فرمت فایل : WORD (قابل ویرایش)
تعداد صفحات:213
پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات عربی (M.A)
فهرست مطالب:
چکیده 1
مقدمه 2
فصل اوّل: کلیّات تحقیق
1-10 بیان مساله 4
1-20 سؤالات تحقیق 5
1-03 فرضیه‌های تحقیق 5
1- 04اهداف تحقیق 5
1-05 روش‌کار تحقیق 5
1-06 پیشینیه‌تحقیق 6
1-07 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق 6
1-08 جنبه جدید بودن و نوع آوری در تحقیق 7
1-09 دامنه زمانی و مکانی تحقیق 7
1-010 مشکلات و موانع تحقیق 7
فصل دوم: جایگاه دعا درآموزه‌های اسلامی (قرآن و روایات اسلامی)
2-10 دعا از منظر قرآن کریم 10
2-1-01 اهمیت دعا در قرآن 11
2-1-20 معانی دعا در قرآن 11
2-1-2-10 خواندن 11
2-1-2-02 پرسشکردن 12
2-1-2-30 فریادرسی 12
2-1-2-40 تشویق و‌ترغیب کردن 12
2-1-2-05 کمک خواستن 12
2-1-2-06 نامگذاری کردن 13
2-1-03 موضوعات دعاهای قرآنی 13
2 – 02 دعا از منظر روایات 30
2-2- 1-0 عناوین دعا از لسان روایت 30
2-2-1-01 دعا برترین عبادات 30
2-2-1-02 دعا محبوب ترین کارها نزد خداونددر زمین 30
2-2-1-03 دعا برترین عمل 30
2-2-1-04 دعا وسیله تقرب به خداوند 31
2-2-1-05 دعا سلاح مؤمن، ستون دین و روشنی بخش آسمان و زمین 31
2-2-1-06 دعا، بازگشایی در رحمت 31
2-2-1-07دعا کلید کامیابی و رستگاری 31
2-2-1-08دعا، وسیله رفع قضاء حتمی 32
2-2-1-09 دعا شفای دردها 32
2-2-1-010دعا، دفع بلا 32
2-2-1-011دعا، رهایی از خشم شیطان 32
2-2-1-012دعا، راهی برای رسیدن به مقام نزد خداوند 32
2-2-1-013دعا، سلاح پیامبران 33
2-2-1-014 دعا مغز عبادت 33
2-2-1-015دعا مخزن اجابت 33
2-2-1-016 دعا ، موثردر خدا شناسی 33
2-2-20 باید‌ها و نباید‌های طلب در دعا 34
2-2-2-10 چه چیزهایی باید در دعا از خدا طلب کنیم؟ 34
2-2-2-1-01 صلوات بر محمد و آل محمد (ص) 34
2-2-2-1-02 دعا برای مؤمنان 36
2-2-2-1-03 دعا برای حافظان مرزهای سرزمینهای اسلامی 38
2-2-2-1-4 0 دعاء مخصوص برای مؤمنان 39
2-2-2-1-05 دعا برای پدر و مادر 40
2-2-2-1-06 دعای انسان برای خودش 41
2-2-2-02 چه چیزهایی نباید در دعا از خدا طلب کنیم؟ 42
2-2-2-2-01 دعا بر خلاف سنت‌های عامه الهی در زندگی و هستی 42
2-2-2-2-02 دعا به آنچه که جایز و حلال نیست 44
2-2-2-2-03 آرزوی از بین رفتن نعمت دیگران 45
2-2-2-2-04 دعا بر خلاف صلاح و مصلحت انسان 45
2-2-2-2-05 پناه بردن به خداوند از آزمایش (فتنه) 46
2-2-2-2-06 نفرین بر مؤمنان 47
فصل سوم: نگاهی به اوضاع سیاسی، اجتماعی و ادبی عصر عباسی اول
3- 10 آغاز تاریخ عصرعباسی اول 50
3- 20 چگونگی به قدرت رسیدن بنیالعباس 50
3-03 نگاهی به تاریخ عصر عباسی 53
3-3-01 اوضاع سیاسی 54
3-3- 02 اوضاع اجتماعی 55
3 -3-03 اوضاع اقتصادی 56
3-3-04 اوضاع فرهنگی 56
3-3-05 اوضاع دینی 57
3-04 ادبیات در عصر عباسی 58
3-05 موضوعات و فنون شعری عصر عباسی 58
3-06 اوضاع و احوال شاعران عصر عباسی 59
3-6-01 بشاربنبرد 59
3-6-02 ابونواس 60
3-6- 03 ابوالعتاهیه 62
3-6-04 ابوتمام 64
3-6-50 بحتری 65
3-6-06 دعبل الخزاعی 65
3-6-07سید حمیری 66
فصل چهارم :مضامین دعایی در شعر شاعران عصر عباسی اول
4- 01 دعای شاعران در حق افراد و برای خویش (دعاء بالخیر) 70
4-1-01 شکر خداوند و ستایش او به خاطر نعمت‌هایش 71
4-1-02 دعای شاعران در حق پیامبر (ص) و ائمه (ع) 74
4-1-3 0 دعای شاعران در حق خلفاء و رجال دولتی عصر عباسی 76
4-1-3-1 0 دعا برای تندرستی، سلامتی و طول عمر 77
4-1-3-02 دعا برای پیروزی خلفاء و رجال دولتی بر دشمنان 95
4-1-04 دعای شاعران در حق افراد خانواده 95
4-1-4-1- دعای شاعران برای مادر 95
4-1-4-02 دعای شاعران برای پدر 96
4-1-4-03 دعای شاعران برای برادر 98
4-1-05 دعای شاعران برای دوستانشان 100
4-1-06 دعای شاعران برای دوستدارشان (معشوقه شان) 104
4-1-07 دعای شاعران برای افراد نیکوکار 109
4-1-08 دعای شاعران در حق خویش 112
4-1-8-01 توبه و طلب عفو و مغفرت 112
4-1-8-2 0 شکوی (شکایت) 120
4-1-8-03 استعاذه(پناه بردن به خدا) 123
4-1-8 -04 مناجات 125
4-02 دعای شاعران بر ضد دیگران و به ضرر خویش (دعاء باالشر) 128
4-2- 01 دعا بر ضد خلفا و رجال دولتی 128
4-2-1-01 دعای به بدی و برای نابودی خلفاء و رجال دولتی 129
4-2-1-02 دعای در قالب لعن و نفرین برای خلفاء و رجال دولتی 135
4-2- 02 دعای شاعران بر ضد دشمنان حکومت عباسی 139
4-2-2-01 نفرین دشمنان حکومت 140
4-2- 03 دعای شاعران بر ضد دشمنان شخصی در قالب لعن و نفرین آنان 146
4-2- 04دعای شاعران بر ضد خانواده خود در قالب نفرین 154
4-2-05 دعای شعرا بر ضد خویش 159
فصل پنجم: تاثیر پذیری اشعار دعایی شاعران عصر عباسی اول از قرآن کریم و ادعیه معصومین (ع)
نمونه هایی از تاثیر پذیری اشعار دعایی از قرآن و ادعیه ماثوره 167
نتیجه‌گیری و پیشنهادات 183
ملخص البحث 185
منابع و مأخذ 188
چکیده
یکی از حقایق پر‌معنا و سازنده‌ی ابعاد بشری دعا و نیایش با مقام ربوبی است. گرایش شدید به منفعت و لذت و خودکامگی‌ها همواره، انسان‌های بسیاری را در همه‌ی دوران و در همه‌ی جوامع از برقرار ساختن ارتباط تکاملی انسان با کمال مطلق محروم نموده است.
دعا، نیاز فقیر مطلق به پیشگاه غنی مطلق است. فقر و نیاز بنده هیچ حد و مرزی ندارد همان‌گونه که بی‌نیازی و قدرت و کرم پروردگار بی‌حد و مرز است. بارزترین شکل دعا در قرآن کریم و کلام معصومین (ع) تجلی یافته است، شاعران نیز در دوران‌های مختلف به تاسی از قرآن و ائمه(ع) مضامین دعایی والایی را در شعر خویش وارد نموده‌اند، به گونه‌ای که برخی از آن اشعار دعایی زمزمه‌ای ماندگار در طول اعصار و قرون گشته است، آن گونه که هر ساله در ایام حج اشعار ابی‌نواس شاعر عصر عباسی را می‌بینیم که در فضای بیت الله‌الحرام طنین‌انداز است.
این پژوهش کوشیده است که جلوه‌های گوناگون دعا در شعر شاعران عصر عباسی اول را کشف و بررسی نماید، از مضامین اشعار دعایی این عصر می‌توان به ستایش خداوند تبارک و تعالی و شکر نعمت‌های او، دعا در حق پیامبر (ص) و رهبران دینی، خلفاء و رجال دولتی، سلامتی و طول عمر، پیروزی بر دشمنان، دعا در حق پدر و مادر و دوستان و افراد نیکوکار اشاره نمود.
از میان مضامین فوق توبه و طلب استغفار و استعاذه (پناه بردن به خدا) جایگاه برتری را به خود اختصاص داده است. در کنار دعا در حق افراد (دعاء له) لعن و نفرین (دعاء علیه) نیز بخش قابل توجهی از اشعار شاعران این عصر را به خود معطوف نموده است، که این لعن و نفرین دشمنان حکومت عباسی، رجال دولتی، خانواده شاعران و خود شاعران را نیز شامل می‌شود. این پژوهش همچنین تأثیرپذیری اشعار دعایی شاعران از قرآن و ادعیه‌ی ماثوره را نیز مورد توجه قرار داده است.
کلید واژه‌ها: دعا، شعر، مضامین دعایی، شاعران، عصر عباسی اول، تأثیرپذیری.
مقدمه
دعا از نظر لغوی به معنی خواندن و خواستن است. خواندن و طلب کردن دانی از عالی، در حقیقت دعا نوعی استمداد و توسل جستن به یک قدرت ما فوق است جهت برآورده شدن حاجات مادی و معنوی انسان، این نوع استمداد همواره در ارتباط با احساسات و عواطف پاک و خالص آدمی بیان می‌شود. قرآن کریم که کلام خالق متعال و کتاب زندگی بشر است و هر چه که برای تکامل روح و سازندگی انسان لازم بوده در آن بیان گردیده مسئله دعا را به عنوان یکی از نیازهای فطری بشر مطرح نموده و ضمن امر به دعا اجابت و برآورده شدن را نیز از طرف خویش تضمین نموده است ﴿وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ... ﴾(غافر/60)پس دعا و راز و نیاز با خالق متعال، نیاز فطری و مایه‌ی سعادت و خوشبختی انسان در دنیا و آخرت است و آدمی برای رسیدن به این مقصود باید دائما در صدد داشتن چنین انس و رابطه‌ای با خداوند باشد تا به هنگام بروز شدائد و مشکلات روحی و روانی به آن رجوع کرده و از طریق آن آرامش و التیام یابد. پیامبر اسلام(ص) و اولیاء دین همواره در زندگی پر بار خویش از نعمت انس و ارتباط با خداوند متعال از طریق دعا و نیایش برخوردار بوده و آن را به پیروان خود و آیندگان نیز تعلیم داده‌اند. شاعران مسلمان نیز به عنوان جزئی از پیکره‌ی امت اسلامی از این تعالیم الهام بخش برخوردار بوده و اشعار دعایی فراوانی را در قالب مدح و رثاء، ذم و هجا، مناجات و طلب عفو و مغفرت از خود به جای گذاشته‌اند. لکن نظر به تنوع، رونق و درخشش این نوع از اشعار در آثار شعرای عصر عباسی اول پژوهش خویش را اختصاص به بررسی موضوع دعا در شعر شاعران این دوره قرار داده‌ایم و آن را در پنج فصل بیان نموده‌ایم:
فصل اول تحقیق شامل کلیات موضوع است.
فصل دوم جایگاه دعا از دیدگاه اسلام از(منظر قرآن و روایات) مورد قرار داده است.
فصل سوم نگاهی اجمالی به اوضاع سیاسی، اجتماعی و ادبی عصر عباسی اول دارد.
فصل چهارم مضامین دعایی در شعر شاعران عصر عباسی اول مورد بحث و بررسی قرار داده است.
فصل پنجم تأثیرپذیری اشعار دعایی شاعران این عصر از قرآن و ادعیه ماثوره به بحث گذاشته است. در پایان ضمن جمع‌بندی از فصول پنجگانه تحقیق نتیجه‌گیری نهایی به عمل آمده است.
