تاریخ شیمی به سلسله اتفاقاتی اطلاق میشود که از زمان باستان تاکنون برای دانش شیمی اتفاق افتادهاست. تا ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد، تمدنهای باستان از ابزارهایی استفاده میکردند که سرانجام اساس تنوع شاخههای شیمی شدند. برای نمونه استخراج فلزها ازسنگ معدن، سفالگری با استفاده از لعاب، تخمیر آبجو و شراب، تهیهٔ رنگدانه برای لوازم آرایشی و نقاشی، استخراج مواد شیمیایی از گیاهان برای دارو و عطر، تهیهٔ پنیر، ریسندگی، دباغی کردن چرم، تهیهٔ صابون از چربی، ساخت شیشه و ساخت آلیاژهاییمانند برنج.
در گذشته تلاش برای بیان طبیعت مواد و چگونگی دگرگونی آنها ناموفق بود. دانش پیشرفتهتر کیمیاگری نیز در این مورد ناتوان بود. به هرحال دانش کیمیا به کمک انجام تحقیقات اولیه و ثبت نتیجهها، پایهگذار شیمی مدرن بود. تغییر نگرش در شناخت مواد، زمانی شروع شد که رابرت بویل در سال ۱۶۶۱ در کتاب شیمیدان شکاک میان شیمی و کیمیا تفاوت قائل شد. پس از آن شیمی با تلاشهای آنتوان لاووازیه و ارائه قانون پایستگی جرم، به یک دانش تکاملیافته تبدیل شد. دغدغهٔ هر دو دانش کیمیا و شیمی شناخت طبیعت مواد و چگونگی دگرگونی آنها بود، اما تنها شیمی از شیوههای علمی قوی بهرهمند شد. با کوششهای ویژهٔ جوسایا ویلارد گیبز تاریخ شیمی با ترمودینامیک رابطهٔ عمیقی پیدا کرد.
تاریخ شیمی از آغاز تاکنون با صنعت رابطهای مستقیم داشتهاست. در ابتدای دوران مدرن در اروپا، شیمی از ترکیب دانستههای باستان با فعالیتهای دانشمندان مسلمان در قرون وسطی توسعه یافت. سپس شیمی در کنار فیزیک توانست ماهیت درونی مواد را شرح دهد. امروزه شیمی دانشی بسیار پیچیدهاست که بخشهای زیادی با اهداف متنوع در زمینههای مختلف فناوری دارد.
دوران باستان (۴۰۰۰–۳۰۰ پ. م)
مسلماً نخستین واکنش شیمیایی که بشر توانست آن را کنترل و مهار کند، سوختن و آتش بود.آتش برای مردم باستان، یک نیروی عرفانی بود که میتوانست یک ماده را به یک مادهٔ دیگر تبدیل کند در حالی که نور و گرما نیز میبخشد. آتش بر بسیاری از جوامع تأثیر گذاشت. به طوری که فعالیتهای روزمرهای مانند آشپزی و تهیه نور و گرما تا فناوریهایی مانند سفالگری، تهیهٔ آجر و ذوب فلزها همگی وابسته به آتش بودند. آتش سبب کشف شیشه و نحوهٔ پالایش فلزها شد و همین امر پایهگذار دانش متالورژی یا شناخت مواد شد. در اوایل نیاز زیادی به دانستن شیوههای پالایش فلزها بود به ویژه در مصر باستان (۲۶۰۰ پ. م) که طلا فلزی گرانبها به شمار میآمد. کشف آلیاژها باعث شروع عصر برنز شد. نخستین شواهدی که نشان میدهد انسانهای باستان در زمینهٔ دانش متالورژیفعالیت داشتند، مربوط به هزارههای پنجم و ششم پیش از میلاد است. پس از آن دانش متالورژی برای یافتن چگونگی ساخت سلاحهای جنگی برتر به کار گرفتهشد.
مصر باستان
مصریان باستان در زمان پیش از پادشاهی قدیمی توانستند نوعی سفال براق بسازند که به سفال مصری معروف است. در آن زمان این صنعت گرانبها تلقی میشد چراکه این سفالها از خاک رس تهیه نمیشدند و از سیلیس و مقادیر کمی آهک و جوش شیرین به دست میآمدند. مصریان باستان در زمینهٔ متالورژی نیز توانا بودند و نوشتههایی به خط هیروگلیف مصری مربوط به ۲۶۰۰ سال پیش از میلاد موجود است که طلا را توصیف میکنند. کیمیا در میان مصریان باستان نیز رواج داشت. کیمیای مصری را بیشتر از طریق نوشتههای فیلسوفان یونانی میتوان شناخت. دیوکلتیان، امپراتور روم هنگام حمله به مصر دستور سوزاندن اسنادی که مربوط به کیمیا باشد را داد و به همین دلیل نوشتههای مصری کمی دربارهٔ کیمیا باقی ماندهاند که مهمترین آنها پاپیروس استکهلم و پاپیروس لیدن هستند. مصریان عقیده داشتند که علم کیمیا توسط تحوت، خدای دانش و خرد پدید آمدهاست.
ایران باستان
سفالینههای خاکستری با لعاب سیاه در ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد در تپه حصار و تپه سیلک به وجود آمدند. این سفالها نخستین نوع سفالهای لعابداری هستند که شناختهشدهاند. ایرانیان باستان برای خودآرایی از موادی مانند سرخاب، وسمه و سرمه استفاده میکردند که این مواد را از چربی حیوانات یا خاکستر به دست میآوردند و به آنها رنگدانههای طبیعی میافزودند. در آن دوران فیروزه به خاطر رنگ زیبایش مورد توجه بود و ایران تنها کشوری بود که این سنگ گرانبها را استخراج میکرد.
یونان باستان
فیلسوفان تلاش میکردند تا بدانند چرا مواد مختلف خاصیتهای متفاوت (رنگ، بو و غلظت) و حالتهای متفاوت (جامد، مایع و گاز) دارند و با شیوههای متفاوت با یکدیگر واکنش میدهند. در این زمان فیلسوفان یونانی نخستین نظریهها را دربارهٔ شیمی و طبیعت ارائه کردند که تاحدودی این نظریهها متأثر از فرهنگ و تمدنهای زمان خود بود. برای مثال، تالس تصور میکرد آب عنصر اصلی سازندهٔ جهان است. دویست سال پس از او ارسطو از «عناصر چهارگانه» سخن گفت و اعتقاد داشت که جهان از چهار عنصر آب، هوا، خاک و آتشساختهشدهاست.
ارائهٔ نظریهٔ اتمی به دوران یونان باستان بازمیگردد. نظریهٔ اتمی مربوط به ۴۴۰ سال پیش از میلاد است. لوکرتیوس (۵۰ پ. م) در کتابی به نام «طبیعت چیزها» (به یونانی: De Rerum Natura) به اندیشههای دموکریت و لئوکیپوس اشاره میکند. دموکریت ادعا میکرد که همهٔ مواد از ذرههای تجزیهناپذیری به نام اتم تشکیل شدهاند.
فهرست مطالب:
تعریف تاریخ علم
سرگذشت تاریخ علم
مراحل اساسی روش علمی
علم و روش زندگی
تفاوت قانون تجربی و نظری
ارتباط علم با فلسفه
تقسیم بندی تاریخ علم از بعد زمانی
تقسیم بندی تاریخ علم شیمی از بعد زمانی
واژه های کیمیا و شیمی از دید تاریخ
مصر باستان
بین النهرین
منطقه اژه
فینیقیها و اختراع الفبا
یونان باستان
سقراط
افلاطون
ارسطو
شکل گیری کیمیاگری
هرو
ایران باستان
هند باستان
چین باستان
کیمیاگری مصری
نظرهای کیمیاگران چینی
شکل گیری کیمیای اسلامی
کیمیاگران جهان اسلام
انتقال شیمی به سرزمینهای اروپایی
ترجمه آثار علمی مسلمانان به لاتین
انتقال کیمیاگری از مسلمانان به اروپا
برخی از کیمیاگران اروپا
قرار گرفتن شیمی در خدمت پزشکی
پایان دوران کیمیاگری
انتقال کیمیاگری به شیمی
چگونگی شکل گیری نظریه فلوژیستون
بحثی پیرامون میل ترکیبی
شناسایی برخی عناصر و ترکیبات شیمیایی در سده 18
شناسایی گازها
قانون لاوازیه
قانون نسبتهای معین
نظریه اتمی
جرم اتمی
راه یافتن الکتریسیته در شیمی
فرضیه آووگادرو
قانون همریختی
وزن ها و نشانه ها
آغاز شیمی آلی نو
نظریه رادیکالی در شیمی آلی و ایزومری
و...
پاورپوینت کامل و جامع با عنوان درس تاریخ علم شیمی در 167 اسلاید