سپاس فراوان آفریدگاری را سزاست که جهان هستی را همسان و هماهنگ با احتیاجات ونیازهای بشر سامان داده وبا تدبیر حکیمانه خود آنرا پرورده است.
تحیّات ودرود نامحدودبروالاترین معلم ومربّی انسان یعنی پیامبر اکرم «ص»که بامدد وحی الهی وکتاب آسمانی، بشریت را به صراط مستقیم ورهنمودهای درخشان فرهنگ وتمدن آشنا ساخته است، وهمچنین برامامان وپیشوایان راه حق که همواره اهتمام و عنایات خودر ا به جامعه بشری مصروف داشته اند.
انسان از سپیده دم تاریخ ،پیش ازآنکه بداندچگونه برای خود خانه بسازد ویا خوراک وپوشاک فراهم آورد، دارای یک سری اعتقادات وباروهای فطری دروجوداوبوده است که مهمترین آنها نیاز بشر به دین در هر عصروزمانی است .یکی از نکاتی که قرآن در این مورد بدان اشاره کرده است آیه : «فَاَقِم وَجهَکَ للّدین حنیفاً فطره الله التّی فطرالناسَ علیها لاتبدیلَ لِخلقِ الله ذلکَ الدّین القیّمُ ولکن اکثر الناس لایعلمون» است .وخداونددراین آیه یادآوری می کند: دین ،هماهنگ با فطرت و طبیعت انسانی است وبنابراین همیشه بصورت یک احتیاج قطعی وضروری بشر ،خودنمایی می کند. انسان از روزی که بوجودآمده همواره خدا راپرستش کرده وبه او عشق می ورزیده است. تاریخ زندگی بشر این نکته را به اثبات رسانده است که بشر ابتدایی هم خدا پرست بوده وهمچنین به روز قیامت ونبوّت اعتقاد داشته است واکثر اندیشمندان وجامعه شناسان به این عقیده اصرار می ورزند.
از آنجا که عقاید واصول کلی احکام الهی براساس ساختار آفرینش انسان تنظیم شده است ،به رغم تمام تلاشهایی که درطول تاریخ برای نابودی آنها صورت گرفته ، این احکام و عقاید پا بر جا مانده ،وگرچه چند صباحی کم رنگ یا افیون جلوه کرده است ،بالاخره با برطرف شدن موانع، جایگاه فطری خود را باز یافته است .کشورهای کمونیستی شوروی بهترین شاهدان براین مدعایند .
موضوع اصلی تحقیق باورهای فطری ازدیدگاه فلاسفه ومتکلمین اسلامی می باشد. دراین تحقیق می کوشیم ابتدا بحث فطرت رابطور کامل بیان کنیم وسپس به معنی ومفهوم باورها در اصطلاح بپردازیم که آیا باورهای فطری درانسان موجود است یانه؟ اگرموجود است نظر فلاسفه ومتکلمین اسلامی را دراین زمینه بیان کنیم.
فلاسفه ومتکلمین اسلامی درزمینه باورهای فطری سه اصل کلی ازعقاید را بیان نموده اندکه ترتیب منطقی آن به این صورت است که نخست بحث خداشناسی وتوحید وبه دنبال آن معادشناسی وسپس پیامبر شناسی مطرح کرده اند.
چنانکه علامه طباطبایی برمبنای همین عقیده اظهار می دارد که: «قرآن مجید برنامه زندگی انسان را به این نحو ریخت که اساس برنامه خودرا «خداشناسی» قرارداد واعتقاد ویگانگی خدا را اولین اساس دین شناخت وپس ازشناسانیدن خدا«معاد شناسی»راازآن نتیجه گرفت و اصل دیگر قرارداد وسپس ازآن «پیامبرشناسی»از معاد شناسی نتیجه گرفت زیرا پاداش اعمال نیک وبد بدون ابلاغ قبلی طاعت ومعصیت ونیک وبد از راه وحی ونبوّت صورت نمی بندد وآنرا نیز اصلی دیگر قرارداد واین سه اصل نامبرده را اصول دین شمرد.»
اینکه باورهای فطری مثل،خداشناسی ،معاد ونبوت یک امر فطری است همه فلاسفه و متکلمین اسلامی درباره آنها اتفاق نظر دارند دراین زمینه نظرقرآن وسنت را در مورد فطری بودن باورها بررسی می کنیم واینکه اگرخداشناسی امر فطری است ،فطری به چه معناست ؟آیا همان معنا مراد است که بعضی از فلاسفه ومتکلمین گفته اند.یعنی ازفطریات منطقی است؟ یا ازآن معنا که مراد ومورد نظرعرفا است که معتقدندانسان مرتبه ای از ریاضت نفسانی و سیروسلوک معنوی خدا را بدون توسل به هیچ برهان واستدلال عقلی وبه نحو حضوری ،شهود می کند، یا مراد چیز دیگری است؟ ازطرفی می بینیم درطول تاریخ بشر توده مردم از راه گرایش به ادیان و از طرف فطرت سلیم خود، دوراز دقت های فلسفی وخودورزی های افراطی ،به خداایمان آورده اندوکمتر فردی از مومنان براثر اقناع عقلی و قبول استدلالات فلسفی به خدا مؤمن شده است. به همین جهت بسیاری از اندیشمندان ومتکلمان وعرفا درطول تاریخ تفکر بشری چه درغرب وشرق ،اصولاً احتیاج عقلی را درباره شناخت خداوند موثر ومفید نمی دانستند ومعتقد بودند که راه خداشناسی ،تجربه دینی وشهود قلبی است.
ادیان توحیدی مهم جهان برچنین اساسی مردم رادعوت به ایمان کرده اندو ازاستدلالات عقلی اجتناب ورزیده اند .درقرآن هم اگر چه گاهی ادلّه ای درحد تذکّر وواداشتن عقل فطری بشربه تدبر درجهان هستی وزدودن پرده های غفلت از روی فطرت خداگرایی وخداشناسی بشراست، نه براهین فلسفی متداول برای اثبات خدا .اصولاً ازنظرقرآن سرشت انسان برمعرفت خدا مفتورگشته است:
«فاَقِم وجهََکَ لِدّین حنیفاً فطرة الله التی فَطَرَ الناس علیها»«روم،30» ودروجود خالق هستی شک وتردیدی وجود ندارد،«اَفی الله شک فاطر السموات والارض»«ابراهیم ،10» ،تا نیاز به استدلال پیچیده فلسفی باشد ولی درعین حال،برای افرادی که این فطرت زلال را به اغراض دنیوی وهواهای نفسانی آلوده کرده اند،ازباب تذکّر و تنبیه واتمام حجّت،ادلّه ساده اقامه نموده است. همچنین درکلام معصومین«ع» خواهیم دید،تکیه برهمین فطرت شده است وشناخت حقیقی خدا ،ازاحاطه عقلی بشر دورشمرده شده ودر حطیه شناخت باطنی وعقلی قرار گرفته است با توجه به این نکات ،اهمیت وجایگاه بحث خداشناسی فطری روشن می- شود. گرچه هنوز به طور کامل نظریه فطرت تبیین نشده است ،اما به گونه اجمال می توان گفت که خلقت تمام انسانها براساس فطرتی است که این فطرت طالب خداشناسی وخداگرایی می باشد وبدین سان آدمیان پذیرش ذاتی برای توحید عملی ونظری دارند .برخی قائل به فطری بودن نبوّت پیامبر اسلام و ولایت ائمه اطهار«ع»نیز می باشند. بنابراین انسانها دربدوتولد گرایش پذیرش ارکان شیعه را بالقوه دارا می باشند. بنابراین طبعاً باید به بررسی دیدگاهها وعقاید متکلمان ،فلاسفه وعرفا، هرچند به نحو اختصار بپردازیم وهمانطور که اشاره شد دراین پژوهش توجه اصلی به فطرت وباورهای فطری خداشناسی وتوحید، معاد ونبوّت می باشد.
این رساله ازچهارفصل کلی تشکیل یافته که درفصل اول به کلیاتی ودرفصل دوم به بحث فطرت پرداخته شده است واین فصل خود از چهاربخش شکل گرفته ،بخش اول به معانی ومفهوم فطرت بخش دوم به ملاک وتعریف وتقسیم امورفطری وبخش سوم به عوامل وموانع شکوفایی فطرت وبخش چهارم به تاریخچه فطرت پرداخته شده است.
فصل سوم درمورد معنی ومفهوم باورومصادیق باورهای فطری می باشد که این فصل خودشامل سه بخش است:بخش نخست معنی ومفهوم باور وراههای رسیدن به آن وتوجیه باور. بخش دوم : باورهای دینی ونظریه فطرت در دیدگاه اسلام وبخش سوم: اشاره به مصادیق باورهای فطری دارد.
درفصل چهارم: به باورهای فطری خداشناس وتوحید، معاد ونبوّت پرداخته شده است که این فصل خود شامل سه بخش است .بخش نخست :بررسی معنا ومفهوم ،نظرات وادلّه فلاسفه وحکمای اسلامی دراثبات باور فطری خداشناسی وتوحید.
بخش دوم :باور فطری معاد از نظرمعنامفهوم ،جایگاه فطری وهمچنین بررسی اقوالی از فلاسفه ومتکلمین اسلامی .وبخش سوم:اشاره به باور فطری نبوت از نظرمعناومفهوم وجایگاه فطری وهمچنین نظرات فلاسفه ومتکلمین اسلامی دارد ودرپایان فهرست آیات قرآن کریم وفهرست منابع وچکیده انگلیسی رساله آمده .
فصل اول : کلیات
-بیان مسئله
-انگیزه انتخاب موضوع
-قلمروتحقیق
-روش تحقیق
-پیشینه تحقیق
فصل دوم:بررسی وتحقیق پیرامون معانی ومفهوم ،ملاک ،عوامل وموانع وتاریخچه فطرت
بخش اول : معانی فطرت
2-1-1-فطرت درلغت
2-1-2-مقایسه واژه های طبیعت ،غریزه،فطرت
2-1-2-1-طبیعت
2-1-2-2-غریزه
2-1-2-3-فطرت
2-1-3-تفاوتها
2-1-4- فطرت دراصطلاحات منطق وفلسفه
2-1-5- نتیجه گیری
2-1-6- مفهوم فطرت درقرآن
2-1-7-مفهوم فطرت در روایات
2-1-8- مفهوم فطرت درفلسفه اسلامی
بخش دوم:ملاک ،تعریف وتقسیم امور فطری
2-2-1- تشخیص امورفطری ازامور غیرفطری
2-2-2-تعریف وویژگیهای امور فطری
2-2-2-1-تعریف امورفطری
2-2-2-2-ویژگیهای امور فطری
2-2-3-اثبات فطریات درانسان
2-2-4-تقسیم امور فطری
2-2-4-1-بینش های فطری
2-2-4-2-گرایشهای فطری
بخش سوم:عوامل وموانع شکوفایی فطرت
2-3-1-عوامل شکوفایی فطرت
2-3-1-1-آموزه های الهی بوسیله انبیاء
2-3-1-2-تزکیه نفس وریاضت وتقوا
2-3-2-موانع شکوفایی فطرت
2-3-2-1-غفلت
2-3-2-2-وسوسه های شیطانی
2-3-2-3-عقل متعارف
2-3-2-4-دنیاگرایی
2-3-2-5-خطا درتطبیق
بخش چهارم :تاریخچه
2-4-1- فطرت وادیان
2-4-2-فطرت درمیان فلاسفه قبل وبعد یونان باستان
2-4-2-1- فطرت درکلام سقراط وافلاطون
2-4-2-2-نظریه افلاطون
2-4-2-3-تفاوت فطرت ونظریه استذکاری افلاطون
2-4-2-4-افلاطون ومعرفت فطری
2-4-3-مفهوم ،نظریه وبرهان فطرت ازنظرفلاسفه ومتکلمین اسلامی
2-4-3-1-مفهوم واصطلاح فطرت ازنظرابن سینا
2-4-3-2-مفهوم فطرت مذهبی از نظرصدرالمتألهین
2-4-3-3-مفهوم فطرت درنظر فیلسوف اسلامی ملاهادی سبزواری
2-4-3-4-مفهوم فطرت ازنظرعلّامه طباطبایی
2-4-3-5-مفهوم وبرهان فطرت ازنظر حکیم شاه آبادی
2-4-3-5-1-مفهوم فطرت
2-4-3-5-2-تقریرهای مرحوم شاه آبادی درمورد برهان فطرت
2-4-3-5-2-1- فطرت افتقار
2-4-3-5-2-2- فطرت خضوع
2-4-3-5-2-3 -فطرت امید
2-4-3-5-2-4- برهان فطرت حب کمال
2-4-3-6- فطرت مذهبی وبرهان فطرت از نظر امام خمینی
2-4-3-6-1- فطرت مذهبی
2-4-3-6-2- برهان فطرت
2-4-3-7- مفهوم، نظریه و برهان فطرت از نظر شهید مطهری
2-4-3-7-1- مفهوم فطرت مذهبی
2-4-3-7-2- نظریه فطرت
2-4-3-7-2-1- شهید مطهری،نظام فکری وخاستگاه نظریه فطرت
2-4-3-7-2-2-اهمیت فطرت ونظریه فطرت درنظر شهید مطهر ی
2-4-3-7-2-3-تعریف وتبیین فطرت از نظر شهید مطهری
2-4-3-7-2-4- لوازم وتوابع نظریه فطرت
2-4-3-7-2-5- بی مهری به فطرت ونظریه فطرت
2-4-3-7-3- برهان فطرت درنظر شهید مطهری
2-4-3-8- مفهوم و برهان فطرت دربیان فیلسوف معاصر جوادی آملی
2-4-3-8-1- مفهوم فطرت
2-4-3-8-2- برهان فطرت
2-4-3-9- برهان فطرت در نظراستاد مصباح یزدی
2-4-3-10- مفهوم فطرت مذهبی درنظر حکیم فیض کاشانی
فصل سوم :معنی ومفهوم باورومصادیق باورهای فطری
بخش اول :معنی ومفهوم باور،راههای رسیدن به آن وتوجیه باور
3-1-1-باور درلغت
3-1-2-مفهوم باور
3-1-3-راههای رسیدن به باور
3-1-4-توجیه باور
بخش دوم :باورهای دینی ونظریه فطرت دردیدگاه اسلام
3-2-1-معرفت شناسی دینی
3-2-2-تبیین باورهای دینی
3-2-3-پایه بودن باورهای دینی ومنشاء آنها
3-2-4- نظریه فطرت در دیدگاه اسلام
3-2-5- باورهای فطری ازنظر منطق دانان مسلمان
3-2-6- نتیجه گیری
بخش سوم:مصادیق باورهای فطری
3-3-1- تشخیص احکام وباورهای فطری
3-3-2-اشاره اجمالی به احکام فطریات
3-3-3-فطری بودن اصل وجود مبدا متعال
3-3-4-فطری بودن اصل وجود معادورستاخیز
3-3-5-فطری بودن اصل نبوّت ورُسل
فصل چهارم :باورهای فطری«خداشناسی وتوحید،معاد ونبوت»
بخش اول:بررسی معنا ومفهوم، نظرات وادلّه فلاسفه وحکمای اسلامی در اثبات خداشناسی فطری
4-1-1- اهمیت وانگیزه خداشناسی فطری
4-1-2-فطرت خداشناسی ومعانی واصطلاحات آن
4-1-2-1- فطرت وخداجویی
4-1-2-2- فطرت وخداشناسی
4-1-2-3- فطرت وخداپرستی
4-1-3- تاریخچه بحث «فطرت خداشناسی»
4-1-4- سخنان دانشمندان ،فلاسفه ومتکلمان غربی درباره گرایش به خدا
4-1-5- گرایش فطری به خدا از نظر دانشمندان وفلاسفه اسلامی
4-1-6-گرایش فطری به خدا درکلام وحی
4-1-6-1-آیاتی که بصورت صریح درمورد فطرت خداگرایی می باشند
4-1-6-2-آیاتی که بصورت غیرمستقیم دلالت برفطرت خداگرایی دارند
4-1-7- دیدگاههای مختلف درباره مفهوم خداشناسی فطری
4-1-7-1 -دیدگاه متکلمان وفلاسفه مسلمان
4-1-7-2- دیدگاه عرفا درباره مفهوم خداشناسی فطری
4-1-7-3- نتیجه بحث
4-1-8-توحید فطری
4-1-8-1- خداشناسی وتوحید
4-1-8-2-نقش فطرت درتوحید وخداشناسی
4-1-8-3-معرفت فطری«تعریف خدا»
4-1-9- امکان شناخت خدا وخداشناسی فطری
4-1-9-1- مروری برراههای خداشناسی
4-1-9-2- امکان شناخت خدااز طریق عقل
4-1-9-3- نظر حکمای اسلامی
4-1-9-4- دیدگاه قرآن راجع به شناخت خدا
4-1-10- دلایل خداشناسی از نظر تعداد
4-1-10-1- دسته بندی دلایل اثبات وجود خدا
4-1-11- بررسی ادله اثبات خدااز طریق امور فطری
4-1-11-1-اثبات خدا از راه شوق وعشق فطری به وجود مطلق
4-1-11-2-اثبات خدا از طریق امید فطری به او درحوادث خطرناک
4-1-11-3-اثبات فطری بودن شناخت خدا از راه عمومیت اعتقاد به خدا درهمه ملتها «اجماع عام»
4-1-11-4- اثبات خدا از طریق مکاشافات وتجربه های دینی
4-1-11-5- نتیجه گیری بحث
بخش دوم :باورفطری معاد
4-2-1- معناومفهوم وآثاراعتقاد به معاد درحیات انسان
4-2-1-1- معنای لغوی و اصطلاحی معاد
4-2-1-2- واژه معاد درقرآن وروایات
4-2-1-3- معنای عام وخاص معاد
4-2-1-4- ارتباط معاد شناسی وانسان شناسی
4-2-1-5- نقش معادباوری درحیات انسان
4-2-1-6- هدف از معاد شناسی
4-2-1-7-آثار اعتقاد به معاد
4-2-2- جایگاه فطری معاد
4-2-2-1- جایگاه معاد
4-2-2-2- ریشه های معاد دراعماق فطرت
4-2-2-2-1- پیمودن بی راهه ها
4-2-2-2-2- انحراف از فطرت وسرگردانی دربیراهه ها
4-2-2-2-3- خرافات مضحک واسف انگیز
4-2-2-3- معاد درتجلیگاه فطرت
4-2-2-3-1- فطرت نخستین رهنمودن راه
4-2-2-3-2- عشق به بقاء
4-2-2-3-3- رستاخیز درمیان اقوام پیشین
4-2-2-3-4- رستاخیز کوچک وبزرگ
4-2-3- بررسی براهین وادلّه اثبات باور فطری معاد
4-2-3-1- دلایل امکان باور فطری معاد
4-2-3-2- دلائل وقوع باور فطری معاد
4-2-3-2-1- برهان فطرت دراثبات باور فطری معاد
4-2-3-3- بیان اقوالی ازفلاسفه ومتکلمین اسلامی دراثبات باور فطری معاد
4-2-3-4- نتیجه گیری
بخش سوم : باور فطری نبوّت
4-3-1- معانی نبوّت
4-3-1-1- معنای لغوی نبوّت
4-3-1-2- حقیقت نبوّت
4-3-1-3- نبوّت از نظر قرآن وروایات
4-3-1-4- انواع نبوّت
4-3-1-4-1- اثبات نبوّت عامّه از نظر فلاسفه وحکما
4-3-1-4-2- نبوّت خاصّه
4-3-2- نبوّت وفطرت
4-3-2-1- نبوّت مکمل فطرت
4-3-2-2- هماهنگی فطرت وشریعت
4-3-2-3- فطرت رمز جامعیت وجاودانگی شریعت
4-3-3- فلسفه بعثت نبوّت
4-3-3-1- نمایاندن راه رستگاری
4-3-3-2- غفلت زدایی وبیدارگری
4-3-3-2-1- بازخواست پیمان فطری
4-3-3-2-2- یادآوری نعمتهای الهی
4-3-3-2-3- هموارساختن راه تفکر
4-3-3-3-پشتیبانی از فضائل اخلاقی
4-3-3-4- برقراری عدالت اجتماعی
4-3-4- لزوم نبوّت ازنظررهبری فطری
4-3-4-1- نیاز امور فطری به رهبری
4-3-4-2-لزوم نبوّت ازنظروضع قوانین
4-3-4-2-1- انسان خواهان زندگی دستجمعی است
4-3-4-2-2- انسان یک موجود مرزنشناس است
4-3-4-3- لزوم نبوّت فطری از نظر تعلیم وتربیّت
4-3-5- بیان اقوالی ازفلاسفه ومتکلمین اسلامی در اثبات باورفطری نبوت
4-3-5-1- ابوعلی سینا
4-3-5-2- سهروردی
4-3-5-3- ملاصدرا
4-3-5-4- دیدگاه متکلمان اسلامی
4-3-6- نتیجه بحث
فهرست آیات
منابع ومآخذ
چکیده انگلیسی
شامل 125 صفحه فایل word
دانلود پایان نامه باورهای فطری ازدیدگاه فلاسفه و متکلمین اسلامی
