نوع فایل: word
قابل ویرایش 25 صفحه
چکیده:
اقتصاد اسلامی، مجموعه معارفی است که به تبیین یکی از جنبههای دینی میپردازد. این معرفت که بیش از چند دهه از ظهور آن نمیگذرد، تلاش می‌کند تا از منظر دین به بیان مسائل اقتصادی زمان نگریسته، دیدگاه دین را به صورتی روشن در عرصه اقتصاد بیان نماید.
بر این اساس گروه اقتصاد مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما بر آن است تا در حد توان جهت تبیین موضوع یاد شده به برخی چالشها، ابعاد و زمینه‌های قابل بررسی پرداخته و بدینوسیله اهمیت آنان را یادآور شده، ضرورت تشکیل میزگردها و سایر برنامههایی که میتوانند گامی در این مسیر مهم بردارند را تأکید نماید. برای دستیابی به هدفهای یاد شده، این مرکز پس از نوشتار «پول و مسائل اساسی آن» دومین نوشتار «موضوع شناسی اقتصاد اسلامی» را با نام «بانکداری اسلامی» تقدیم می‌نماید.
امیدواریم به لطف ایزد منّان در آینده به تبیین موضوعاتی مانند مالیات، سرمایه‌گذاری، بازار بورس، فقر، توزیع درآمد، زکات در عصر حاضر، خمس در عصر حاضر، اسلام و توسعه، امنیت اقتصادی و... پرداخته، زمینه طرح آن را در پر اهمیتترین رسانه کشور فراهم آوریم.
مقدمه:
نظام بانکیِ امروز، خدمات مفید و ارزندهای را به اقتصاد جوامع ارائه می‌دهد؛ تسهیل مبادلات، جمع‌آوری پساندازهای پراکنده و راکد و هدایت آنها به سمت سرمایهگذاریهای مولّد، اجرای سیاستهای پولی مناسب و... گوشهای از کارکردهای انبوه نظام بانکی است. «بانکداری ربایی» با پشتسر گذاشتن تجربه چند صد ساله، برای تحقق اهداف فوق خود را مجهز به راهبردهایی نموده است و پیشرفتهای قابل توجهی نیز در این زمینه بدست آورده است. ماهیت حقوقی این نوع فعالیت بانکی، بر «بهره» استوار است و نمیتواند در نظام اسلامی جایگاهی داشته باشد.
دغدغه ربایی بودن معاملات بانکی، از یک سو بسیاری از مسلمانان را از مشارکت و همراهی جدی با این سیستم باز داشت و از سوی دیگر متفکرین و دانشمندان مسلمان را به فکر ترسیم و تأسیس نظامی بانکی که بر «بهره» متکی نباشد وادار نمود. عدهای از مسلمانان صاحب نفوذ نیز با ایجاد صندوقهای قرضالحسنه، زمینه‌های عملی ایجاد بانک اسلامی را فراهم نمودند.
اگرچه مطالعات نظری و اقدامات عملی درباره بانکداری اسلامی، در جامعه مسلمین نتایج شایستهای بهمراه داشته است، اما تجربه پانزده ساله بانکداری اسلامی در ایران، پاکستان و بعضی کشورهای مسلمان، مشکلات و نکات ابهامی را در ساختار نظری و مقام اجرای این نوع بانکداری نشان داد، که رفع آنها و ارائه الگوی شفاف بانکداری اسلامی، انجام تحقیقات جدیدی را در این باره ضروری نمود.
در این نوشتار نویسنده محترم جناب آقای سعید فراهانیفرد ضمن طرح ساختار کلی مطالعه و تحقیق درباره بانکداری اسلامی و تدوین نظریههای مطرح و راهبردهای پیشنهادی، به تبیین سؤالاتی که در هر قسمت وجود دارد، پرداخته است.
فهرست مطالب:
پیش درآمد
مقدمه
پیشینه بانکداری اسلامی
جایگاه بانک در نظام اقتصادی اسلام
نقش اقتصادی بانک
بانک مرکزی
وظایف بانک مرکزی
بانک مرکزی و سیاست پولی
ابزارهای سیاست پولی
اهداف بانکداری اسلامی
مبانی و اصول بانکداری اسلامی
تجهیز منابع مالی
ماهیت سپردهها
تخصیص منابع مالی: «اعطای تسهیلات بانکی»
بررسی بانکداری بدون ربا در تئوری و عملکرد
الف: دیدگاههای با نگرش مثبت (نقاط قوت)؛
ب: دیدگاههای با نگرش منفی (نقاط ضعف)؛
پینوشتها
منابع ومأخذ:
-خان، محسن، س (و) میرآخور، عباس؛ مطالعات نظری در بانکداری و مالیه اسلامی؛ ترجمه: ضیائی بیگدلی، صص 16 و 15، مؤسسه بانکداری ایران، چاپ اوّل، 1370.
ـ ر.ک: رشید رضا؛ الربا و المعاملات فی الاسلام؛ مکتب الکلیات الازهریة، القاهرة، صص 9 - 138.
و 4 و 5 ـ بدوی، زکی الدین؛ نظریة الربا المحرم؛ صص 248 ـ 242، (پاورقی)، المجلس الاعلی لرعایة الفنون والادب، القاهره: 1964.
و 7 ـ سنهوری، عبدالرزاق؛ مصادر الحق فی الفقه الاسلامی؛ الجزء الثالث، صص 241 و 233، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1953.
ـ ابوزهره؛ بحوث فی الربا؛ صص 32-25؛ دارالبحوث العلمیة، بیروت، الطبعة الاولی، 1390 ه ق. [و] ر.ک: مقدمه کتاب: نظریه الربا المحرم.
ـ المودودی، ابوالاعلی؛ الربا؛ ص 3 به بعد، مؤسسة الرساله، بیروت، 1399 ه ق.
ـ صدر، محمدباقر؛ البنک اللاربوی؛ دارالتعاریف للمطبوعات، بیروت، الطبعة الثامنه، 1403 ه ق.
ـ بهشتی، محمد؛ ربا در اسلام؛ صص 115-109، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1369. [و] ر.ک: اقتصاد اسلامی؛ دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1362.
ـ مطهری، مرتضی؛ ربا، بانک، بیمه؛ صص 98-96، انتشارات صدرا، قم چاپ اول، 1364.
ـ مطالعات نظری در بانکداری و مالیه اسلامی؛ ص 71، مقاله ارائه شده توسط «محسن خان» تحت عنوان: بانکداری اسلامی بدون بهره؛ یادداشتهای مؤلف، ش 4.
ـ همان، ص 52.
ـ روزنامه اطلاعات؛ 30/7/76، ص 8 ضمیمه.
ـ النجار، احمد عبدالعزیز؛ صد سؤال و صد جواب درباره بانکداری اسلامی؛ ترجمه: عباس خان محمد، ص 72، مرکز آموزش بانکداری بانک مرکزی، چاپ اوّل، 1368.
ـ توتونچیان، ایرج؛ مقاله ارائه شده در چهارمین سمینار بانکداری اسلامی، ص 87.
ـ ر.ک: پیرامون استقلال بانک مرکزی؛ ترجمه مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی [و] اولین و چهارمین سمینار سیاستهای پولی و ارزی، صص 48 و 139.
ـ چاپرا؛ النظام النقدی و المصرفی فی الاقتصاد الاسلامی؛ ص 29.
ـ خان، محسن س؛ اصول نظری و سیاستگذاری پولی در چارچوب اسلامی، ص 13.
ـ صدیق، نجات الله؛ بانکداری بدون بهره؛ ترجمه: اکبر مهدیپور، صص 132-124، انتشارات سروش، چاپ اوّل.
ـ فراهانی، سعید؛ بررسی فقهی ابزارهای سیاست پولی؛ ص 129، پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران.
ـ واعظزاده خراسانی؛ اولین مجمع بررسیهای اقتصاد اسلامی؛ جلد 3؛ صص 118 ـ 117، [و] آیهالله معرفت، مجموعه مقالات و مصاحبههای کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام؛ ش 14 [و] روزنامه اطلاعات؛ 31 خرداد 1376، ص 11.
ـ رفیع خان، شاهرخ؛ تحلیل اقتصادی از یک الگوی مشارکت در سود و زیان؛ نقل از کتاب مطالعات نظری در بانکداری.
ـ مقالات ارائه شده در اولین سمینار پولی و ارزی؛ ص 167 و ششمین سمینار بانکداری اسلامی؛ ص 108.
ـ ر.ک: استفتائات انجام شده از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
ـ ر.ک: فراهانی، سعید؛ بررسی فقهی ابزارهای سیاست پولی؛ صص 20 - 18، پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، 1376.
ـ ماجدی، علی [و] گلریز، حسن؛ پول و بانک؛ ص 274، مؤسسه بانکداری ایران، چاپ ششم.
ـ ر.ک: تحریرالوسیله؛ ج 2، ص 738، چاپ قدیم و ص 611 چاپ جدید [و] استفتائات، ج 2، ص 175.
ـ سیاستهای پولی، انتخاب ابزاری به عنوان جایگزین اوراق قرضه؛ معاونت امور اقتصادی ،ص 88.
ـ الترکمانی، عدنان خالد؛ السیاسة النقدیه و المصرفیه فی الاسلام؛ ص 270.
ـ توتونچیان، مقاله ارائه شده در ششمین سمینار بانکداری اسلامی؛ ص 108.
ـ چاپرا، عمر؛ النظام النقدی و المصرفی فی الاقتصاد الاسلامی؛ ص 22.
ـ ماجدی، علی [و] گلریز، حسن؛ پول و بانک؛ ص 229.
ـ النظام النقدی و المصرفی فی الاقتصاد الاسلامی؛ ص 3 به بعد.
ـ صدر، سیدمحمدباقر؛ بانک اسلامی؛ ترجمه: خنجی، صص 1 و 2، انتشارات الفتح، 1359.
ـ زمانی، مجتبی؛ پول و ارز و بانکداری؛ صص 144-142، انتشارات ساز و کار، چاپ چهارم.
ـ ر.ک: السالوس، علی احمد؛ حکم ودایع البنوک، صص 7 و 8 [و] سنهوری؛ الوسیط فی الشرح القانون المدنی؛ ج 5، ص 428، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1952.
ـ امامی، سیدحسن؛ حقوق مدنی؛ ج 2، ص 178، کتابفروشی اسلامیه، تهران، چاپ دوم،1366.
ـ مقالات ارائه شده در هشتمین سمینار بانکداری اسلامی، ص 104.
ـ همان، ص 98.
ـ سنهوری؛ الوسیط فی شرح القانون المدنی؛ ج 5، ص 429.
ـ البنک اللاربوی فی الاسلام؛ ص 84.
ـ بحر العلوم، عزالدین؛ بحوث فقهیه؛ صص 105 ـ 102، مؤسسه النار، الطبعة الرابعه، 1415.
ـ تحریرالوسیله، ج 2، ص 616، مسائل 3 و 6.
ـ ر.ک: ص 4 همین متن.
ـ مقالات کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام؛ ج 11، ص 279 و ج 14.
ـ غنینژاد، موسی؛ اطلاعات سیاسی و اقتصادی؛ ش 67 و 68، صص 67 و 68.
ـ روزنامه اطلاعات؛ 31 خرداد، 1376، ص 11.
ـ امین، حسن، عبدالله؛ سپرده‌های نقدی و راههای استفاده از آن در اسلام؛ ترجمه: محمد رخشنده، ص 249، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، 1367.
ـ مصادر الحق؛ ج 3، ص 233؛ نقل از دوالیبی و کاتوزیان؛ اطلاعات سیاسی اقتصادی؛ ش (112-111) صص 129 ـ 126.
ـ صدر، محمدباقر؛ بانک اسلامی؛ ترجمه: خنجی، صص 12 ـ 11.
ـ مطهری، مرتضی؛ ربا، بانک، بیمه؛ صص 98 ـ 96.
ـ بهشتی، محمد؛ ربا در اسلام؛ ص 113، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ سوم، 1374.
ـ خان، محسن؛ اصول نظری و سیاستگذاری پولی در چارچوب اسلامی؛ ص 131.
ـ مطالعات نظری در بانکداری و مالیه اسلامی؛ ص 171.
ـ النجار، احمد؛ البنوک غیر الربویة؛ ص 364، مأخذ الاقتصاد الاسلامی، المرکز العالمی لابحاث الاقتصاد الاسلامی، جامعه ملک عبدالعزیز، 1980 م.
ـ کهف، منذر؛ سندات القراض و ضمان الفریق الثالث؛ مجله جامعه الملک عبدالعزیز، الجلدالاول، ص 43.
ـ چاپرا؛ النظام النقدی و المصرفی؛ صص 7، 8، 9 و 32.
ـ صدیق، نجات الله؛ بانکداری بدون بهره؛ ترجمه: اکبر مهدیپور، صص 18، 21 و 25.
ـ ندیمالحق؛ مطالعات نظری در بانکداری و...؛ مقاله قراردادهای بهینه مشارکت و سرمایه‌گذاری در یک اقتصاد بدون بهره اسلامی، ص 224.
ـ میرآخور، عباس؛ نظریه نظام مالی اسلامی؛ نقل از کتاب: مقالاتی در اقتصاد اسلامی، ص 182.
ـ سامی، حسن محمود؛ تطویر الاعمال المصرفیه؛ ص 430، مکتبة التراث، القاهره، الطبعة الثالثه، 1411 ه ق.
ـ دفتر همکاری حوزه و دانشگاه؛ بررسی مشکلات بانکداری بدون ربا؛ ص 20.
ـ ر.ک: چهارمین سمینار بانکداری اسلامی، ص 189.
ـ وزارت امور اقتصاد و دارایی؛ مجله اقتصادی؛ آذر 75؛ صص 44 و 45، مقاله دکتر محمد انور اقبال، ترجمه: میرجلیلی.
ـ مجله اقتصادی؛ فروردین 73، صص 41 و 42؛ نقدی بر نظریه وام متقابل در بانکداریبدونربا؛ سیدحسین میرجلیلی.
ـ چهارمین سمینار بانکداری اسلامی، ص 157.
ـ ر.ک: مجموعه سخنرانیها و مقالات سومین سمینار بانکداری اسلامی؛ ص 27.
ـ توتونچیان؛ مقاله ارائه شده در ششمین سمینار بانکداری اسلامی؛ ص 93.
ـ ر.ک: مجموعه مقالات چهارمین سمینار بانکداری اسلامی، ص 20.
ـ ر.ک: موسویان، سیدعباس؛ پس‌انداز و سرمایه‌گذاری در اقتصاد اسلامی؛ ص 115، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1376، [و] توتونچیان، ششمین سمینار بانکداری، ص 96.
ـ ماجدی، علی؛ پول و بانک؛ ص 219.
ـ همان [و] ر.ک: توتونچیان، دومین سمینار بانکداری اسلامی، ص 56.
ـ ر.ک: صدر، سیدکاظم؛ اقتصاد صدر اسلام؛ صص 301، 304 و 305، دانشگاه شهید بهشتی؛ [و] مطالعات نظری در بانکداری؛ صص 147 و 195 [و] اولین سمینار سیاستهای پولی و ارزی، ص 164، و چهارمین سمینار بانکداری اسلامی؛ ص 101 [و] پس‌انداز سرمایه‌گذاری در اقتصاد اسلامی؛ صص 111 ـ 108.
ـ پس‌انداز و سرمایه‌گذاری در اقتصاد اسلامی؛ صص 112 و 111، [و] ر.ک: توتونچیان؛ چهارمین سمینار بانکداری اسلامی؛ ص 96 [و] اقتصاد صدر اسلام، صص 305 ـ 304، [و] صد سؤال و صد جواب درباره بانکداری اسلامی؛ ص 78.
ـ مصباحی؛ مجموعه مقالات سومین و پنجمین سمینار بانکداری اسلامی؛ صص 91 ـ 90 و 104 ـ 102.
ـ چهارمین سمینار بانکداری اسلامی، ص 70 [و] ر.ک: بررسی مشکلات بانکداری بدون ربا؛ دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، ص 11.
ـ سومین سمینار بانکداری اسلامی، ص 88.
ـ همان، ص 90.
پروژه مسئله شناسی بانکداری اسلامی. doc
