دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
فرمت فایل:ٌword(قابل ویرایش)تعداد16صحفه
پیشگفتار
فک شناگر قهار و شیرجه زن ماهر می تواند بدون مراجعه به سطح آب و نفس کشیدن، حدود 20 دقیقه زیر آب باقی بماند. فک تنهابرای مدت کوتاهی به خاطر تولید مثل به ساحل می آید و سپس با سختی بسیار، بوسیله باله هایش خود را به بالای ساحل می کشاند.
مقدمه
فک های خزری که به نام علمی فوکا کاسپیکا Phuca Caspica شناخته می شوند، از جمله نادرترین جانوران شناخته شده روی زمین هستند و در تقسیم بندی اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت در فهرست قرمز که مربوط به جانوران آسیب پذیر است، قرار دارند. طول آنها گاه به ۱۶۰ سانتیمتر و وزنشان در زمان بلوغ به ۱۰۰ کیلوگرم می رسد. اما نکته ی حائز اهمیت در دوره ی زندگی ۵۰ ساله ی فک های خزری این است که آن ها به سواحل ایران بیش از سواحل چهار کشور حاشیه ای دیگر نزدیک می شوند زیرا زمستان ها را به عنوان فصل زادآوری بر روی قطعات یخی سواحل شمالی می گذرانند اما در بهار و تابستان عمدتأ سواحل ایران را ترجیح می دهند.
نادرترین گونه فک دریایی در جهان
فکهای خزری، نادرترین گونه فک دریایی در جهان و تنها پستاندار باقی مانده از دوران ژوراسیک در دریای خزر در معرض خطر انقراض است.
تعداد این فک‌ها در 15 سال گذشته از یک میلیون قطعه به کمتر از 100 هزار قطعه کاهش یافته است. مهمترین عوامل این کاهش را شکار بی‌رویه به‌خصوص شکار بچه فک‌ها برای پوست و چربی با ارزش آن، افزایش آلودگی دریا و وجود نوعی ویروس که بر جمعیت ماهیان کلیکا تاثیر منفی گذاشت بر شمرد و افزود: با روند کنونی دریای‌خزر زمان زیادی به انقراض کامل فکهای خزری نمانده است. فک خزری تنها پستاندار دریای خزر محسوب می‌شود که به دلیل صید بی‌رویه و بهم خوردن شرایط زیستی و کاهش شدید جمعیت نیازمند حمایت بین‌المللی است.
دراوایل قرن گذشته، وجود بیش ازیک میلیون فک در دریای خزر گزارش شده که سالیانه ۱۶۰هزار قلاده ازاین فک‌ها توسط روسها شکارمی‌شد،درحالی که هم‌اکنون براساس آمارهای موجود جمعیت این جانور به حدود یکصد هزار قلاده رسیده است.
دانشمندان می‌گویند، این جانور به یک خیک پر از روغن ماهی منجمد بیشتر شباهت دارد تا به یک حیوان.
فک‌ها ارزش تجاری دارند وگوشت وپوست آنها ازارزش صنعتی وتجاری برخوردار است و دراتحادجماهیرشوروی سابق عموما فکهای بالغ را برای استفاده ازپوست، گوشت و روغن آنها شکار می‌کردند.
بعدها به سبب برداشت بی‌رویه از جنس بالغ این جانور و به‌هم خوردن ساختار جمعیتی این گونه، توجه روسها به شکار کوتوله‌های دو هفته‌ای برای دوخت پالتوهای زنانه معطوف شد.
صیادان با صید طعمه‌های این جانور رقیبانی برای فک‌ها محسوب میشوند و ماهیگیران با صید انواع ماهیان موجب کم شدن مواد غذایی فک‌ها در دریای خزر شده‌اند.
نقش آلودگی‌های زیست محیطی درکاهش جمعیت‌این تنها پستاندار دریای خزر مهم میباشد و براساس بررسی‌های انجام‌شده،بیشترین آلودگی‌ها درسواحل باکو در جمهوری آذربایجان سپس در آستارا و تنکابن در کشور ایران دیده شده است.
از دیگر عوامل کاهش جمعیت فک‌ها را یک نوع ویروس متعلق به سگ سانان دانست که در حوزه شمال شرقی خزر درسواحل یخ زده باحمله گرگ‌ها و روباه‌ها به این حیوان انتقال یافته است.
این ویروس بطوردوره‌ای عمل می‌کند و درسال‌های ۷۹و ۸۰بسیار فعال بود و مرگ و میر وسیع فک‌ها را سبب شد.
لانه‌سازی و زایمان فوک‌ها بر روی یخ انجام می‌گیرد که به علت نبودیخبندان درقسمتهای شمالی دریای خزر در زمستان گذشته،زایمان فکهای ماده منجر به تلفات نوزدان این فک‌ها شد.
در ماه (فروردین1380) ۱۰۹بچه فک به‌سبب نبود یخ تلف شدند.
آماربرداری از فک‌ها در دو سال گذشته با استفاده از هواپیما در کرانه‌های خزر از توله‌ها، فکهای بالغ و نابالغ نشان داد که‌هم‌اکنون درسواحل خزر فقط ۱۱۰هزارقلاده فک وجود دارد.
این جانوران (فک) ۱۱ماه آبستن میشوند و در ماه دوازدهم برای زایمان به مناطق یخی در شمال دریای خزر مهاجرت می‌کنند.
این فک‌ها در تابستان، بهار وپاییز بیشتر در آبهای ایران زندگی می‌کنند. با مرگ و میر فکهای دریای خزر در سال ۱۳۷۹طرح " نقش سموم در اکوسیستم" در قالب طرح بزرگ محیط زیست دریای خزر درمورد فک‌ها اجرا شد.
امسال طرح جدید پژوهشی و آموزشی در مورد فکهای دریای خزر ازسوی انستیتو داروین انگلستان و دانشگاه "لییدز" با همکاری دانشگاه، سازمان شیلات و اداره کل محیط زیست گیلان در استان گیلان در حال انجام است.
مدیر روابط عمومی اداره کل محیط زیست گیلان نیز در این‌باره گفت: در سطح جهانی نگرانی‌هایی در خصوص فک خزری وجود دارد. اولین جشنواره فک خزری بزودی با همکاری شیلات ایران، موسسه داروین انگلستان وسازمان عمران ملل متحد دراستان گیلان برگزارمی‌شود.
طبق قانون محیط زیست ایران فک خزری تحت پوشش وحمایت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد و کسی اجازه کشتن این جانور را ندارد.
وداع با فک های خزر برای همیشه
سال های طولانی است که زندگی ساکنان اطراف دریای خزر تحت تأثیر رقابت های نفتی دگرگون شده است بنابراین خزر امروزه بیش از هر زمان دیگری نه تنها به عنوان بزرگترین دریاچه بسته جهان بلکه به عنوان رقابتی ترین حوزه نفتی جهان در میان پنج کشور حاشیه آن نیز شناخته می شود.
با این همه خزر در حال تجربه کردن اتفاقات ناگواری نیز هست که مسیر آن ها را باید در ژاپن، انگلستان، اسکاتلند، هلند و ایرلند شمالی جستجو کرد.
برنامه محیط زیست خزر و با همکاری موسسات تحقیقاتی کشورهای حاشیه ی خزر و چندین مرکز تحقیقاتی در اروپا و ژاپن است - و در نشریه آلودگی های محیط زیست منتشر شده - نشان می دهد که حدود ده هزار خوک آبی (فک) خزر تنها در فاصله پنج ماه یعنی از ماه آوریل تا اوت سال 2000 در اثر ابتلا به نوعی بیماری ویروسی به نام CDV از بین رفته اند.
این بیماری در میان سگ های اهلی شایع است اما نمونه هایی از ویروس را می توان در میان روباه ها و سایر جانوران وحشی نیز یافت اما همه گیری این ویروس در میان فک های خزر پدیده ای نادر گزارش شده است.
علت های دیگری برای مرگ و میر فک های خزری اشاره داشتند که مهمترین آنها وجود انواعی از سموم کشاورزی نظیر د د ت و سموم حاصل از پساب کارخانجات صنعتی در بافت های چربی فک ها بود به طوری که در همایش محیط زیست دریایی در اوتسوچی ژاپن علت مرگ و میر فک های خزری به اثر تضعیف کننده آلودگی های صنعتی و در نتیجه ناتوانی دستگاه ایمنی بدن فک ها در مقابل ویروس ها اشاره شد.
غلظت فراوان مواد حاصل از تجزیه کلر در بافت های چربی و کبد فک هاست. کلر در صنایع نساجی به عنوان رنگ بر به کار برده می شود و مهمترین کارخانجات نساجی در اطراف خزر در حاشیه جنوبی این دریاچه قرار دارند.
یک نمونه دیگر از مواد موجود در بافت های بدن فک ها انواعی از آفت کش های موسوم به پی سی بی است که در جریان شسته شدن خاک های کشاورزی یا در نتیجه ی بالا آمدن سطح آب خزر در نواحی ساحلی به درون دریاچه راه یافته اند.
بنابراین وقوع مرگ و میر ناشی از همه گیری ویروسی سال ۲۰۰۰ میلادی در میان فک های خزر نه تنها به علت آلودگی های صنعتی قابل توجیه است، بلکه با افزایش آلودگی های نفتی و کاهش جمعیت ماهی کیلکا که بیش از ۷۰ درصد ازغذای فک خزری وابسته به این ماهی است، می توان همچنان در انتظار تلفات بیشتری در جمعیت فک ها بود.
طبق آمار انجمن بین المللی حفاظت از فک ها تا پیش از فروپاشی شوروی سابق سالانه ۲۰ تا ۲۵ هزار بچه فک برای استفاده از پوست و چربی آنها شکار می شدند، اما در حال حاضر هیچ کنترل ضابطه مندی برای حفاظت از فک های خزری توسط کشورهای ساحلی خزر اعمال نمی شود ضمن آن که آلودگی های صنعتی هر روز بر میزان تلفات این جانداران نادر اضافه می کند. شاید همچنان که تعداد صنایع چوب و نساجی در حاشیه ی خزر افزایش می یابند و بالا آمدن سطح آب دریاچه باعث وارد شدن آفات به آب می شود دیگر زمان طولانی تا آخرین وداع با فک های خزری نمانده باشد.
فک تنها پستاندار دریای خزر است که افرادی حتی از وجود آن بی‌اطلاع هستند.این پستاندار کوچک‌ترین گونه فک در دنیا است که فاقد گوش است و به سختی می‌تواند در خشکی حرکت کند. محل زیست فک‌ها به‌صورت فصلی متغیر است. این جانور بیشتر روزهای بهار، تابستان و پاییز را در آبهای میانی و جنوبی سپری می‌کند و تنها در زمستان برای زادآوری به مناطق شمالی کوچ می‌کنند.
پیشینه حفاظت از فک به قرن نوزدهم برمی‌گردد. در آن زمان، بیش از یک میلیون فک در دریای خزر زندگی می‌کرد. اما شکار بی‌رویه فک‌ها، جمعیت این جانور را به حد قابل توجهی کاهش داد؛ چرا که بررسی‌ها نشان می‌دهد روسها سالانه تا 160 هزار فک را شکار می‌کردند.
از سوی دیگر، شکار توله فک‌ها که دو هفته از عمر آنها بیشتر نگذشته بود آن هم به خاطر استفاده از خز یک‌دست و سفید آنها، صدمه‌ای جبران‌ناپذیر به جمعیت این حیوانات وارد ساخت. این کشتار همچنان ادامه دارد چرا که سال گذشته نیز روسها در گزارشی که به کمیسیون منابع خزر ارائه کردند به کشتن 3746 فک اعتراف کردند.
البته این بار روسها بهانه کشتن را مطالعات علمی بر روی این حیوان عنوان کرده بودند. در روز 22 مرداد همزمان با روز حفاظت از محیط‌زیست دریای خزر در شهر انزلی اولین جشنواره حمایت از فک دریای خزری در کنار ساحل دریا، با حضور جمعی از مردم به‌خصوص زنان و کودکان با سخنرانی دکتر اسدی، دکتر غفارزاده و مهندس زلفی‌نژاد برگزار شد. هدف از این جشنواره، آشنایی مردم با مسأله حفاظت از فک خزری بود.
نخستین مطالعات بر روی فک خزر در سال 2000 میلادی ذیل بخشی از پروژه Ecotox (سموم در اکوسیستم) انجام شد که هدف آن بررسی وجود سموم و آلودگی در گونه‌های ماهی و فک بود. این پروژه زیرمجموعه برنامه محیط زیست دریای خزر (C.E.P) بود که از سوی بانک جهانی پشتیبانی می‌شد.
در پی مبتلا شدن فکهای خزر به ویروس (C.D.V )Canine distempe virus یا ویروس سگ‌سانان، دانشگاه لیدز انگلستان تحت حمایت انستیتوی جانور‌شناسی داروین اعلام کرد به‌طور همزمان در 5 کشور حاشیه دریای خزر: روسیه، قزاقستان، ترکمنستان، آذربایجان و ایران با همکاری سازمان شیلات، سازمان محیط‌زیست، دانشگاه گیلان و برنامه محیط‌زیست دریای خزر پروژه‌ای به نام داروین را برای حفاظت از فک‌ها در دست اجرا دارد.
سرشماری صورت گرفته نشان می‌دهد 110000 فک در دریای خزر زیست می‌کنند. این آمار با آمار اعلام شده توسط روسیه تفاوت فاحشی دارد چرا که بر اساس آمار روسها حدود 300 هزار فک در دریای خزر وجود دارد.
از دیگر عوامل تهدید فک‌ها را می‌توان کشتار توسط ماهیگیران و دام‌گسترها نام برد؛ چرا که فک‌ها هنگام صید ماهی برای صیادان مزاحمت ایجاد می‌کنند. گاهی نیز فک‌ها ماهی‌های داخل تور را می‌خورند. از سوی دیگر فک‌ها برای ماهیگیران کیلکا به عنوان رقیب محسوب میشوند. هرچند که واژه رقابت در اینجا صحیح نیست زیرا گنجایش معده هر فک فقط 5/2 کیلوگرم است.
مشاهدات حاکی از آن است که اطراف هر قایق ماهیگیری حداکثر 4 فک در حرکت است، اما هر قایق در طول یک شب حداقل 1 تن ماهی صید می‌کند. پس این غیرمنصفانه است که فک‌ها را رقیب ماهیگیران بدانیم.
با این همه ماهیگیران با پرتاب نیزه فک‌ها را از قایق‌ها دور می‌سازند. از هر 10 نیزه که پرتاب می‌شود 3 نیزه منجر به کشته شدن فک‌ها می‌شود. سال گذشته 24 فک مرده پیدا شد که با نیزه کشته شده بودند و از این تعداد 4 فک باردار بودند که جنین‌هایشان هم مرده بود.
آنچه مایه امیدواری است این‌که تهدیدات انسانی قابل کنترل است. با همکاری شیلات و ادارات محیط زیست در استان‌های حاشیه دریای خزر با نمایش فیلم‌های آموزشی از صیادان خواسته شد تا از کشتن فک‌هایی که داخل تورهای پره- تورهای مخصوص ماهی سفید که در زمستان و پاییز به‌کار گرفته می‌شود- صرف‌نظر کنند و در عوض این کار پاداش دریافت کنند. راه حل دیگری که مد نظر است تبدیل نیزه شکاری به نیزه الکترونیک برای استفاده ماهیگیران کیلکا است.
این نیزه‌ها با ایجاد شوک الکتریکی قابل قبول و بی‌خطر سبب دور شدن فک‌ها می‌شود. وسایل دیگری هم وجود دارد که قابل نصب روی تور است و با ایجاد صدا فک‌ها را دور می‌کند اما این وسایل گران‌قیمت هستند.
حدود 60 تا 80 ماهیگیر در کیاشهر شناسایی شده اندکه تلاش می‌شود قانع به همکاری برای حفاظت از فک‌ها بشوند. برای قانع کردن ماهیگیران ابتدا باید برآورد درستی از میزان لطمه‌ای که فک‌ها به صید ماهیگیران وارد می‌کنند در دست باشد، سپس توافق‌نامه‌ای برای همکاری با ماهیگیران امضا شود.
اکنون موضوع حفاظت از فک از مطالعات میدانی به صحنه سیاست منطقه‌ای آورده شده، زیرا ایران و سازمان‌های بین‌المللی باید بتوانند حداقل روسیه را قانع نمایند که از کشتار فک‌ها به بهانه مطالعات علمی دست بردارند.
اکنون ما در ایران نیز در حال جلوگیری از این کشتار هستیم. دکتر حمید غفارزاده مدیر برنامه محیط‌زیست دریای خزر (C.E.P) نیز در این‌باره می‌گوید: در کل کشورهای حاشیه خزر که آن را دریای امید خواندند، برنامه حفاظت از فک تنظیم شده و اجرای آن به عهده دولت‌ها است اما متأسفانه محیط‌زیست در اولویت نیست و از آنجایی که محیط‌زیست به عنوان یک کار لوکس و تزئینی تلقی می‌شود چندان به اجرای این برنامه نمی‌توان امیدوار بود.
در ایران اصل حفاظت محیط زیست به عنوان یک اصل کامل و مهم در قانون اساسی است اما در برنامه‌های اجرایی جایی ندارد.
متأسفانه روز به روز از اولویت محیط زیست کاسته می‌شود که این رویکرد در درازمدت تبعات ناگواری خواهد داشت؛ از جمله سبب می‌شود حق نسل‌های بعدی ضایع شود؛ توسعه شتابان و کوتاه‌مدت، دشمن محیط زیست در بلندمدت است.
مهمترین دستاورد برنامه خزر که از سال 1998 با هدف حفاظت از خزر برای نسل‌های آینده آغاز به کار کرد، به گفت‌وگو نشاندن کشورهای حاشیه خزر در مورد محیط زیست علی‌رغم مشکلات سیاسی و حقوقی است.
البته در هیچ‌یک از این 5 کشور محیط زیست در اولویت نخست قرار ندارد. اما واقعیت این است نیمی از جمعیت حاشیه خزر ساکن ایران هستند و طبیعی است که ما الزام بیشتری برای حفاظت از دریای خزر داریم.
منابع
- farasoo.com
شبکه رشد
ماهنامه الکترونیکی جرقه
