین رسیدند، رو به زوال گذاشت.
در آن سال سلاجقه، مصریان را از فلسطین راندند و بیت المقدس را تصرف کردند و این باعث شد تا صلیبیان به قصد تصرف دوباره اورشلیم به قلمرو حکومتهاى اسلامى بتازند و در این نبردها با بسیارى از شگفتیهاى فرهنگ و هنر مشرق زمین آشنا شوند.
به سال 6٩ق عبدالملک بن مروان، خلیفه اموی، در بخش شمالى مسجدالاقصى و برفراز صخره، گنبدى با شکوه ساخته بود (قبة الصخره) که با گنبد کلیساى مزار عیسى (ع) برابرى مى کرد و صلیبیان مهاجم را به حیرت مى افکند.
دیوار هشت گوش آن بنا و گنبد فراز آن، همه با موزائیک پوشانده شده بود.
در داخل مسجد صخره مقدس قرار داشت و پیرامون آن را ستونهایى با سرستونهاى زرین فراگرفته بود.
شامل 151 اسلاید powerpoint
دانلود پاورپوینت هنر در تمدن اسلامى (دکتر علی اکبر ولایتی)