سرتاسر زندگی بشر پر از مسائل و پیچیدگیهای خاص خود است، در این شرایط یکی از مهمترین مهارتهایی که قادر است بالندگی و بهداشت روانی آنان را در مواجهه با مشکلات آینده حفظ و تقویت نماید، مهارت حل مسأله به معنای اعم و حل مسأله اجتماعی بطور اخص است، به نحوی که افراد ناتوان از حل این مسائل ومشکلات، ممکن است با اقدام به راه حل های نامؤثر مانند استفاده از مواد مخدر برای آرامش، استفاده از سیگار برای جلب توجه و ترک تحصیل به علت ناتوانی در بر طرف کردن مشکلات تحصیلی، نه تنها مشکل را بزرگ تر و پیچیده تر ساخته بلکه حتی در معرض خطر مرگ قرارگیرند ( مانند خود کشی و اقدام به خود کشی). فرا تحلیلی که به وسیله دنهام و المیدا[1] در سال 1987 انجام شده است نشان می دهد که مهارتهای حل مسأله اجتماعی می تواند اساساً از طریق مداخلات ارتقاء یابد. لاچمن در سال 1992 در پژوهش خود به این نتیجه رسیده است، افرادی که آموزش راهبردهای مقابله با خشم را دریافت کرده بودند در مقایسه با پسران پرخاشگر، پیشرفتهایی را در مهارتهای حل مسئله به دست آورده اند و کمتر به مصرف دارو و الکل دست زده اند. تحقیقات نشان از همبستگی مثبت بین کمبود مهارتهای حل مسئله اجتماعی و اختلالات رفتاری دارد. پرخاشگری به عنوان نمود عینی هیجان خشم نمونه ای از این همبستگی را نشان داده است(امین بیگی،1377). هیجانها می توانند رفتار را فعال سازند و هدایت کنند. هیجانها را محرکهای بیرونی فرا می خوانند و جلوههای هیجانی نیز معطوف همان رویدادهاست. همچنین محرکهای زیادی هیجانها را فرا می خوانند برای مثال، پدیدههای بسیار گوناگونی می توانند موجب خشم شوند. هیجانها علاوه بر واکنشهای کلی، برخی گرایشهای رفتاری خاصی را نیز سبب می شوند. ممکن است هنگام شادی بخندیم، با احساس ترس فرار کنیم، در موقع خشم رفتار پرخاشگرانه از خود نشان دهیم. در این میان به خشم و پرخاشگری توجه زیادی شده است. علت این امر اهمیت اجتماعی مسأله پرخاشگری است. از نظر اجتماعی، در عصری که سلاح های هسته ای به صورت گسترده در دسترس است، حتی یک اقدام پرخاشگرانه نیز می تواند فاجعه به بار بیاورد. در سطح فردی نیز، بسیاری از مردم، افکار و تکانه های پرخاشگرانه دارند و نحوه کنار آمدن آنها با این افکار، اثرات گسترده ای بر سلامت و روابط بین فردی آنها به جا می گذارد. تانگ[2] (2001)گزارش کرد که گروه درمانی کنترل خشم با رویکرد درمانی شناختی- رفتاری، باعث بهبودی مکانیسم های انطباقی خشم و کاهش حساسیت نسبت به برانگیزاننده های آن در مبتلایان به پرخاشگری و خشم می شود. با شناسایی متغیرهای مرتبط با خشم می توان از مشکلات زیادی که پیامد خشم است جلوگیری کرد.
هیجان خشم به طور گسترده ای به عنوان یک پدیده عمومی شناخته شده است (کانگر[3] و همکاران،2003). خشم یکی از هیجان های طبیعی انسان و موضوعی مهم و در خور توجه است که جایگاه خاصی در مؤلفه های هیجانی دارد. نقش خشم در روابط اجتماعی، اهمیت توجه به آن را آشکار می سازد. هر چند که عصبانیت احساسی طبیعی است، کاربرد به جای آن و پرهیز از تبدیل آن به خشمی مهار گسیخته یا پرخاشگری، موضوعی است که باید به آن توجه شود (نواکو[4] ، 2002). خشم از هیجان های جهان شمول است که با پیامدهای مخربی همراه است و از دیرباز مورد توجه دانشمندان و متخصصان بوده است. همه انسان ها به نحوی خشم را تجربه کرده اند و می دانند که نمی توان از افراد چیزهایی که آنها را خشمگین می کند، اجتناب نمود و یا آنها را تغییر داد (دلوکیو و الیری[5]، 2003).
هر انسانی در زندگی اجتماعی خود و در رسیدن به اهداف یا در برخورد با دیگران و ایجاد ارتباط با موانعی روبرو می شود. این موانع ، ناکامی را برای شخص به ارمغان می آورند و ناکامی ها نیز واکنش های متفاوتی را در افراد به وجود می آورد. با توجه به تفاوت های فردی بین افراد، بعضیها بسیار خشمگین می شوند، و برخی ها خشم کمتری را تجربه می کنند. خشم هیجانی است که به دنبال آن فرد به یک سری تـلاش ها دست می زنـد که اگر این تلاش هـا شدید بـاشند می تـوانند بسیار مخرب باشند و آثار زیانبار فـردی و اجتماعی را برای فرد به وجود آورند. لـذا به منظور پیشگیری از پیامـد های مخـرب خشم، ابتدا
اطلاعاتی درباره تعریف و ماهیت خشم، علل و آثار آن و سپس روشهای مهار و غلبه بر خشم ارائه میگردد.
1
رابطه خشم و دینداری
