مشخصات این فایل
عنوان: معماری بناهای شهر قزوین در دوران صفوی
فرمت فایل : word( قابل ویرایش)
تعداد صفحات: 27
این مقاله درمورد معماری بناهای شهر قزوین در دوران صفوی می باشد.
خلاصه آنچه در مقاله معماری بناهای شهر قزوین در دوران صفوی می خوانید :
شاردن که از مجموعه کاخ های صفوی دیدن کرده ، نوشته است : کاخ شاه طهماسب را طبق طرحی که یک معمار ترک داده بود بسیار کوچک ساخته ، ولی شاه عباس کبیر آن را تغییر داده و فوق العاده عظمت بخشید. دور به نظر می آید که این عمارت چهل ستون عظمت آن کاخ تغییر یافته توسط شاه عباس را داشته باشد .
عمارتی به نام چهل ستون که جزء کاخ شاهی در باغ سعادت آباد بوده ،در زمان سلطنت شاه طهماسب ، محل پذیرایی میهمانان و سفرای خارجی بود . عبدی بیک از آن به نام ایوان های شاهی نام برده است . ایوانها در دو طبقه و ستوندار بوده اند و در جلوی آن آب نمایی قرار داشت ، بنا پوشیده از نقاشی های فراوان همراه با کاشی کاری بود. ( امیر غیاثوند ص 38 )
سنان بیک ، وزیر اعظم سلطان سلیمان قانونی ـ پادشاه عثمانی ـ‌در ایوان این عمارت تحفه و هدایایی که آورده بود ، عرضه کرد . این عمارت محل تاجگذاری سلاطین صفوی بود. چنانچه شاه عباس روز اول سلطنت به ایوان چهل ستون آمد . شاه اسماعیل دوم در روز چهارشنبه 27 جمادی الاول 984 در ایوان آن بر تخت نشست . حیدر میرزای ولیعهد طبق توصیه مادر به این عمارت در آمد تا در صورت مرگ شاه ،در ایوان چهل ستون بر تخت سلطنت جلوس نماید .
مراسم جشن اول سال نیز در این عمارت انجام می شد. مؤلف عالم آرای عباسی می گوید : نوروز سال های 6و5 -1004 در ایوان چهل ستون برقرار شد . از قراین پیش گفته پیداست که عمارت موجود . موسوم به چهل ستون ، گنجایش و ظرفیت کارکرد و فعالیت های تشریفاتی و به تخت نشستن و مراسم ایام نوروز را ندارد و نامش را از بنای دیگری که در حقیقت بزرگ ترین کاخ مجموعه سعادت آباد بوده و چهل ستون نامیده می شده گرفته است . این بنا ممکن است یکی از عمارت های دولت خانه یا بنای واقع در باغچه حرم بوده باشد، که بیشتر می توان با کاخ هشت بهشت که در باغچه حرم در جانب غربی مجموعه قرار داشته،وفق داد.( مجابی ص 489 ) بنای موجود در حد و حدود یک کاخ خصوص با وسعتی کم است یا شاید کاخ نبوده و تنها کوشک مرکزی میان باغ بوده است.
تا حدودی می‌توان روشن کرد که نام عمارت صفوی موجود در قزوین ابتدا چهل ستون نبوده اما بعدها به این نام شهرت یافته است. این عمارت تا پیش از 130 ه.ق به کلاه فرنگی شاه طهماسب معروف بوده . چنانکه شاهزاده فرهاد میرزا معتمدالدوله هنگامی که از زیارت خانه کعبه باز می گشته است در قزوین شاهزاده میرزا عضدالدوله فرماندار قزوین از وی استقبال و پذیرایی نموده و در این باره در کتاب هدایه السبیل و کنایه الدلیل چنین می نویسد : روز جمعه نوزدهم ربیع الاول سنه 1293 هجری قمری صبحی به تماشای باغ کلاه فرنگی شاه طهماسب اول رفتیم ، خیلی خراب و ویران شده بود . ( مینو در ص 609 )
ناصر الدین شا ه در سفر اولش به فرنگ که از قزوین می گذرد ، دستور می دهد تا باقرخان ( سعدالسلطنه )بناهای سلطنتی را تعمیر کند . هم او در سفر سوم ، هنگام بازگشت در خاطراتش از تعمیرات خوب سعدالسلطنه تعریف و تمجید کرده است . تاریخ این تعمیرات بین 1306 تا 1312 هـ . ق تخمین زده می شود. اما می دانیم که پس از این تاریخ عمارت مذبور به چهل ستون شهرت یافت . شاید به خاطر ستونهایی که در اطراف عمارت ساخته شد. اگر هشت ستون قطور نبش طبقه پایین را به حساب نیاوریم ، چهل تا ستون در طبقه همکف و بالای عمارت دیده می شود .
بنا هم در دست حاکمان و فرمانداران وقت بود تا اینکه از سال 1330 هجری قمری (1267 خورشیدی ) به بعد عمارت و باغ به اختیار فرماندهان و افسران سوئدی ژاندمری گزارده شد .اداره مذبور در طرف شمال شرقی این عمارت ، به فاصله تقریبی صد گام بیمارستانی احداث کرد که اکنون هیچ اثری از آن نیست . از 1300 خورشیدی به بعد ،عمارت در دست فرمانداری بوده و تغییراتی در آن دادند که یکی تغییر راهروی طبقه بالاست و دیگر آنکه دو اطاق کوچک تر را از تالار جدا کرده به دفتر اختصاص داده اند . ( مینودر ص 609) طی این سال ها اندک اندک بسیاری از بخش های باغ سعادت آباد ویران شد و بناهای دیگری در آن جایگزین گردیدو خیابان کشی های جدید وضعیت را کاملا دگرگون ساخت .
از سال 1334 ، بنا به موزه هنرهای معاصر تبدیل شد و طبقه بالا نیز پس از مرمت تحویل فرمانداری گردید و به زودی در سال 1336 ، اقداماتی در آن به عمل آمد و کلیه فضاهای فوقانی و تحتانی به موزه اختصاص یافت . از آن زمان تا به حال، عمارت چهل ستون به عنوان موزه کاربرد دارد و کتابخانه ای نیز در آن دایر شد . طی سال های گذشته ، اقدامات مرمتی زیادی در آن صورت گرفت و محوطه سازی اطراف نیز کامل گردید . که در بخش های آتی بدانها مفصلا اشاره خواهد شد .
سابقه و سلسله مراتب ساختمانی
در بخش پیشین سعی شد که پیرامون شکل گیری و نقش بنایی که نامش چهل ستون است و در حال حاضر وجود خارجی دارد ، بحث و بررسی صورت گیرد، ولی یافتن هویت فعلی این بنا که عمارتی قابل توجه و بحث در معماری دورة صفوی است ،امری دشوار، و در شرایط کنونی که بر این تحقیق حکم فرماست ،ناممکن و با حدس و گمان همراه است . مگر اینکه کار ویژه پژوهش میدانی در عمارت و نیز کاوش هایی در اطراف و محوطه باغ سلطنتی سعادت آباد صورت گیرد تا حقیقت موضوع آشکار گردد. به هر جهت با تکیه بر مطالب پیش گفته و داده های موجود ،آنگونه که در پی خواهد آمد روند شکل گیری و سوابق و دوره‌های معماری آن را نمی توان با اطمینان دسته بندی و ارائه نمود . اما این نظم و سلسله مراتب ساختمانی نزدیک به درستی است.
1 – عمارت کاخ چهل ستون (فعلی ) قزوین ، در زمان حکومت شاه طهماسب صفوی ،همزمان با ساخت باغ ـ شهر سلطنتی سعادت آباد به عنوان یکی از کاخ های موجود در آن، احداث گردید. بنیان آن در حدود سال 951 شروع و در سال 965 ه.ق به اتمام رسید . نوع طرح ( نقشه ) ونقاشی های اوایل صفوی و همچنین قرارگیری وجود این نقاشی ها در زیر لایه های دورة بعد صفوی ، نیز مؤید این تاریخ ساخت است. برخی از نقاشی های کاخ منسوب به شاه طهماسب می باشد ، که خود در این هنر دستی داشت .
2ـ در زمان شاه عباس (996 تا 1006 ه.ق ) احتمالا تغییراتی در بنا حاصل شد . برخی معتقدند که بنا ابتدا در یک طبقه ساخته شد و بعدها در زمان شاه عباس یک طبقه دیگر بدان افزوده گردید . اما این امر ناممکن به نظر می رسد . ولی آثار نقاشی های دورة متاخر صفوی و تغییرات برخی دهانه ها و پایه ها در این زمان شناسایی شده است . ممکن است طبقه دوم به طور اساسی تغییر یافته باشد .
3ـ پس از انقراض سلسله صفوی ، ویرانی هایی که در اثر عدم نگهداری و توجه در مجموعه کاخ های سلطنتی بوجود آمد ، از جمله عمارت فعلی تخریباتی در آن ایجاد شد به طوری که این ویرانی تا اواسط دورة قاجار نیز ادامه داشت .
4¬¬ ـ در زمان حکومت ناصرالدین شاه قاجار در عمارت تعمیر و تغییر صورت گرفت . ناصرالدین شاه در پی نگرانی از ویرانی های کاخ های صفوی، دستور داد تا به وضع درستی تعمیر شود . فرماندار قزوین مامور اجرای این فرمان شد ، ( حدود سالهای 12ـ1306 ه.ق ) اضافه شدن رواق ستوندار دور بنا در طبقه همکف ، تعویض شیروانی و هم چنین نقاشی های زیر سقف از اقدامت تعمیراتی این دوره است . معمولا ساخت اینگونه سقف های شیروانی در بسیاری از بناها و کاخ های این دوره مرسوم بود . اکثر درگاه های داخلی یا روزن ها تنگ یا کوتاه و یا بسته شدند که قاعدتا نوعی چاره اندیشی در برابر مشکلات سازه ای ساختمان بوده باشد . بر روی بسیاری از صفحه های نقاشی های دوره صفوی در این زمان ،تصاویر دیگری جایگزین شد که به هیچ وجه ظرافت نقاشی های صفوی را ندارد . کاشی کاری موجود بر پیشانی قوس های رواق پایین مربوط به این زمان است . حوض آبی نیز در این زمان احداث گردید . و مسیر جریان آب تغییر یافت .از این زمان به بعد ، نام بنا بیز به چهل ستون تغییر یافت .
5 ـ در اوایل حکومت رضاخان که عمارت در اختیار فرمانداری وقت بوده، (1300 خورشیدی به بعد ) پله ارتباطی تعبیه شده در گوشه بنا را مسدود کردند و با بستن ایوان شمالی ،پله خانه در آن ایجاد نمودند که به طبقه بالا مرتبط میشد . بقیه ایوان ها نیز بسته شد . باغ اطراف عمارت اندک اندک تصرف شد و در آنها ساخت و ساز صورت گرفت . از جمله بخش شمالی ( سبزه میدان) به مکانی عمومی که محل اتصال چند خیابان است تبدیل گردید .
6 ـ با در نظر گرفتن کاربری موزة هنرهای زیبا برای عمارت ، اولین اقدام تعمیراتی پس از قاجار ، در دوره جدید از سال 1334 خورشیدی آغاز شد. و از سال 1347 به بعد ، اقدامات مرمتی به طور اساسی در آن صورت گرفت.
بخشی از فهرست مطالب مقاله معماری بناهای شهر قزوین در دوران صفوی
تحلیل مسائل پیرامون مرمت ۴
ویژگی ها، تحولات و گسترش شهر قزوین در دوران صفوی ۷
پیش از صفوی ۷
زمان صفوی ۸
توسعه شهر صفوی ۹
حدود شهر صفوی ۱۲
باغ شهر سلطنتی سعاد آباد قزوین ۱۳
موقعیت عمارت ۱۸
بنیان و ماهیت عمارت چهل ستون ۱۹
سابقه و سلسله مراتب ساختمانی
دانلود مقاله معماری بناهای شهر قزوین در دوران صفوی
