تعداد صفحات :167
چکیده
پژوهش به بررسی میزان تأثیر شن بازی درمانی در درمان کودکان بیش فعال 7-5 سال استان تهران پرداخته است.
برای تشخیص کودکان بیش فعال از پرسشنامه کانرز استفاده شده و همینطور از سینی شن بعنوان ابزار استفاده شد.
ازآنجائیکه آزمودنیها دردو گروه آزمایش و کنترل قرار داشتند گروه آزمایشی مورد درمان قرارگرفتند اما گروه کنترل که از شیوه‌ی آموزش مهد کودک استفاده کرده بودند با افزایش بیش فعالی روبرو شدیم که در این پژوهش شیوه‌ی آموزشی مهد کودک‌ها مورد انتقاد قرار گرفت.
فهرست عناوین
فصل اول ......................................................................................................... 1
مقدمه................................................................................................................ 2
بیان مسئله ....................................................................................................... 5
ضرورت و هدف پژوهش ................................................................................ 7
فرضیه‌ی پژوهش ............................................................................................ 9
سوال پژوهش .................................................................................................. 9
تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها..................................................................... 9
فصل دوم ........................................................................................................ 11
اختلال مربوط به کمبود توجه (بیش فعالی)...................................................... 12
نشانه های کمبود توجه – بیش فعالی درکودکان ............................................ 12
عوامل مؤثر در بروز بیماری .......................................................................... 21
شیوع ................................................................................................................ 25
بیش فعالی و رابطه آن با جنسیت .................................................................... 26
سبب شناسی .................................................................................................... 27
خصوصیات بالینی (ADHD).............................................................................. 28
درمان .............................................................................................................. 30
دارو درمانی .................................................................................................... 31
رفتار درمانی ................................................................................................... 34
روشهای عامل سنتی ....................................................................................... 34
بازی چیست؟.................................................................................................... 36
عوامل مؤثر در بازی ....................................................................................... 37
تأثیر جنس ....................................................................................................... 37
تأثیر هوش ....................................................................................................... 38
تأثیر سن .......................................................................................................... 39
تأثیر محیط ....................................................................................................... 39
بازی واهمیت آن .............................................................................................. 40
ارزشهای بازی ................................................................................................ 41
انواع بازی از دیدگاه پیاژه ............................................................................... 43
بازی تمرینی .................................................................................................... 43
انواع بازیهای تمرینی ....................................................................................... 45
بازی نمادین ..................................................................................................... 46
مراحل بازیهای نمادین .................................................................................... 47
انواع بازیهای نمادین ....................................................................................... 48
بازی با قاعده ................................................................................................... 51
نظریه های مربوط به بازی ............................................................................. 52
نظریه‌ی انرژی اضافی یا مازاد........................................................................ 52
نظریه‌ی پیش تمرین ......................................................................................... 53
نظریه‌ی استراحت و رفع خستگی .................................................................... 53
نظریه‌ی تکرار فعالیتهای اجدادی ..................................................................... 54
نظریه‌ی تکرار فعالیتهای غریزی ..................................................................... 55
نظریه‌ی جبران ................................................................................................. 55
نظریه‌ی اصل لذت ........................................................................................... 56
کاتارسیس ....................................................................................................... 56
دیدگاه دکرولی درمورد بازی ......................................................................... 57
دیدگاه فروبل ................................................................................................... 58
دیدگاه ژان شاتو .............................................................................................. 58
دیدگاه پرز ....................................................................................................... 59
دیدگاه اشترن .................................................................................................. 60
دیدگاه شارلوت بوهلر ..................................................................................... 60
دیدگاه هارلوک ................................................................................................ 61
دیدگاه اسپادگ ................................................................................................. 62
طبقه بندی پارتن براساس میزان درگیری اجتماعی ........................................ 64
طبقه بندی لوون فلد ......................................................................................... 66
بازیها از نظر اجرا ........................................................................................... 66
اسباب بازی ..................................................................................................... 68
ویژگی های اسباب بازی ................................................................................. 69
انواع اسباب بازی ............................................................................................ 70
ارزش درمانی بازی ........................................................................................ 76
بازی درمانی چیست؟....................................................................................... 77
بازی درمانی از نظر روش شناختی موضوع .................................................. 78
انشعاب بازی درمانی براساس نظریه روانکاوی ............................................ 79
بازی درمانی فعال ........................................................................................... 79
بازی درمانی غیرفعال ..................................................................................... 80
بازی درمانی گروهی ....................................................................................... 81
مفاهیم و نظریه های بازی در قرن بیستم ....................................................... 82
اتاق بازی درمانی ............................................................................................ 90
شن بازی درمانی و تاریخچه آن ..................................................................... 91
اهمیت شن در تکنیک دنیا ................................................................................ 99
گستره‌ی نظریه کاف درشن بازی ................................................................... 104
فرآیند بهبودبخشی و درمان شن بازی ........................................................... 106
قدرت درمانی شن بازی از دیدگاه یونگ ......................................................... 108
تعبیر وتفسیر با تأخیر ..................................................................................... 110
از رمز درآوردن سینی های شن .................................................................... 113
کودک از بازی با شن چه چیزهایی یاد می گیرد؟............................................ 115
مراحل رشدی پیاژه در شن بازی کودکان ..................................................... 119
مروری بر تحقیقات انجام شده ........................................................................ 125
فصل سوم ....................................................................................................... 136
مقدمه ............................................................................................................... 137
جامعه آماری ................................................................................................... 137
نمونه وروش نمونه گیری ............................................................................... 137
ابزار پژوهش.................................................................................................... 138
مقیاس درجه بندی معلم کانرز ........................................................................ 139
روش آماری .................................................................................................... 140
روش اجرا........................................................................................................ 140
مشاهدات بالینی ............................................................................................... 141
فصل چهارم .................................................................................................... 143
فرضیه ی پژوهش ........................................................................................... 144
جداول .............................................................................................................. 144
نمودار .............................................................................................................. 147
فصل پنجم ....................................................................................................... 148
بحث و نتیجه گیری .......................................................................................... 149
لزوم آموزش والدین و آموزگاران ................................................................. 151
درمان اختلال بیش فعالی-کم توجهی (ADHD) با رویکرد شناختی – رفتاری 152
انتقادات ............................................................................................................ 161
پیشنهادات ........................................................................................................ 162
پیوست.............................................................................................................. 164
منابع ................................................................................................................ 167
مقدمه
ما اکنون در زمانی زندگی می کنیم که تمام چیزها بسرعت درتغییرند و باورها، نظرات و عقاید مربوط به ماهیت کودکان از آن مستثنی نیستند، ولی امروزه، مثل همیشه والدین تأثیر قابل توجهی در دنیای کودک اعمال می نمایند.
(آزاد 1380 ص 354).
سالهاست که پزشکان و متخصصان بهداشت بوجود پدیده ای به نام شیطنت افراطی پی برده اند. رفتارهای عجیب و افراطی در بچه ها که همیشه در بررسی و برخورد با آن گرفتار مشکلات فراوان بوده اند، طی سالهای متمادی فرضیه‌ی صدمات مغزی هنگام تولد که فرضیه‌ی کاملاً قابل قبولی می نمود و بیش تر پزشکان وقتی از یافتن توضیحی برای رفتارهای غیرعادی بچه ها عاجز می ماندند با توسل به اصطلاح صدمات مغزی خفیف از زیر بار برخورد مسئولانه شانه خالی می کردند
(پل کارسن 1371 ص 9).
یکی از رایج ترین اختلالات دوران کودکی، اختلال کمبود توجه –بیش فعالی[1] است که در اغلب موارد تا دوران بزرگسالی نیز ادامه پیدا می کند.
کودکان مبتلا به این اختلال بدون اینکه فکر کنند، مدام به اطراف حرکت می‌کنند. آن هاممکن است خواست ها و انتظارات اطرافیانشان را درک کنند ولی به دلیل اینکه قادر به توجه کافی نیستند و نمی توانند مدتی آرام بیشینند و تمرکز کنند، توانایی پیروی کردن از دستورهای آنان را ندارند (سلحشور 1384 ص 41).
تاکنون برای اختلال کمبود توجه- بیش فعالی درمان قطعی و خاص پیدا نشده است ولی بنحوی میتوان با استفاده از روش های گوناگون، علائم آن را تحت کنترل درآورد (همان منبع).
درمانهایی که برای کاهش علایم اختلاف کمبود توجه- بیش فعالی توصیه می شود عبارتند از :
رژیم های خوراکی، تمرینات بدنی (مثل یوگا، آرام سازی عضلانی) تمرین تمرکز، آموزش های دیداری، گفت و گو دو به دو، بازی درمانی و روان درمانی های فردی (تای نن[2]2005).
پژوهش حاضر بررسی میزان تأثیر شن بازی درمانی را در درمان کودکان بیش فعال 7-5 ساله استان تهران مورد بررسی قرار می دهد.
بازی راهی است که بزرگسالان رایاری می دهد تا انتظارات و تصویرهای اجتماعی کودکان را درک و اصلاح کنند. در بازی درمانی کودکان تشویق می شوند که بعضی از امور را اجرا کنند و درمانگر به آن واکنش نشان دهد یا درآن شرکت می کنند (پاول هنری ماسن و دیگران 1368 ص 391).
بازی به کودک کمک می کند که خود را بشناسد و با کشف قابلیتهای ذهنی و فیزیکی و با به کارگیری قوه‌ی تخیل خود دنیای پیرامونش را شناسایی کند، افق دیدش را وسعت دهد و درذهن جهان پیرامونش را به مجموعه ای قابل اراده تبدیل نماید و درجریان قوی عواطف و احساساتی که از دنیای خارج به طرف او درحرکت است، اختیار هدایت ذهنش را به دست بگیرد. بازی وسیله ای است که کودک از طریق آن می تواند عواطف مثبت خود را بیان کرده و ازمیان احساسات منفی راهی بگشاید (قائمی 1375 ص 46).
دراین میان بازی درمانی، روشی است که به یاری کودکان پرمشکل می‌شتابد تا هنگامی که بتواند مسایل خود را به دست خویش از طریق بازیهایشان حل کنند. درعین حال نشان دهنده‌ی این واقعیت است که بازی برای کودکان همانند یک وسیله طبیعی است، با این هدف که بتواند خویشتن و هم چنین ویژگی های درونی خود را بشناسد و به آن عمل کند دراین نوع درمان به کودک فرصت داده می شود تا احساسات آزار دهنده و مشکلات درون خود را ازطریق بازی بروز دهد و آنها را به نمایش بگذارد، همانند آن گونه از درمانهایی که افراد بزرگسال ازطریق آن با سخن گفتن، مشکلات خودرا بیان می کنند (اکسلاین 1369 ص 20).
بازی[3] و بازی درمانی[4] از زمره‌ی روشهایی است که نتایجی مفید وقابل توجهی را ارائه نموده و به شیوه ای مثبت به رفتارهای هیجانی و تکانشی تعادل می‌بخشد بازی باعث کاهش تنش های ناشی از فشارهای محیطی، ایجاد احساس راحتی و آرامش در فرد بازی کننده می شود (هارویز 1979).
از زمره‌ی بازیهای درمانی، شن بازی درمانی، تکنیکی است غیرکلامی که درآن کودک با ساختن دنیای خود در سینی شن به بیان تعارضات، تمایلات و هیجاناتش می پردازد و درجریان خلق صحنه توسط کودک، درمانگر نقش مشاهده گر صامت را بازی می کند، تعبیر و تفسیر انجام می پذیرد تا زمانیکه چندین سینی توسط کودک در مدت زمان معینی ساخته می شود (محمدی 1384 ص 10).
بیان مسئله
درسالهای اخیر آگاهی ما، درمورد تحرک بیش از حد به میزان چشمگیری افزایش یافته و نیز توجه ها از میزان فعالیت، به نارساییهای توجه و سپس به مسایل گسترده تر رشد اجتماعی تغییر جهت داده است (بارکلی 1981).
این اختلال معمولاً اولین بار در دبستان تشخیص داده می شود یعنی زمانیکه سازگاری با مدرسه دچار اختلال شده است (انجمن روانپزشکی آمریکا 1994).
میزان شیوع این اختلال دربین پسرها و دخترها 6 به 1 است همچنین دخترها نسبت به پسرها علایم افسردگی، انزوای اجتماعی، اضطراب و پریشانی بیشتری از خود نشان می دهند (بارکلی 1996).
ازمهمترین علایم مورد نظر والدین در اوان کودکی آن است که فرزندشان فعالیت شدیدی دارد. نیازمند حمایت و مراقبت بسیاری جهت جلوگیری از حوادث یا صدمات احتمالی است. تندخویی، بدخوابی (که همیشه وجودندارد) سخت بودن، پرخاشگری یا تعامل ناپخته با خواهران و برادران یا بچه های دیگری که کودک ممکن است با آنها برخورد داشته باشد دیده می شود (ایمان زاده 1377 ص 26).
همانطور که قبلاً درمقدمه عنوان شد، بازی درمانی از زمره‌ی روشهایی است که برای کاهش علایم اختلال کمبود توجه- بیش فعالی توصیه می شود.
بازی برای کودکان همانند کلام برای بزرگسالان است. بازی وسیله ای است برای بیان احساسات، برقراری روابط، توصیف تجربیات، آشکار کردن آرزوها و خودشکوفایی، فعالیت بازی در واقع تلاش کودک برای کنارآمدن با محیط است که ازطریق آن خود را می یابد و دنیا را درک می کند . مشکلاتی که کودکان تجربه می‌کنند جدای از آنهاست. بنابراین بازی درمانی با ساخت درونی پویایی کودک همراه با یک دیدگاه پویای متناسب با آن سازگار می باشد (لندرث 1381 ص 9).
یک سوال قابل طرح دررابطه با کودکان بیش فعال این است که چرا درعده ای از این کودکان پرخاشگری بعنوان، یکی از علائم ثانویه وجود دارد که سبک وروش برخورد والدین (بعنوان ویژگی های فردی آنان) درمقابل رفتارهای کودک متفاوت می باشد (ایمان زاده 1377 ص 6).
با این وجود، شن وسیله‌ی خوبی برای بازیهای تهاجمی کودک بشمار می‌رود، زیرا شن را می توان با ایمنی بیشتری پرتاب کرد. عروسکها و اسباب بازیهای دیگر را میتوان میان آن مدفون کرد ویا بعنوان آب، برف، زمین جهت دفن و یا بمب استفاده کرد. درحقیقت شن وسیله‌ی مناسبی برای پاسخگویی به طیف گسترده ی تخیلات کودک است (اکسلاین 1369 ص 62).
ضرورت و هدف پژوهش
درعرصه‌ی آموزش و پرورش امروزه متخصصین، صاحب نظران، حتی معلمین و مربیان با دانش آموزانی با مشکلات و اختلالات رفتاری و عاطفی بسیاری برخورد می نمایند. این اختلالات رفتاری تا حد زیادی وضعیت تحصیلی و رشد اجتماعی کودان راتحت الشعاع خود قرار داده تا آنجا که این کودکان نمی توانند به درستی مسیر سالم وتکاملی رشد را بپیماید. از این رو باید چاره ای اندیشید
(محمدی 1384 ص 3).
اختلالات کمبود توجه –بیش فعالی و رفتار ایزایی یکی از شایعترین دلایل ارجاع کودکان به مراکز بهداشت روانی، پزشک اطفال، متخصصین مغز و اعصاب ودرمانگاههای روانپزشکی کودک است. برآوردهای حاصله میزان شیوع 5 تا 20 درصد کودکان دبستان را مبتلا به اختلالات کمبود توجه - بیش فعالی و رفتارایزایی نشان میدهد. بعلاوه مشکلات رفتاری و دیگری مانند پرخاشگری، نافرمانی، قشقرق راه انداختن، ناتواناییهای ویژه یادگیری، اختلالات گفتاری-زبانی، اختلالات سازگاری، شب ادراری، مشکلات خواب، علایم اضطراب و افسردگی نیز با ADHD و رفتارانه ای همراه است. با این که حدود 80% کودکان مبتلا به اختلالات بیش فعالی با گذشت زمان بهبود می یابند، اما به نظر می رسد که کودکان مبتلا به این اختلال مشکل بتوانند خودرا سازگار کنند. لذا پیش آگهی این اختلال ضعیف بوده واغلب دربزرگسالی به بزهکاری و شخصیت های ضد اجتماعی می انجامد
(هینشو[5] واندرسون[6] 1997، بارکلی[7] 1997).
ازطرفی رفتار بی قرار کودکان یکی از شکایات عمده اولیا مدرسه و والدین است و اختلالات مربوط به بیقراری، کمبود توجه، رفتار مقابله ای و اختلالات سلوک یکی از عمده ترین دلایل ارجاع کودکان به خدمات بهداشت روانی است. این کودکان دچار ناتوانایی یادگیری اند و احتمالاً درمدرسه شکست می خورند. از این رو شناخت و اصلاح این کودکان میتواند گام مثبتی درجهت کمک به والدین و معلمان و پیشگیری از مزمن شدن و تبدیل احتمالی آن به انواع دیگراختلالات باشد
(شریعت زاده 1377 ص 2).
این مسائل می تواند از پیشرفت تحصیلی کم و اعتماد به نفس ضعیف دوران کودکی، همچنین از بعضی نقایص واقعی سر چشمه گرفته باشد. به هرصورت چون این اندیشه‌ی ابتدایی وجود داشته است که بیش فعالی نتیجه‌ی رشد نامناسب است فهم علل و توسعه‌ی درمان این اختلال بیشتر ضرورت می یابد (آزاد 1380 ص 79).
فرضیه پژوهش : بین میزان بیش فعالی دردو گروه از کودکانی که برای درمان آنها از روش شن بازی درمانی استفاده شده است و کودکانی که از این روش استفاده نشده است تفاوت معناداری وجود دارد .
سوال پژوهش : آیا بین میزان بیش فعالی دردو گروه از کودکانی که برای درمان آنها از روش شن بازی درمانی استفاده شده است و کودکانی که از این روش استفاده نشده است تفاوت معناداری وجود دارد ؟
[1] . Attention Deficit Hyperactive Disorder (ADHD)
[2] . Tynan
[3] . play
[4] . play therapy
[5] . Hinshow
[6] . Anderson
[7] . Brakley
پایان نامه بررسی میزان تأثیر شن بازی درمانی در درمان کودکان بیش فعال 7-5 سال استان تهران
