لینک پرداخت و دانلود در "پایین مطلب"
فرمت فایل: word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحات:85
صفویه
دوران دیگری که در آن می توان به خوبی ارتباط میان دین، سیاست و آموزش عالی را دریافت، مربوط به زمان سلسله صفویه است. این دوران از اوایل قرن شانزدهم میلادی و اوایل قرن دهم هجری قمری شروع می شود و تا سال 1135 ه ق با شاه سلطان حسین خاتمه می یابد. پیدایش این دولت که باید آن را سرآغاز عصر تازه ای در حیات سیاسی و مذهبی ایران دانست موجب گردید استقلال ایران بر اساس مذهب رسمی تشیع و یک سازمان اداری بانسبه متمرکز تامین گردد. گذشته از تاسیس و استقرار حکومتی مقتدر، این دولت زمینه ای را فراهم ساخت تا خلاقیت های فرهنگی و هنری معماری تداوم و امکان تجلی و رشد یابد و نمونه های بدیعی از این امور (به ویژه در زمینه هنر و معماری) پدید آید. این تحولات در سال 907 ه ق به دست شاه اسماعیل اول و با فتح تبریز به کمک ترکان قزلباش و الوند بیگ آق قویونلو رخ داد. در همین شهر (تبریز) بود که دولت صفوی تاسیس شد و مذهب شیعه دوازده امامی به عنوان مذهب رسمی ایران اعلام گردید. در دوران صفویه به دلیل مذهبی بودن حکومت و امکان رشد افراد مذهبی و به ویژه صوفیان و عرفا فراهم گردید. در این زمان برخی افراد مشهور مانندشیخ صفی الدین اسحاق اردبیلی، شیخ تاج الدین ابراهیم معروف به شیخ زاهد گیلانی، صدرالدین موسی، شیخ جنید، شیخ حیدر (یا سلطان حیدر) و بسیاری دیگر که ذکر نام همه آن ها موجب اطاله کلام می شود ظهور کردند. ”همچنین در نخستین جمعه پس از فتح تبریز به دست شاه اسماعیل صفوی برای اولین بار طنین اذان شیعیان 12 امامی با ذکر "اشهد ان علیاً ولی الله" و "حی علی خیرالعمل" در ماذنه این شهر به گوش رسید" (اینترنت)[1]. فراز و نشیب های دوران شاه اسماعیل اول و در نهایت شکست وی در جنگ چالداران موجب شد که وی به بسیاری از مقاصد خود دست نیابد. اما این شکست موجب نشد که دولت صفویه از میان برود. وی حتی هنگام مرگ سلطنتی با ثبات و مستحکم را تسلیم فرزند خود شاه تهماسب نمود. اما به ویژه در زمینه های دینی و مذهبی دوران شاه تهماسب دوران بسیار خوبی برای سلسله صفویه به حساب می آید. زیرا این پادشاه توانست هم تشکیلات قدرتمند حکومتی را تحکیم بخشد و هم به امور دینی و مذهبی رسیدگی کند. در دوران حکومت شاه تهماسب مرزهای ایران تثبیت شد، صلح و دوستی میان کشورهای ایران، عثمانی، هند و اعراب برقرار شد، و تا ارزنه الروم ترکیه مطیع ایران شدند. این صلح و آرامش طولانی به شاه تهماسب فرصت داد تا سازمان اداری و نظامی و اقتصادی دولت صفوی را بر پایه مستحکمی بنا کند. پس از شاه تهماسب پسر دومش به نام اسماعیل (شاه اسماعیل دوم) و بعد از وی محمدمیرزا که بعدا به سلطان محمد خدابنده معروف شد، به سلطنت رسیدند. در این دوران هم مطلبی که به موضوع دین یا آموزش عالی ارتباط داشته باشد دیده نمی شود. اما پس از وی دوران حکومت شاه عباس اول شروع می شود که در این دوران نیز ایران به شرایط مناسبی از جنبه های اقتصادی، علمی، فرهنگی، و هنری، نظامی، و اجتماعی دست می یابد. در همین دوران به واسطه دانش پروری شاه عباس هنر و دانش بویژه معماری رشد می کند. پایتخت صفویان در این دوران شهر اصفهان بوده است. در زمان شاه عباس سرکشان ترک سرکوب می شوند و با ورود برادران شرلی ایران به سلاح گرم مجهز می گردد. همچنین با پرتغالی ها مقابله می شود و دولت صفوی بر خلیج فارس و حکومت داخلی ایران به کلی مسلط می گردد. با استقرار مجدد امنیت و ثبات در داخل کشور (پس از دوران شاه اسماعیل اول و شاه تهماسب) علاقه شاه به تقویت بنیه نظامی و اقتصادی کشور فصل تازه ای در مناسبات ایران با کشورهای اروپایی گشوده شد و یکی از نتایج آن رشد بازرگانی داخلی و خارجی به ویژه در زمینه تولید و فروش ابریشم و جلب منافع مالی فراوان بود. تمایل شاه عباس به عمران و آبادانی موجبات رشد معماری و برپایی بناهای عام المنفعه، راه ها، کاروانسراها، پل ها، مساجد، مدارس و نیز تعالی بخش های مختلف هنری را فراهم نمود که شاخص ترین پدیده در عصر صفویه و حتی در تاریخ ایران محسوب می شود. ارتباط حکومت با مذهب و دانش پروری موجب گردید که در زمان شاه عباس هنر معماری به دانش معماری بدل شود و در همین راستا معماری های این دوران به ویژه در شهر اصفهان عمدتا صبغه مذهبی دارند. برای مثال می توان از مسجد شاه و مسجد شیخ لطف الله در میدان نقش جهان این شهر نام برد که سیستم های طبیعی صوتی آن ها که نشأت گرفته از محاسبات دقیق ریاضی است هنوز بازدید کنندگان را مدهوش از شگفتی می سازد. همچنین قبله نمای طبیعی که از راه محاسبات ریاضی و گردش زمین ساخته شده در کنار مسجد شیخ نشان دهنده اوج محاسبات ریاضی است و در تمامی روزهای سال به طور طبیعی ظهر شرعی و جهت قبله را نشان می دهد. باز سیستم صوتی پیاده شده در عمارت عالی قاپو که به صورت یک ضبط صوت طبیعی کار می کرده و پس از نواختن موسیقی و با باز شدن پنجره ها و وزش باد پادشاه می توانست مجدداً صدای موسیقی را از طریق گچ بری ها و معماری داخل عمارت بشنود از جمله اسراری است که هنوز محققین را شگفت زده ساخته است. در این دوران حلقه های علمی در مساجد تشکیل می شدند و از نقاط دور و نزدیک برای امر تحصیل به این شهر می آمدند. لازم به ذکر است که در شهر اصفهان بیشتر آثار معماری مربوط به مدارس و مساجد و نیز نقاطی است که به نوعی با مذهب سروکار داشته است. حمام شیخ لطف الله که تنها با روشن بودن یک عدد شمع آب آن گرم می شد برای تطهیر، مسجدی در بیرون شهر که منار جنبان آن بسیار معروف است، و مساجدی که از آن ها نام برده شد گواهی بر رشد دانش در حد تولید علم و آموزش عالی در این دوران است. پس از شاه عباس، دوران صفویه شاهد پادشاه با کفایتی نبود و هزیز افول آن در دوران شاه سلطان حسین دیده می شود که در همین دوران اشرف افغان توانست تا شهر اصفهان بتازد و تاج و تخت را از آن خود نماید. اگرچه مقاله حاضر به نقل ارتباط میان سیاست، دین و آموزش عالی می پردازد اما ذکر این نکته نیز لازم است که بسیاری از خرافات شیعی و کج فهمی های این مذهب نیز در همین دوران به مذهب شیعه وارد شد که معلم شهید دکتر علی شریعتی در کتاب تشیع علوی و تشیع صفوی به طور کامل به این موضوع پرداخته است.
مقاله درباره مثلث دین، سیاست و آموزش عالی در دوران های تاریخی ایران
