چکیده:
از جمله ملزومات حفظ تعادل در امنیت مالی و روحی زندگانی بشر، رعایت حقوق دیگران است. برهم زدن این تعادل در امور حقوقی و مدنی با ضمانت اجرای ویژه ی این حوزه، یعنی مسئولیت مدنی به جبران ها همراه است. این مسئولیت ممکن است مسبوق به وجود قرارداد بین وارد کننده ی زیان و خسارت دیده باشد یا نباشد. بسته به نوع آن، جبران خسارات ناشی از این دو نوع مسئولیت دارای آثار حقوقی مشابه و گاه متفاوتی می باشد. در این مورد، در نظام های حقوقی مختلف نیز به شیوه های متفاوت عمل می شود. به گونه ای که در برخی نظام های حقوقی، این دو نوع مسئولیت واحد هستند و آثار حاکم بر جبران خسارات را نیز یکی دانسته اند و در برخی نظام های دیگر، همچنان تفاوت بین این دو مسئولیت آشکار است.
مطالعات انجام گرفته نشان می دهد که باید در حقوق ایران به وحدت نظام مسئولیت ها قائل بود. همچنین باید جبران خسارت را سبب مملّک دانست، نه اینکه آن را صرفاً به حمایت از زیاندیده در قبال زیان وارده اختصاص داد. حکم جبران خسارت حکمی تأسیسی بوده و بر خلاف نظر مشهور، زمان تقویم خسارت، زمان صدور حکم قطعی دادگاه می باشد. غالباً ارزیابی خسارت در مسئولیت مدنی ناظر به گذشته است ولی در جبران خسارات ناشی از مسئولیت قراردادی، به آینده نیز نظر دارد.
کلید واژه ها: جبران خسارت، مسئولیت مدنی، مسئولیت قراردادی، مسئولیت قهری، خسارت مادی، خسارت معنوی.
فهرست مطالب
مقدّمه.............................................................................................................................................................................. 1
بیان مسأله و اهمیت تحقیق......................................................................................................................................... 1
پرسش اصلی تحقیق............................................................................................................................................... 1
پرسش های فرعی تحقیق....................................................................................................................................... 2
فرضیات تحقیق........................................................................................................................................................... 2
سابقه و ضرورت انجام تحقیق.................................................................................................................................... 2
سابقه ی تحقیق....................................................................................................................................................... 2
ضرورت انجام تحقیق............................................................................................................................................ 3
اهداف انجام تحقیق.................................................................................................................................................... 3
کاربردهای متصور از تحقیق....................................................................................................................................... 4
مراجع استفاده کننده از نتیجه ی پایان نامه............................................................................................................... 4
روش انجام تحقیق...................................................................................................................................................... 4
روش و ابزار گرد آوری اطلاعات......................................................................................................................... 4
روش تجزیه و تحلیل داده ها................................................................................................................................. 4
قلمرو تحقیق (زمانی، مکانی، موضوعی)................................................................................................................... 5
جامعه ی آماری و روش نمونه گیری......................................................................................................................... 5
سازماندهی تحقیق....................................................................................................................................................... 5
فصل اول: کلیّات
گفتار اول: مفاهیم................................................................................................................................................... 7
بند اول: مسئولیت مدنی................................................................................................................................... 7
الف) مسئولیت قراردادی........................................................................................................................... 13
ب) مسئولیت قهری................................................................................................................................... 15
گفتار دوم: ارکان تحقق مسئولیت........................................................................................................................ 19
بند اول: ارکان تحقق مسئولیت قهری............................................................................................................. 19
الف) فعل زیانبار (فعل زیانبار، ترک فعل)................................................................................................ 20
ب) ورود ضرر........................................................................................................................................... 21
ج) رابطه ی سببیت................................................................................................................................... 23
بند دوم: ارکان تحقق مسئولیت قراردادی...................................................................................................... 24
الف) وجود قرارداد................................................................................................................................... 24
ب) تخلّف از تعهد.................................................................................................................................... 26
ج) ورود ضرر............................................................................................................................................ 28
د) رابطه ی سببیّت.................................................................................................................................... 29
گفتار سوم: مبنا و اهداف مسئولیت مدنی........................................................................................................... 29
بند اول: مبانی مسئولیت مدنی....................................................................................................................... 30
الف) تقصیر................................................................................................................................................ 30
ب) خطر.................................................................................................................................................... 32
ج) استناد................................................................................................................................................... 33
د) تضمین حق........................................................................................................................................... 35
بند دوم: اهداف مسئولیت مدنی..................................................................................................................... 36
الف) جبران خسارت................................................................................................................................ 36
ب) بازدارندگی......................................................................................................................................... 38
ج) حفظ نظم در جامعه............................................................................................................................ 40
گفتار چهارم: تعدّد یا وحدتِ نظام مسئولیت ها................................................................................................. 41
بند اول: نظریه تعدّد نظام مسئولیت ها........................................................................................................... 41
الف) تفاوت در هدف................................................................................................................................ 42
ب) تفاوت در مبنا و منبع مسئولیت......................................................................................................... 44
ج) تفاوت در نقش اراده........................................................................................................................... 45
د) تفاوت در تقصیر................................................................................................................................... 46
ه) تفاوت در دامنه ی جبران خسارت...................................................................................................... 50
و) تفاوت در روند مطالبه ی خسارت....................................................................................................... 59
بند دوم: نظریه ی وحدت نظام مسئولیت ها................................................................................................. 62
الف) وحدت مبنا و منبع........................................................................................................................... 62
ب) وحدت هدف...................................................................................................................................... 65
ج) واحد بودن مفهوم تقصیر..................................................................................................................... 65
د) وحدت گستره ی خسارت................................................................................................................... 68
ه) تشریفات یکسان جبران خسارت......................................................................................................... 73
و) آثار یگانگی نظام مسئولیت ها.............................................................................................................. 74
نتیجه گیری.......................................................................................................................................................... 80
فصل دوم: آثار حاکم بر نظام مسئولیت ها
گفتار اول: آثار خاص جبران خسارت................................................................................................................ 82
بند اول: حق و سبب مالکیت بودن جبران.................................................................................................... 83
الف) حق بودن جبران............................................................................................................................... 83
ب) مملک بودن جبران............................................................................................................................. 86
بند دوم: اعلامی یا تأسیسی بودن حکم جبران خسارت............................................................................... 92
بند سوم: قانون حاکم بر جبران خسارت...................................................................................................... 95
گفتار دوم: حق جبران خسارت.......................................................................................................................... 98
بند اول: اصل لزوم جبران کامل خسارت...................................................................................................... 99
بند دوم: لزوم رعایت توانایی و هزینه های عمل زیانبار.............................................................................. 100
گفتار سوم: شیوه های خاص جبران خسارت قراردادی................................................................................. 101
بند اول: حق حبس....................................................................................................................................... 102
بند دوم: حق خیار........................................................................................................................................ 104
بند سوم: بطلان یا عدم نفوذ قرارداد........................................................................................................... 105
بند چهارم: تعیین وجه التزام........................................................................................................................ 106
گفتار چهارم: جبران های زیان معنوی.............................................................................................................. 106
بند اول: لزوم جبران خسارت معنوی.......................................................................................................... 110
بند دوم: شیوه های جبران خسارات معنوی............................................................................................... 112
الف) منع تکرار فعل زیانبار.................................................................................................................... 113
ب) عذر خواهی...................................................................................................................................... 115
ج) اعاده ی حیثیت................................................................................................................................. 115
د) پرداخت نقدی.................................................................................................................................... 118
گفتار پنجم: جبران خسارت مادی.................................................................................................................... 119
بند اول: استرداد عین................................................................................................................................... 119
بند دوم: دادن مثل مال................................................................................................................................. 121
بند سوم: پرداخت قیمت.............................................................................................................................. 124
نتیجه گیری........................................................................................................................................................ 125
فهرست منابع و مأخذ....................................................................................................................................... 131
یکی از موضوعات مهم جامعه تحلیل جبران ها در مسئولیت مدنی می باشد. مسئولیت مدنی در معنای عام، شامل مسئولیت قراردادی و مسئولیت قهری، که همان مسئولیت مدنی در معنای خاص است، می باشد. مسئولیت قراردادی عبارت است از التزام و تعهد قانونی متعهد متخلّف به جبران خسارتی که در نتیجه ی تخلّف او از انجام تعهد، به متعهد له وارد شده است ولی در مسئولیت مدنی به معنای خاص، شخص، قراردادی با زیاندیده منعقد ننموده است و قانون، تحت شرایطی، او را به جبران خسارت وارده به دیگری ملتزم می نماید. پس، یکی از عواملی که برای تحقق مسئولیت قراردادی و مسئولیت مدنی هر دو لازم است وجود ضرر یا خسارت می باشد که جبران آن هم در هر نوع مسئولیتی باید دارای شرایط ویژه ای باشد.
پس از احراز وجود خسارت (ضرر) در کنار سایر شرایط تحقق مسئولیت، نوبت به جبران خسارت می رسد. اگر چه مسئولیت مدنی با مسئولیت قراردادی در بسیاری از جهات مشترک می باشد و اختلاف عمده ای که موجب تعدد آن شود وجود ندارد، در موارد جزیی نحوه جبران در این دو نوع مسئولیت تفاوت هایی وجود دارد که در این تحقیق بدین موضوع پرداخته می شود.
به طور معمول، هدف قواعد و اصول مسئولیت مدنی جبران ضرری است که وارد شده و به گذشته نظر دارد. لذا، هیچ گاه نباید وسیله ی انتفاع و بهره برداری شخص متضرر قرار گیرد و این در حالی است که در مسئولیت قراردادی اصولاً هدف از جبران خسارت آن است که متعهد له به شرایطی برسد که اگر متعهد به تعهد خود عمل می نمود، بدان شرایط دست می یافت. جبران هایی مانند خیار و حق حبس در کنار پرداخت خسارت وجود دارد که البته در مسئولیت مدنی نیز اگر فعل زیانبار قابل تکرار باشد، دستور منع ارتکاب دوباره ی آن، به عنوان جبران، می تواند مطرح باشد. لذا در این تحقیق این سئوالات مطرح است که:
