مقـدمـه:
خطر و حادثه از همان ابتدای خلقت بشر و به اشکال و انحاء مختلف با زندگی او همراه و قرین بوده است.آنچه که جلب توجه می نماید نوع، فراوانی و شدت خطرات و حوادث به وقوع پیوسته درطول چرخه تکامل اجتماعات بشری میباشد.به این شکل که در اجتماعات اوّلیه بشری، بواسطه سادگی ابزارو اداوات بکاررفته ونیزروابط وتعاملات اجتماعی درفعالیتهای روزمره،حوادث و سوانح بوقوع پیوسته وپیامدهای آن نیز،از شکل ساده ای تبعیت می نمودند.به مرورزمان وباتکامل تدریجی مناسبات اقتصادی وپیشرفت درفن‌آوری‌های تولیددرحوزه ابزارسازی و تولیدکالاها وخدمات وپیچیدگی های خاص در این حوزه ها، حوادث بوقوع پیوسته و بالقوه، از حیث نوع و شدت و هم از حیث دامنه و گستره درگیر نمودن ابعاد مختلف زندگی جوامع بشری تغییر نموده و ماهیتی بغرنج ترپیدا نموده اند. به عبارت بهترمی توان شاهد یک رابطه مستقیم بین شدت رشدو توسعه فن آوری های نوین با رشدو گسترش سوانح وحوادث در جوامع بشری بود.به گونه‌ای که بواسطه رشد صنعت و فن‌آوری‌ها مدرن درچند دهه گذشته ازقرون اخیر،مخاطرات زیادی نیزدرصنایع به وجود آمد که باعث ایجاد وقایع تأسف باری درجوامع انسانی گردیده است.مشاهدات و تحقیقات نشان میدهد که پیچیدگی صنعت وعملیات صنعتی باعث وقوع حوادث شغلی فاجعه انگیزمیشود.بعنوان مثال فاجعه بوپال
هندوستان در سال 1985 که موجب انتشار گاز برفراز شهر بوپال شد و در ظرف چند ساعت بیش از2000 نفررا به کام مرگ فرستاد و موجب مصدومیت 200 هزار نفردیگر گردید و یا حادثه انفجار در راکتور نیروگاه اتمی چرنوبیل در اتحاد جماهیر شوروی سابق که علاوه بر تلفات انسانی، باعث انتشار مواد رادیواکتیو و خطرناک در اتمسفر زمین گردید، نمونه هایی از ماهیت پیچیده و بغرنج حوادث در عصر صنعتی و فرا صنعتی می باشند.در کشورهای جهان سوم و کشورهای در حال توسعه که اغلب صنایع وارداتی هستند و ظرفیت طراحی، برنامه ریزی و رعایت قوانین و مقررات ایمنی محدود می باشد، شناسائی علل حوادث و پیشگیری از آنها اهمیت بیشتری پیدا می کند.
ابتدا لازم به ذکر است به دلیل آنکه کشورهای مذکور در جهت صنعتی شدن گام بر میدارند، لذا از بعضی جهات بویژه از نظر مواجه شدن با فن آوری و کار با ماشین آلات سنگین و خطرناک از قبیل دستگاههای مولد انرژی الکتریکی با توان بالا، خطوط انتقال برق فشار قوی و امثالهم تقریباً با همان شرایط مواجه هستند که کشورهای صنعتی در گذشته با آن مواجه بوده‌اند، با این تفاوت مهم و قابل تأمل که انسان های این سوی دنیا، فرهنگ و مبانی رفتاری غیر از مردمان کشورهای صنعتی دارند به همین جهت الگوها، توصیه ها و راهکارهای احیاناً موفق در جوامع صنعتی، الزاماً پاسخگوی مسائل بهداشت و ایمنی واحدهای صنعتی در کشورهای در حال رشد نخواهد بود امّا به هر صورت می‌توان از تجربیات و آموخته های بشری در حوزه مورد بحث و البته با احتیاط و لحاظ نمودن مقتضیات و شرایط حاکم بر جوامع هر منطقه، بهره‌برداری نمود. (الهی و شکرکن 1382)
به منظور محقق شدن این مهم، مدیریت سازمان ها و بویژه مدیریت منابع انسانی در کنار مدیریت های تولید و عملیات باید توجه ویژه ای به نظام نگهداری منابع انسانی به مثابه یکی از خرده نظام های مدیریت منابع انسانی داشته باشد.
ازعملکردهای مورد انتظار در این خرده نظام، طراحی فرآیندهای مورد نیاز به منظور مدیریت بهداشت و ایمنی کارکنان در سازمان می باشد، به نحوی که در فرآیندهای فوق از طریق مطالعه، شناسائی، برنامه ریزی و کنترل عوامل مؤثر بر وقوع حوادث شغلی، در نهایت نیروی انسانی، شرایط روحی ، جسمی و رضایت شغلی بیشتری را در محیط کار تجربه نماید.
بنابراین باتوجه به مطالب فوق، مدیریت ایمنی و حوادث صنعتی می تواند به پیشرفت و رشد بهره وری کارکنان کمک نموده و از اتلاف منابع مادی و انسانی جلوگیری نماید. به همین منظور پژوهش حاضر در پی بررسی و شناسائی علل و عوامل مؤثر در بروز حوادث شغلی در گستره صنعت تولید و توزیع انرژی الکتریکی در میان واحدهای تولید شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته آن است.
تعریف مسأله:
علیرغم وجود مقالات و تحقیقات متنوع در کشور درباب موضوع ایمنی و حوادث شغلی که به پاره ای از آنها در بخش پیشینه تحقیق اشاره شده است. اهمیت موضوع بدان حد است که هر تحقیق تازه می تواند حاوی نکاتی ویژه از لحاظ تاکید مجدد بر لزوم توجه خاص به موضوع ایمنی و حوادث صنعتی باشد.
از سوی دیگر از شباهتهای موجود بین صنایع مختلف کشور و همچنین موضوعات مشترک عنوان شده در مورد علل بروز حوادث، هر سازمان باتوجه به قدمت، ساختار، فرآیند تولید، تکنولوژی و فرهنگ سازمانی، می تواند دارای جنبه هایی ویژه و مخصوص به خود باشد. سازمان مورد مطالعه در این تحقیق نیز باتوجه به قدمت و ساختار آن یکی از قدیمی ترین سازمان های صنعتی کشور بوده که از شالوده ای محکم در تمامی جنبه های ساختاری بهره می برد و اگر علل بروز حوادث را به دو دسته علل فنی/ مادی و علل انسانی تقسیم کنیم شاید، احتمال وجود برخی عوامل فنی/ مادی (به طور مثال، عدم پیش‌بینی وسایل اطفاء حریق یا عدم وجود تجهیزات حفاظتی) در بروز حوادث شغلی در این سازمان اندک باشد و لازم باشد توجه خود را معطوف به علل انسانی وزیر مجموعه‌های آن نماییم (تاریخچه سازمان مورد مطالعه، در فصل سوم شرح داده شده است) .
شایان ذکر است که آخرین بررسی‌های انجام شده باتوجه به مدل‌های بررسی علت و معلول حوادث، مؤید این نکته است که حداقل 95 درصد حوادث به علت خطای انسانی و ضعف مدیریت، کارکنان و طراحان رخ می دهد .
بنابراین تحقیق سعی شده تا حوادث شغلی در شرکت سهامی برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و علل آن بررسی گردد.
طرح مسئله:
در جریان پژوهش حاضر سعی خواهد شد تا از طریق مطالعه و بررسی جمعیت هدف شاغل در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته به سؤالات اصلی ذیل پاسخ مناسب داده شود:
1- آیا بین عوامل مدیریتی، روانی/ رفتاری، فنی/ مادی و عوامل جسمانی/
فیزیولوژیکی با حوادث شغلی بوقوع پیوسته ظرف پنج سال گذشته در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته آن ارتباط معنی‌داری وجود دارد؟
2- آیا بین عوامل مدیریتی ، روانی/ رفتاری ، فنی/ مادی و عوامل جسمانی/
فیزیولوژیکی مؤثر در بروز حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای
خوزستان و شرکتهای وابسته آن از حیث میزان دخالت در حوادث اختلاف معنی‌داری وجود دارد؟
همچنین در این پژوهش یافتن پاسخ سؤالات فرعی ذیل نیز دنبال خواهد شد :
1- آیا بین عوامل مدیریتی مؤثر در بروز حوادث شغلی با سطح تحصیلات، سن و سابقه خدمت شاغلین در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته آن ارتباط معنی‌داری وجود دارد؟
2- آیا بین عوامل روانی/ رفتاری مؤثر در بروز حوادث شغلی با سطح تحصیلات، سن و سابقه خدمت شاغلین در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته آن ارتباط معنی‌داری وجود دارد؟
3- آیا بین عوامل فنی/ مادی مؤثر در بروز حوادث شغلی با سطح تحصیلات، سن و سابقه خدمت شاغلین در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته آن ارتبط معنی‌داری وجود دارد؟
4- آیا بین عوامل جسمانی/ فیزیولوژیکی مؤثر در بروز حوادث شغلی با سطح تحصیلات، سن و سابقه خدمت شاغلین در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته آن ارتبط معنی‌داری وجود دارد؟
همانگونه که ازمحتوای سؤالات اصلی وفرعی پژوهش استنباط می گردد، دراین
پژوهش متغیرهای مؤثر در وقوع حوادث شغلی در چهار گروه عوامل مدیریتی ،
روانی / رفتاری ، فنی / مادی و عوامل جسمانی / فیزیولوژیکی طبقه بندی
گردیده اند که به منظور بررسی و شناسائی هرگونه رابطه احتمالی بین این
عوامل با شدت حوادث بوقوع پیوسته برای شاغلین جمعیت مورد پژوهش، متغیرهای مذکور بعنوان متغیرهای تأثیرگذار بر وقوع حادثه در نظرگرفته شده است. همچنین در مرحله دیگری از بررسی و مطالعه ای که انجام خواهدشد، متغیرهای جامعه شناختی شاغلین شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته که شامل متغیرهای سن، سابقه خدمت و سطح تحصیلات می‌باشند، به‌عنوان متغیر مستقل و عوامل چهارگانه فوق الذکر به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده و وجود روابط احتمالی میان متغیرهای بیان شده بررسی خواهد شد.
بیان فرضیات :
الف) فرضیات اصلی
1- عوامل مدیریتی در بروز حوادث شغلی بوقوع پیوسته ظرف پنج سال گذشته در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته آن تأثیر معنی‌داری دارند.
2- عوامل روانی/ رفتاری در بروز حوادث شغلی بوقوع پیوسته ظرف پنج سال گذشته در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته آن تأثیر معنی‌داری دارند.
3- عوامل فنی/ تکنولوژیکی در بروز حوادث شغلی بوقوع پیوسته ظرف پنج سال گذشته در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته آن تأثیر معنی‌داری دارند.
4- عوامل جسمی/ فیزیولوژیکی در بروز حوادث شغلی بوقوع پیوسته ظرف پنج سال گذشته در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته آن تأثیر معنی‌داری دارند.
ب ) فرضیات فرعی
1- بین سطح تحصیلات شاغلین با عوامل مدیریتی مؤثر در وقوع حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
2- بین سطح تحصیلات شاغلین با عوامل روانی/ رفتاری مؤثر در وقوع حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
3- بین سطح تحصیلات شاغلین با عوامل فنی/ تکنولوژیکی مؤثر در وقوع حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
4- بین سطح تحصیلات شاغلین با عوامل جسمی/ فیزیولوژیکی مؤثر در وقوع حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
5- بین سن شاغلین با عوامل مدیریتی مؤثر در وقوع حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
6- بین سن شاغلین با عوامل روانی/ رفتاری مؤثر در وقوع حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
7- بین سن شاغلین با عوامل فنی/ تکنولوژیکی مؤثر در وقوع حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
8- بین سن شاغلین با عوامل جسمی/ فیزیولوژیکی مؤثر در وقوع حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
9- بین سابقه خدمت شاغلین شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته با عوامل مدیریتی مؤثر در وقوع حوادث شغلی ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
10- بین سابقه خدمت شاغلین شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته با عوامل روانی/ رفتاری مؤثر در وقوع حوادث شغلی ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
11- بین سابقه خدمت شاغلین شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته با عوامل فنی/ تکنولوژیکی مؤثر در وقوع حوادث شغلی ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
12- بین سابقه خدمت شاغلین در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته با عوامل جسمی/ فیزیولوژیکی مؤثر در وقوع حوادث شغلی ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
13- بین شاغلین فنی و غیرفنی در مورد عوامل چهارگانه مؤثر در وقوع حوادث شغلی اختلاف معنی‌داری وجود دارد.
14- بین شاغلین متأهل و مجرد در مورد عوامل چهارگانه مؤثر در وقوع حوادث شغلی اختلاف معنی‌داری وجود دارد.
15- بین شاغلین در مقاطع سنی مختلف (کمتر از 30 و 34-30 و 39-35 و 44-40 و 49-45 و 50 به بالا) در مورد عوامل چهارگانه مؤثر در وقوع حوادث شغلی اختلاف معنی‌داری وجود دارد.
16- بین شاغلین در مقاطع مختلف تجربه کاری (5-1 و 10-6 و 15-11 و 20-16 و 25-21 و 26 به بالا) در مورد عوامل چهارگانه مؤثر در وقوع حوادث شغلی اختلاف معنی‌داری وجود دارد.
17- بین شاغلین در مقاطع تحصیلی مختلف در مورد عوامل چهارگانه مؤثر در وقوع حوادث شغلی اختلاف معنی‌داری وجود دارد.
اهداف پژوهش:
در پژوهش حاضر انتظار می رود پس از پایان بررسی ها اهداف اصلی و فرعی ذیل محقق گردد:
1- اهداف اصلی
الف) مشخص شدن چگونگی و میزان تأثیر عوامل مؤثر بر بروز حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته.
ب ) مشخص شدن مهمترین عوامل مؤثر بر بروز حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته.
ج ) امکان برنامه ریزی جهت تقلیل حوادث و درصورت امکان، فراهم شدن تمهیداتی جهت پیش بینی نسبی وقوع حوادث شغلی.
2- اهداف فرعی
الف) فراهم نمودن اطلاعات توصیفی درخصوص مشخصات جمعیت شناختی شاغلین در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته و حوادث شغلی بوقوع پیوسته
ب ) فراهم شدن بستری مناسب به منظور ادامه فعالیت های پژوهشی در حوزه مورد بررسی
ضرورت و اهمیت پژوهش:
هر ساله مؤسسات و سازمان های پژوهشی متعددی در سرتاسر جهان، نسبت به برنامه ریزی و اجرای فعالیت های پژوهشی درخصوص مطالعات مرتبط با حوادث شغلی اقدام می نمایند. از جمله این سازمان ها، سازمان بین الملل کار (ILO) می باشد که در آماری که ارائه نموده، گزارش شده که هر ساله در سراسر دنیا 120 میلیون سانحه شغلی در محیط های کار رخ می دهد که از این میزان 210 هزار مورد، اتفاقات مهم و فاجعه آمیز می باشند. (الهی و شکرکن 1382 به نقل از استلمن ،1998)، علی رغم اینکه حوادث شغلی ضربه های مهلکی به اقتصاد ملت ها، شرکت‌ها و افراد وارد می نمایند، اما متأسفانه همچنان مورد اغماض واقع شده اند. آسیب ها و حوادث شغلی در اغلب کشورهای جهان موجب مرگ زودرس (قبل از 65 سالگی) می شوند (همان منبع به نقل از اسمیت و بارس ، 1999) از سوی دیگر به سبب ماهیت ویژه صنعت تولید برق که عوامل خطرآفرین و حادثه سازی را در اکثریت قریب به اتفاق فرآیندهای تولید به همراه خود دارد و همچنین به علت توسعه شتابان این صنعت، همگام با توسعه کشور، لزوم توجه و نگاهی پیشگیرانه را به موضوع حوادث شغلی در صنعت برق گوشزد می نماید. همچنین باتوجه به آمارهای ارائه شده در جدول شماره 1-1 که میزان حوادث شغلی را در خلال سالهای گذشته و در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته نشان می دهد، حوادث مذکور بطور متوسط با نرخ رشدی معادل 76/22 درصد درحال وقوع می‌باشند که از این نظر نیز توجه بیش از پیش را در آماده سازی سازمان و ارائه برنامه های اثربخش در این راستا می طلبد . لذا بطورکلی و باتوجه به مطالب فوق و تأمل در آثار زیانباری که حوادث شغلی در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فردی ممکن است دامنگیر صنایع کشور و بخصوص صنعت عظیم برق بنماید و عدم انجام پژوهش های مشابه در سالیان اخیر در حوزه فوق‌الذکر، اهمیت، ضرورت و لزوم طراحی و اجرای مطالعاتی از این دست احساس می‌گردد.
جدول شماره 1-1- روند و نرخ رشد حوادث شغلی در شرکت برق
منطقه ای خوزستان و شرکت های وابسته
سال وقوع حادثه تعداد حادثه درصد نرخ رشد
1368 12 5/11 -
1369 9 6/8 25/0-
1370 10 6/9 10/0
1371 11 5/10 10/0
1372 8 7/7 27/0
1373 8 7/7 0
1374 12 5/11 50/0
1375 11 5/10 10/0
1376 8 7/7 27/0
1377 15 4/14 87/0
جمع 104 100 76/22= X
تعریف قلمرو مکانی- زمانی تحقیق:
محدودة مکانی این تحقیق شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته که در محدود دو استان خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد و محدودة زمانی آن مربوط به سال های 1379- 1384 می باشد.
تعاریف واژه ها و اصطلاحات:
الف) تعریف عملیاتی:
عوامل مدیریتی بروز حوادث- این عوامل اساساً در ارتباط با وظایف و کارکردهایی از دانش مدیریت، در حوزه های برنامه ریزی، سازماندهی، هماهنگی کنترل و نظارت به ویژه در امر مدیریت تولید، عملیات و منابع انسانی، قابل بررسی و مطالعه می باشند.
عوامل روانی/ رفتاری بروز حوادث- فرآیندهای شناختی و روانی شاغلین را توصیف می نمایند به عبارت دیگر ظرفیت های روانی، عملکردهای ذهنی و رفتارهای قابل مشاهده شاغلین از این طریق تبیین می گردد.
عوامل فنی/ تکنولوژیکی بروز حوادث- ماهیت فیزیکی و قابل لمس دارند که در حوزه فن آوری های تولید- ماشین آلات و تجهیزات فیزیکی روش ها و استانداردهای کاری مورد مطالعه و بررسی قرارمی گیرند.
عوامل جسمی/ فیزیولوژیکی بروز حوادث- عدم تناسب جسمانی با کار محوله و گزینش ناصحیح افراد (روانی و جسمانی) و وجود نواقص جسمانی در ارتباط با ظرفیت ها و توانایی های حرکتی، حواس پنجگانه و سایر خصوصیات زیست شناختی و بیولوژیکی شاغل مورد بررسی قرار می گیرند به طوری که فرآیندهای کاری و تعاملی که شاغل از طریق بکارگیری ابزارآلات، ماشین‌آلات و تجهیزات در فرآیند تولید دارد، تعیین می‌گردد.
شدت حوادث– این شاخص بعنوان معیاری جهت سنجش میزان زمان تلف شده به علت بروز حوادث شغلی در محیط های کاری و صنعتی شناخته می شود. هر چه میزان این شاخص بیشتر باشد نشاندهنده آنست که زمان بیشتری بر اثر وقوع حوادث شغلی تلف شده است.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 163 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله بررسی عوامل مؤثر بر کاهش حوادث شغلی در شرکت برق
